Prezesem założonego w 1910 roku Chełmskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego został Edward Łuczkowski (1865-1932), lekarz i społecznik. Działalność Oddziału, poprzez umiłowanie kraju ojczystego i lepsze jego poznanie, miała na celu przeciwstawienie się coraz większej rusyfikacji. Oprócz organizowania wycieczek, zbierano książki i tworzono kolekcję muzealną.
W 1911 roku wynajęto lokal, w którym przechowywano zgromadzone zbiory muzealne i biblioteczne, planowano także rozwinięcie działalności sekcji muzealnej i wycieczkowej – “Pierwszą aby rozwinąć zamiłowanie do kolekcjonowania i poszukiwań w dziedzinie krajoznawstwa, drugą aby dość ospały ruch wycieczkowy na rok przyszły ożywić”. Kustoszem zbiorów został Jan Kiciński, który rozwinął działalność kolekcjonerską placówki.
Zgodnie ze sprawozdaniem rocznym w zbiorach znajdowały się “dwie piękne kolekcje minerałów (depozyt J. Kicińskiego), 2 kości mamuta, kręgowe, wspaniale zakonserwowane, kolekcję miejscowych motyli, przeszło sto okazów archeologicznych i paleontologicznych, z różnych stron kraju (z uwzględnieniem chełmskiego) wreszcie kilkanaście okazów z dziedziny przemysłu ludowego”.
W 1912 roku muzeum powiększyło się o 97 numerów, zbiory zwiedziło 40 osób, w 1913 roku kolekcja obejmowała 566 okazów, a zwiedziły ją 72 osoby.
W czasie I wojny światowej zbiory w znacznym stopniu uległy zniszczeniu. Nieliczne ocalałe z pożogi wojennej zabytki trafiły w 1919 roku do Gimnazjum im. S. Czarnieckiego, gdzie ówczesny dyrektor szkoły Wiktor Ambroziewicz zaczął od nowa tworzyć pierwsze w niepodległej Polsce Muzeum Ziemi Chełmskiej.
Po zakończeniu II wojny światowej organizowaniem muzeum zajął się regionalista chełmski Kazimierz Janczykowski. W 1972 roku powstała przy Muzeum ,,Galeria 72″, która dała początek zbiorom Działu Sztuki Współczesnej. Od 1976 r. muzeum otrzymało nową nazwę Muzeum Okręgowe w Chełmie. W 1999 roku zmieniono nazwę placówki na nazwę Muzeum Chełmskie w Chełmie. Obecne placówka nosi nazwę Muzeum Ziemi Chełmskiej im. Wiktora Ambroziewicza w Chełmie.
Więcej na temat zbiorów muzealnych PTK:
Oddział Chełmski “Rocznik PTK” 1910, s. 124-125.
Oddział Chełmski “Rocznik PTK” 1911, s. 119-121.
Oddział Chełmski “Rocznik PTK” 1912, s. 124-125
Oddział Chełmski “Rocznik PTK” 1913, s. 67-68
W Dwudziestą Rocznicę 1915-1935. Księga Pamiątkowa Państwowego Gimnazjum im. S. Czarnieckiego w Chełmie, Chełm 1935.
Jan A. Paszkiewicz, Z dziejów Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego – Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Chełmie, “Rocznik Chełmski” T. 7, 2001.
Na ilustracji: Chełm. Ogólny widok, pocztówka Wydawnictwo R. Łałwińskiego, ok. 1920, zasób: Biblioteka Cyfrowa WBP w Lublinie
[mw]
