“Wielu nawet nie wie, że takie Towarzystwo i jego Zbiory w Płocku istnieją… A są tam rzeczy pod wielu względami tak ciekawe, że nie ‘konia z rzędem’ bo te zarekwirowane, lecz bodaj funt cały cukierków miętowych gotówbym dać każdemu – polakowi inteligentowi, któryby, zwiedziwszy należycie te Zbiory, przyszedł potym do mnie z udowodnioną wymówką gorzką, że czas na to zwiedzanie – próżno – bez przyjemności czy korzyści zmarnował…” pisał w 1917 roku Prałat Lasocki.
Muzeum Mazowsza Płockiego, założone w 1907 roku z inicjatywy dra Aleksandra Macieszy, odwoływało się do kolekcji Muzeum Towarzystwa Naukowego Płockiego, które działało w latach 1820-1831. Projekty i działania o charakterze muzealnym pojawiały się już kilka lat wcześniej. Własne zbiory gromadziło m.in. płockie Polska Macierz Szkolna oraz Towarzystwo Higieniczne. Zbiory te stały się podstawą Muzeum Mazowsza Płockiego.
Prace nad organizacją działającego przy Towarzystwie Naukowym Płockim muzeum trwały do 1906 roku. Zgodnie z zatwierdzonym wówczas statutem celem muzeum było „Krzewienie nauki i oświaty oraz gromadzenie danych naukowych: geograficznych, fizycznych, antropologicznych, statystycznych, etnograficznych, historycznych i archeologicznych dotyczących guberni płockiej”. Muzeum miało być ośrodkiem inicjującym działania edukacyjne, kulturalne i popularyzatorskie w regionie, m.in. poprzez organizację wystaw, spotkań, wykładów, ale również gromadzenie zbiorów i otwieranie muzeów i pracowni naukowych. Kustoszem płockiego muzeum została Halina Rutska (1868-1932).
Początkowo w kolekcji dominowały zbiory szkolne i związane z higieną, stopniowo profil muzeum ulegał przekształceniu. W 1912 roku zbiory obejmowały 780 obiektów z zakresu paleontologii, mineralogii, geologii, przyrody, archeologii, numizmatyki, historii, rzemiosła artystycznego i etnografii. W kolejnych latach do kolekcji trafił m.in. zbiór prac płockiego malarza i handlarza winami Andrzeja Karszowieckiego.
Pierwsza ekspozycja czasowa została zorganizowana w 1910 roku, natomiast stałą wystawę otwarto w 1912 roku w budynku przy placu Narutowicza 8. Ekspozycja ilustrować miała życie na Mazowszu płockim i obejmowała okazy przyrodnicze, krajoznawcze, etnograficzne, archeologiczne, artystyczne. W 1914 roku otwarto kolejną wystawę czasową, prezentującą widoki Płocka Wacława Żaboklickiego. W tym samym roku opublikowany został przewodnik po muzeum autorstwa Aleksandra Macieszy. W 1923 roku wystawę powiększono do 13 sal, mimo to znaczna cześć zbiorów archeologicznych i etnograficznych znajdowała się w magazynie. W latach 30. Szczególnie intensywnie rozwijał się Dział Kultury i Sztuki.
Więcej na temat muzeum zob. m.in.:
- Askanas Kazimierz, Zarys dziejów Muzeum Mazowieckiego, Nauka Polska 1984, nr 5-6
- Brykczyński-Gwiaździc, Kilka słów o Towarzystwie Naukowym Płockim, Korespondent Płocki 1878, nr 45
- Kieffer Maria, Zarys dziejów Towarzystwa Naukowego Płockiego, Płock 1975
- Lasocki Prałat, Zbiory muzealne Towarzystwa Naukowego w Płocku, Płock 1917
- Maciesza Aleksander, Przewodnik po Muzeum Towarzystwa Naukowego w Płocku, Płock 1914.
- Rolbiecki Waldemar, Towarzystwo Naukowe przy Szkole Wojewódzkiej Płockiej (1820-1830), Ossolineum 1969
- Rutska Halina, Towarzystwo Naukowe Płockie 1820-1830, 1907-1928: notatka historyczna, Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego 1, 1929, s. 125-147
- Sołtysiak Marian , Sto pięćdziesiąt lat Muzeum w Płocku, Rocznik Muzeum Mazowieckiego w Płocku, Płock 1972, z.1
- Sołtysiak Marian , Muzeum Mazowieckie w Płocku. Historia i funkcje społeczne, Płock 1989
[mh]
