Warszawa, zbiory Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego (1818-1832): Gabinet Fizyczny

Gabinet Fizyczny był zbiorem o charakterze muzealnym tworzonym w ramach Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W jego zbiorach znalazły się przyrządy, urządzenia i aparatura fizyczna, nabywana głównie we Francji i w Londynie. Za twórcę Gabinetu uważa się Józefa Karola Skrodzkiego (1787-1832) fizyka, zoologa, profesora i rektora Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, członka Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie.

Narzędzia fizyczne, o charakterze dydaktycznym gromadzone były w Liceum Warszawskim. Początkowo na potrzeby studentów wykorzystywano zbiory liceum, w 1817 roku Komisja Rządowa zdecydowała o tworzeniu osobnego zbioru fizycznego kierowanego przez Józefa Karola Skrodzkiego. Zbiór obejmował aparaty, narzędzia fizyczne i doświadczalne, nabywane we Francji i Anglii, także wykonywane przez rzemieślników w Warszawie.

Zasadniczy trzon kolekcji ukształtował się w pierwszych latach działalności Gabinetu, kiedy dokonywano najważniejszych zakupów. Jak pisano w 1823 roku: „[…] Gabinet fizyczny blizkim iest uiszczenia swoich nadziei. Staraniem Komissyi Rządowey wznosi się zaczęty dawniey piękny dom w obwodzie murów Uniwersyteckich, który nie tylko gabinet izyczny, ale nadto salę wielką posiedzeń publicznych, i 4 wielkie auditorya na przedmioty liczniey uczęszczane, mieścić w sobie będzie” (Posiedzenie Publiczne […] 1823: 7).

Do 1824 roku zgromadzono ok. 400 okazów, które przechowywano w pomieszczeniu na pierwszym piętrze Pałacu Kazimierzowskiego. Kolekcja nie była wówczas udostępniona publiczności. Po wzniesieniu Gmachu Audytorium zdecydowano się na przeniesienie tam Gabinetu Fizycznego, który zajmował prawdopodobnie 2 pomieszczenia: salę na instrumenty fizyczne oraz „audytorium fizyczne”. Do 1830 roku zbory przekroczyły 500 okazów. Zamknięcie Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego spowodowało konfiskatę zbiorów Gabinetu Fizycznego, ale do Petersburga wywieziono tylko część narzędzi.

Do najciekawszych okazów należały: maszyna elektryczna „pięknie wyrobiona, niepospolitéy iest wielkości, średnica iéy tafli przenosi pół piątéy stopy. Udaią się na niéy doświadczenia w każdéy porze roku i w każdym stanie atmosfery” oraz planetarium Kopernika z zachowaniem odległości planet od słońca uruchamiany za pomocą korby, „połączone ze sfer armillarną, cała z metallu, w którey bieg planet i ich xiężyców na około ziemi dobrze iest wydany: w biegu ziemi zachowana s zmienne iey odległości od słońca i odmiany pór roku stosownie do położenia płaszczyzny wietłnika względem osi i równoleżników. Dowcipny mechanizm kierowany obrotem korby, wszystkie planety i samo nawet słońce w bieg wprowadza” (Rocznik, 1824)

Więcej na temat Gabinetu zob. m.in.

• Posiedzenie Publiczne Uniwersytetu Królewsko-Warszawskiego na Obchód Założenia Iego przy Rozpoczęciu Nowego Kursu Nauk Odbyte Dnia 5 Października Roku 1818 w Warszawie, s. 9
• Posiedzenie Publiczne Królewsko-Warszawskiego Uniwersytetu na Pamiątkę Założenia Iego przy Rozpoczęciu Nowego Kursu Nauk Odbyte Dnia 6 Października 1821 Roku, s. 9
• Posiedzenie Publiczne Królewsko-Warszawskiego Uniwersytetu na Pamiątkę Założenia Jego przy Rozpoczęciu Nowego Kursu Nauk Odbyte Dnia 18 Września 1823 Roku, s. 7
• Posiedzenie Publiczne Królewskiego Warszawskiego Uniwersytetu, na Pamiątkę Założenia Jego przy Rozpoczęciu Nowego Kursu Nauk Odbyte Dnia 15 Września 1824 Roku, s. 31
• Posiedzenie Publiczne Królewsko-Warszawskiego Uniwersytetu, na Pamiątkę Założenia Jego przy Rozpoczęciu Nowego Kursu Nauk Odbyte Dnia 15 Września 1825 Roku, s. 11
• Posiedzenie Publiczne Królewsko-Warszawskiego Uniwersytetu na Pamiątkę Założenia Jego, przy Rozpoczęciu Nowego Kursu Nauk, Odbyte Dnia 16 Września 1826 Roku, s. 15
• Posiedzenie Publiczne Królewskiego Uniwersytetu, na Pamiatkę Założenia Jego przy Rozpoczęciu Nowego Kursu Nauk, Odbyte Dnia 19 Września 1827 Roku, s. 13
• Posiedzenie Publiczne Królewskiego Uniwersytetu na Pamiatkę Założenia Jego przy Rozpoczęciu Nowego Kursu Nauk Odbyte Dnia 16 września 1829 Roku, s. 13-14
• Uniwersytet Królewski Warszawski, Rocznik Instytutów Religijnych i Edukacyjnych w Królestwie Polskiém, 1824, r. 1, s. 87-145 [112-113]
• Uniwersytet Królewski Warszawski, Rocznik Instytutów Religijnych i Edukacyjnych w KrólestwiePolskiém, 1826/27, r. 2, s. 197-227 [216]
• Królewski Uniwersytet Alexandrowski, Rocznik Instytutów Religijnych i Edukacyjnych w Królestwie Polskiém, 1830, r. 3, s. 125-144 [141-142]
• Bieliński Józef, 1912. Królewski Uniwersytet Warszawski (1816-1831). T. 1-3, Kraków-Warszawa: skł. gł. w Księgarni E. Wende i Ska (T. Hiż i A. Turkuł) ; [druk:] W. L. Anczyc i Spółka
• Miziołek Jerzy, Kowalski Hubert, Śladami Chopina po Uniwersytecie Warszawskim, druk ulotny
• Mycielski Maciej, 2016. Uniwersytet Królewski 1816-1831, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 53-362
• Sobieszczański F. M., Rys historyczno-statystyczny wzrostu i stanu miasta Warszawy od najdawniejszych czasów aż do 1847 roku Warszawa 1848, s. 456
• Andrzej Szwarc, 2016 a. Warszawa bez uniwersytetu 1831–1857, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 363-414
• Andrzej Szwarc, 2016 b. Akademia Medyko-Chirurgiczna i Szkoła Główna 1857–1869, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 415-556

[ato]