W 1905 roku rada diecezji lubelskiej zdecydowała o utworzeniu Muzeum Diecezjalnego. Głównym celem placówki miała być ochrona zabytków oraz gromadzenie pamiątek związanych z historią Kościoła Katolickiego w Polsce. Przewidziano, że jeden z działów miał prezentować kolekcję stworzoną dla upamiętnienia wizyty biskupa Franciszka Jaczewskiego. Jako wzór miały posłużyć inne muzea katolickie na ziemiach Rzeczypospolitej.
Budowaniem kolekcji zajął się ksiądz Karol Dębiński, który jako pierwszy podjął się kwerend we wszystkich parafiach diecezji lubelskiej. Szczególnie poszukiwał wycofanych z kultu parametrów liturgicznych. Dębiński w 1918 roku został przeniesiony do diecezji podlaskiej, gdzie w 1923 roku założył Muzeum Diecezjalne w Siedlcach.
Muzeum Diecezjalne w Lublinie rozwinęło się dopiero w 1918 roku, tuż po odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Wtedy to Adolf Pleszczyński podarował swoją kolekcję, liczącą około 2000 eksponatów biskupowi diecezji – Franciszkowi Jaczewskiemu. Duszpasterz niezwłocznie przekazał zbiory na rzecz muzeum, co przyczyniło się do jego rozwoju.
Do dziś zachowało się niewiele obiektów z pierwotnej kolekcji muzeum, srogo obeszła się z nimi II wojna światowa, większość zbiorów uległa wtedy zniszczeniu lub rozproszeniu.
Na temat zbiorów zob.:
- Marek Sawicki, Muzeum Archidiecezjalne w Lublinie, „Muzealnictwo” 2008, nr 49 s. 139-147.
- Gazeta Lubelska: pismo rolniczo-przemysłowo-handlowe i literackie, 1905, nr 166, s. 2.
