Kolekcja odlewów gipsowych ze zbiorów Stanisława Augusta Poniatowskiego, znajdująca się w posiadaniu jego spadkobierców (ks. Józefa Poniatowskiego) została zakupiona z inicjatywy Izby edukacyjnej (1809). Zgoda na zakup została wyrażona w 1810 roku a do 1811 roku przekazano należną kwotę (27 000 złp). Zbiory umieszczone zostały w salach malarni na Zamku Królewskim, jednak zły stan techniczny pomieszczeń groził ich uszkodzeniem. Z tego względu ówczesny opiekun zbiorów Franciszek Paderewski od 1811 roku zabiegał o przeniesienie kolekcji.

W 1817 roku, dwa lata po deklarowanym przeniesieniu zbiorów do Szkoły Sztuk Pięknych, kolekcja została przetransportowana do Pałacu Kazimierzowskiego i ustawiona zgodnie ze wskazówkami malarza Zygmunta Vogla i architekta Józefa Borettiego. Zbiory powiększane były głównie przez dary oraz nabytki uzgadniane z Komisją rządową. W latach 1819-1821 sprowadzono z Paryża wzory gipsowe (część uległa uszkodzeniu – 29 szt. lub całkowitemu zniszczeniu w czasie transportu – 8 szt.). W 1821 prof. Blank i prof. Kitajewski przeprowadzili renowację gipsów z kolekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego. Gipsy zostały pobielone przez formatora Vincentiego oraz uczniów wydziału sztuk pięknych.

Jak pisano w 1821 roku: „Zbiór snycerstwa w krótce będzie uporządkowany i dla Publiczności otwarty. Zamyka on w sobie niemal wszystkie kopje starożytnych oryginałow. Profesor Blank podał sposób ich odnowienia. Na ten zbiór przeznaczona iest wspaniała sala w nowym pawilonie Uniwersyteckim, gdzie w tym roku była expozycja sztuk pięknych” (Nowości Warszawskie 1821: s.n.)

Patronem Gabinetu ze strony Komisji rządowej oraz darczyńcą był Stanisław Kostka Potocki, którego działania bez wątpienia przyczyniły się do szybkiej budowy tzw. gmachu muzealnego. Dymisja oraz nagła śmierć Potockiego (1821) spowodowała, że Gabinet stracił swego protektora, a prowadzone w kolejnych latach zakupy miały zdecydowanie mniejszą skalę. Wykorzystywanie zbiorów Gabinet do zajęć dydaktycznych studentów malarstwa i rzeźby było jednym z uzasadnień dla dokonywania zakupów nowych wzorów. Ostatni taki zakup dokonany został w 1831 roku, krótko przed wybuchem powstania listopadowego.

Zbiory Gabinetu podzielić można na kilkanaście grup tematycznych, stworzonych ze zbiorów królewskich, nabytków Gabinetu i darów. Były to: posągi naturalnej i nadnaturalnej wielkości, posągi w mniejszej skali niż naturalna, torsy, głowy męskie, popiersia i maski, głowy żeńskie, popiersia i maski, części anatomiczne ciała: ramiona, ręce, nogi, stopy.

Zamknięcie Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego zahamowało rozwój instytucji. Gabinet trafił pod zarząd Dyrekcji Gabinetów Naukowych Okręgu Naukowego Warszawskiego. Jednocześnie, po otwarciu Szkoły Sztuk Pięknych przechowywane w budynku muzealnym gipsy służyły do zajęć dydaktycznych dla kursantów. W 1853 roku szkoła otrzymała patronat Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, a decyzją kuratora Okręgu Naukowego Warszawskiego Pawła Muchanowa, zbiory gipsów zostały powiększone o okazy zakupione w Paryżu (ok. 1851). W 1862 roku, na mocy ustawy o Wychowaniu Publicznym w królestwie Polskim z dnia 20 maja powołane zostało Muzeum Sztuk Pięknych, do którego zbiorów włączona została uniwersytecka kolekcja odlewów gipsowych.

Więcej na temat Gabinetu Odlewów Gipsowych zob. m.in.:

Nowości warszawskie [Zbiory naukowe naszego Uniwersytetu…], Kurier Warszawski, 1821, nr 259, s.n. [1]
Nowości warszawskie [W jednym z dawniejszych…], Kurier Warszawski, 1822, nr 238, s.n. [1]
Ustawa o wychowaniu publicznem w Krolestwie Polskiem, rozdział III, art. 378, 381, Dziennik Praw, t. 60, nr 180, Warszawa: w Drukarni Rządowej przy Kom. Rząd. Sprawiedliwości 1862, s. 547, 549.

Batowski Zygmunt, Rzeźby artystów Stanisława Augusta w zbiorze odlewów gipsowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa: Biblioteka Polska 1922
Bieliński Józef, 1907. Królewski Uniwersytet Warszawski (1816-1831). T. 1-3, Kraków-Warszawa: skł. gł. w Księgarni E. Wende i Ska (T. Hiż i A. Turkuł) ; [druk:] W. L. Anczyc i Spółka
Korotaj Marta, Mikocki Tomasz, 1989. Odlewy gipsowe rzeźb starożytnych w Starej Pomarańczarni w warszawskich Łazienkach, Wrocław [etc.] : Zakład Narodowy im. Ossolińskich

Mańkowski Tadeusz, Rzeźby zbioru Stanisława Augusta, Rozprawy Wydziału Filozoficznego / Polska Akademia Umiejętności, t. 67, nr 7, Kraków: PAU 1948
Miziołek Jerzy, 2003. Wokół tematów i źródeł inspiracji: O roli Uniwersytetu Warszawskiego w tworzeniu kultury artystycznej Warszawy, [w:] Kultura artystyczna Uniwersytetu Warszawskiego: ars et educatio, red. Jerzy Miziołek, Warszawa: UW, s. 169-195
Miziołek Jerzy, 2016. Muzeum Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego i rola Stanisława
Kostki Potockiego w jego utworzeniu, [w:] Winckelmann Potocki. Mistrzowie i uczniowie. Nowe badania i dokumenty. T. 1. Materiały Międzynarodowej Konferencji zorganizowanej w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Warszawa 8-9 maja 2014 r., wyd. Paweł Jaskanis i Max Kuntze
Miziołek Jerzy, Baliszewski Mikołaj, 2006. Educatio Et Ars. Zbiory artystyczne pierwszego Uniwersytetu Warszawskiego i ich rola w muzeologii warszawskiej [w:] 200 lat muzealnictwa warszawskiego. Dzieje i perspektywy, red. Andrzej Rottermund, Warszawa, s. 217-234.
Mycielski Maciej, 2016. Uniwersytet Królewski 1816-1831, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 53-362

Gabinet wzorów gipsowych w Warszawie : (Rysował z natury Tegazzo) [ byłej Szkoły Sztuk Pięknych], 1 grafika : drzewor. ; 24,7×23,6 cm, z napisami 25,2×23,6 cm, [1866], Tygodnik Illustrowany. 1866, t. 13 nr 338, s. 124, Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa

[ato]

Print Friendly, PDF & Email

Aldona Tołysz

Wykonawczyni projektu. Absolwentka Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (specjalizacje: Muzealnictwo, Konserwatorstwo), tytuł doktora nauk humanistycznych w dyscyplinie nauk o sztuce uzyskała na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu za rozprawę pt. Muzeum wobec rzeczywistości artystycznej XX wieku. Zbiory muzeów narodowych w Polsce, Czechach i na Słowacji. W ramach projektu prowadzi kwerendy dotyczące regionu historycznego Mazowsza. Koordynuje prace nad wydawnictwami przewidzianymi w ramach projektu.

Dodaj komentarz