Muzeum Archideicezjalne w Poznaniu powstało pod koniec XIX wieku.
Historia instytucji ściśle związana jest z 1891 rokiem, kiedy to Florian Stablewski, został mianowany na urząd arcybiskupa Diecezji Poznańskiej. Był zagorzałym kolekcjonerem, który swoje zbiory nakazał ulokować przy ulicy Wieżowej 1, w klasztorze karmelitanek bosych. Dokładna data powstania muzeum jest sporna, w literaturze podaje się daty pomiędzy 1894 a 1898 r.
Zbiory pozyskiwano od proboszczów, wiernych, a także dzięki wizytacyjnym podróżom arcybiskupa Stablewskiego po kościołach w diecezji. Oceną obiektów zajmował się Bolesław Erzepki (historyk sztuki, profesor Uniwersytetu Poznańskiego). Kolekcja muzealna szybko się powiększała, znajdowały się w niej m.in.: ołtarz barokowy, późnogotycki tryptyk, monstrancje, płyty nagrobne, okna kościelne, epitafia, kariatydy z ołtarzy, figury świętych, ornaty, sandały, mitry gremiały, antependia, mszały, antyfonarze z XVI wieku, kielichy mszalne, obrazy, rzeźby, modele i repliki licznych popiersi i pomników pochodzących z całej diecezji, kopie wykonane na zamówienie dla muzeum przez rzeźbiarza Marcinkowskiego figur z nagrobka św. Wojciecha w Katedrze Gnieźnieńskiej przedstawiające włościan, mieszczan, rycerzy, pieczęcie biskupie, liczne kielichy, pateny, cynowe naczynia do olejów, medale, krzyże, ordery, stare w żelazie kute świeczniki, ryngrafy, tablice herbowe, dwie pagody wykonane z rybich ości.
Niezwykle ważnym i symbolicznym obiektem w zbiorach Archidiecezjalnego Muzeum w Poznaniu była miotła arcybiskupa Ledóchowskiego, którą zamiatał swoją celę, gdy został skazany za sprzeciw wobec usta majowych.
We współczesnej prasie niemieckojęzycznej podkreślano, że muzeum powinno dokonać selekcji zbiorów, ponieważ obok bardzo wartościowych obiektów i mniej wartościowych, znajduje się dużo bezwartościowych. Zaznaczano również, że było dostępne jedynie po uprzednim umówieniu się, co zdaniem Arthura Kronthala odstraszało zwiedzających.
Na temat zbiorów zob.:
- Kronthal Arthur, Z prehistorii Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu. Ein unbekanntes Posener Museum, [w:] „Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski”, T. 1-, Poznań 2015, s. 193-205.
- Ostrów Tumski w Poznaniu, red. Kubasik Artur, Bydgoszcz 2000.
- Poskarten erzählen Geschichte: Die Stadt Posen 1896-1918. Pocztówki opowiadają historię: Miasto Poznań 1896-1918, red. Kemlein Sophia, Lunenburg 1997.
- Józef Nowacki, Dzieje Archidiecezji Poznańskiej, tom II: Archidiecezja Poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, Poznań 1959/1964.
- Pismo Arcybiskupa Gnieźnieńskiego i Poznańskiego do Duchowieństwa obu Archidiecezji z dnia 3 lutego 1898 r.; AAP, sygn. OA 1286, Kwestionariusz dla Muzeów i zbiorów muzealnych za rok 1932.
- Leszek Wilczyński, Muzeum Archidiecezjalne w Poznaniu w okresie II Rzeczypospolitej, „Poznańskie Studia Teologiczne”, t. 15, Poznań 2003.
- Konstanty Kościński, Przewodnik po Poznaniu i Wielkim Księstwie Poznańskiem, Poznań 1909, s. 41.
[ebd]
