Muzeum Tatrzańskie imienia Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem założone zostało przez grono entuzjastów Tatr i Podhala. Tytus Chałubiński-patron muzeum- (1820-1889), polski lekarz, profesor patologii, miłośnik przyrody. Był współtwórcą Towarzystwa Tatrzańskiego i jednym z pierwszych badaczy przyrody tatrzańskiej. Zbiory muzealne gromadzone przez założycieli i członków Towarzystwa Muzeum Tatrzańskiego obejmowały okazy: mineralogiczne, zoologiczne, botaniczne, etnograficzne, archeologiczne. ponadto wyroby przemysłu i wytwórczości miejscowej i okolicznej.
Inicjatorem powstania muzeum był Adolf Scholze (1833-1914) chemik, przemysłowiec z Warszawy, który przy wsparciu grona fundatorów: przyrodników i lekarzy ze środowiska warszawskiej Szkoły Głównej, przyjaciół i uczniów dr Chałubińskiego zawiązał Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego (1888). Jego prezesem został Edward hr. Raczyński.
Zarząd Towarzystwa wynajął pomieszczenie na Muzeum w domu Krzeptowskich przy ul. Krupówki. Lokal składał się z dwu większych i dwu małych izb, tam też mieściła się pierwsza siedziba Muzeum Tatrzańskiego, które 1 lipca 1889 roku zostało otwarte dla publiczności. Już kilka lat później, w 1892 muzeum przeniosło się do własnej siedziby u zbiegu ulic Chałubińskiego i Zamoyskiego, wzniesionej na działce ofiarowanej przez spadkobierców Chałubińskiego-córkę Jadwigę i syna Ludwika. Drewniany, parterowy dom projektu Józefa Piusa Dziekońskiego posiadał dwie duże czterookienne izby i przedsionek. Izba w tyle budynku oraz dwie na poddaszu służyły jako mieszkanie kustosza. Z czasem pomieszczenia te zajęły zbiory biblioteczne i pracownie.
Pierwsza kolekcja: 73 okazy ssaków i 408 ptaków tatrzańskich; okazy geologiczne i zielniki z Tatr, ok. 400 gatunków mchów tatrzańskich; zbiór 57 eksponatów strojów kobiecych i drobnego sprzętu gospodarskiego z okolic Czorsztyna. Biblioteka liczyła 279 pozycji książek i map.
W 1911 roku, ze względu na szybki wzrost kolekcji muzealnej, podjęto decyzję o budowie nowego, większego gmachu. Został on wzniesiony w latach 1913-1920 w stylu zakopiańskim wg koncepcji Stanisława Witkiewicza, opracowanej przez Franciszka Mączyńskiego.
Więcej na temat Muzeum tatrzańskiego zob. m.in. :
A. Ślósarski, Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, Kraków 1891.
B. Dyakowski, Muzeum Tatrzańskie, „Przegląd Zakopiański 1901, nr 26 i 27.
Z. Weyberg, Towarzystwo Tatrzańskie i Muzeum imienia Chałubińskiego w Zakopanem, „Wszechświat” 1901, nr 49, 50, 51.
B. Piłsudski, W sprawie Muzeum Tatrzańskiego, “Rocznik Podhalański”, T. 1, Zakopane-Kraków 1914-1921.
W. Jostowa, Muzeum Tatrzańskie, „Lud” 1963, t. 49, cz. 2-9, pdf.
T. Jabłońska, Przyroda i sztuka. O przeszłości, nowych realizacjach i najbliższych planach Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, Muzealnictwo nr 47. 2005, s. 87-101.
M. Rokosz, Towarzystwo Muzeum tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem. Narodziny – ludzie – dokonania, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 55/3-4, Warszawa 2010, s. 111-127.
Muzeum Tatrzańskie im. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, sala ze zbiorami: meble, sprzęt gospodarczy, fot. Schabenbeck Henryk, Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, 1-K-473-1, źródło: NAC online
[mw]
