Warmińskie Towarzystwo Historyczne (Historischer Verein für Ermland) założone zostało w 1856 roku we Fromborku, z inicjatywy historyka Antoniego Eichhorna. Głównym celem organizacji było zbieranie źródeł historycznych oraz praca nad publikacjami rozpraw z zakresu historii Warmii.
Jak pisano w 1903 roku w informacji opublikowanej na łamach czasopisma „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, działające od ponad czterdziestu lat Towarzystwo zgromadziło w czasie swojej działalności liczne zabytki, które przechowywane były we Fromborku i Braniewie. Pokaźny zbiór zasługiwał na udostępnienie szerszej publiczności, dlatego zdecydowano się na utworzenie Muzeum Starożytności Warmińskich (Museum für die Altertümer Ermlands).
Muzeum otrzymało siedzibę w budynku przy kościele św. Katarzyny w Braniewie [Brunsberg] i zostało udostępnione dla zwiedzających w 1904 roku. Czynne było w niedziele, a funkcję kustosza pełnił ks. Günther. Już w wówczas obejmowało ponad 1000 eksponatów, rozważano także powiększenie ekspozycji o dodatkowe pomieszczenie.
Zbiór obejmował m.in. eksponaty archeologiczne i etnograficzne, meble i przedmioty rzemiosła artystycznego (w tym kolekcję cyny), rzeźby, obrazy i inne obiekty sztuki sakralnej, militaria, książki, różne dokumenty, plany miast, itd. należące do terenów Warmii.
W 1922 roku, ze względu na rosnącą liczbę zbiorów zdecydowano się przenieść kolekcję do Fromborka, gdzie były prezentowane na wzgórzu katedralnym w Pałacu Biskupim. Jak pisano w lokalnej prasie: „„Pewnego wiosennego dnia tego roku na Wzgórze Katedralne we Fromborku wtoczyły się obładowane wozy, z łoskotem przejechały przez bramę i zatrzymały się przed portalem starego pałacu biskupiego. Była tam mieszanina obrazów i garnków, baniaków i sakw jeźdźców, babcinych krzeseł, małych anielskich figurek i wielkich rzeźb, puzonów i drewnianych łyżek, odlewanych zamków i porcelanowych filiżanek, parasolek i tabakierek, lamp oliwnych i chorągwi, portfeli i zwierciadeł, haków piwnicznych i pucharów, itp. Krótko i zwięźle: cała stara Warmia od kuchni i piwnic przez izby, stajnie i stodoły, po lochy kościelne leżała w jednym miejscu na tych wozach. Silne ramiona i mocne ręce sięgały, nosiły i ciężko pracowały dopóty, póki wielka sala pałacu nie zapełniła się do ostatniego miejsca” (cyt. za: Semków, 2014: 29).
W 1933 roku kolekcja została przeniesiona do zamku w Lidzbarku Warmińskim. Zbiory uległy rozproszeniu.
Na temat kolekcji zob. m.in.
- Museum für die Altertümer Ermlands, “Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, 1903, h. 1-2, s. 382
- Chronik des Vereins, [B. Des Ermländische museum] “Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, 1904, h. 1, s. 488
- Chronik des Vereins, [B. Des Ermländische museum] “Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, 1904, h. 1, s. 488
- Sammlungen B. Museum, “Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, 1910, h. 1, s. 276
- Sammlungen B. Museum, “Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, 1910, h. 3, s. 743
- Das Ermländische Heimatmuseum, „Ermlandische Zeitung”, 22.06.1922
- R. Buchholz, Zur Verlegung Ermländische museums,„Ermlandische Zeitung”, 12.06.1935
- Stanisław Achremczyk, Historia Warmii i Mazur, t. 2, Olsztyn 2011.
- Jagoda Semków, Fromborskie muzealia do 1945 roku, „Cenne, Bezcenne/Utracone”, 2014, nr 1-2, s. 26-31
- Weronika Wojnowska, Braniewskie muzealia do 1945 roku, „Cenne, Bezcenne/Utracone”, 2014, nr 3-4, s. 26-31
[eb/ato]
