Początki Gabinetu Modeli i Rysunków architektonicznych, założonego przy Oddziale Sztuk pięknych, sięgają 1817 roku, kiedy do zbioru trafiły pierwsze eksponaty. Część z nich pochodziło ze zbiorów Liceum Warszawskiego, kilkanaście modeli i rysunków pozyskano z Łazienek Królewskich.
Zbiór miał charakter dydaktyczny i ukierunkowany był bardziej na kwestie techniczne niż estetyczne, co wiązało się z wykształceniem i zainteresowaniami opiekunów zbioru. Pierwszym z nich był inżynier budowlany Michał Kado, drugim (od 1824) architekt Wacław Ritschel. Okazy gromadzone były poprzez dary, przekazy oraz zakupy. Zbiory dzieliły się na modele architektoniczne i techniczne, w których oprócz konstrukcji więźb, sklepień, dachów, makiet wnętrz, znajdowały się modele maszyn i urządzeń technicznych, podarowane jeszcze przed faktycznym stworzeniem Gabinetu (Pac).
Jak pisał Bieliński: „Profesor architektury Ritschel przedstawił Radzie memoriał, w którym wskazuje konieczną potrzebę zaopatrzenia katedry Architektury cywilnej potrzebnym zbiorem znaczniejszych materiałów budowlanych, jakoteż i zbioru modelów do konstrukcji fundamentów, sklepień, dachów, schodów i t. p.; wreszcie do dekoracyi różnemi robotami sztukatorskiemi.
Założenie takiego gabinetu wzorów i modelów, z dwojakiego względu uważa Ritschel za użyteczne: przedewszystkiem, prelekcye staną się korzystniejsze dla uczniów przez pokazywanie wzorów i modelów; powtóre, że uczniowie w rysunkach zrobią lepszy postęp, gdy będą rysowali z modelów, a nie kopiowali jak dotąd z rysunków” (Bieliński 1907: 595)
Wśród rysunków dominowały studia architektoniczne, stanowiące wzory do nauki a także prace studentów i dyplomy magistrantów. Ważnym uzupełnieniem kolekcji były nabywane zagranicą wzory architektoniczne w poszytach, autorów niemieckich, francuskich i angielskich, służące jako wzorniki do projektowania wystrojów elewacji budynków.
Brak informacji na temat sposobu przechowywania lub ekspozycji zbiorów modeli i rysunków architektonicznych. Po zamknięciu Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego część zbiorów została przekazana do Marymontu (1836), do tamtejszego Instytutu Agronomicznego. Część prac trafiła do zbiorów Muzeum Starożytności przy Bibliotece Głównej w Warszawie.
Więcej na temat Gabinetu, zob. m.in.:
Uniwersytet Królewski Warszawski, Rocznik Instytutów Religijnych i Edukacyjnych w Królestwie Polskiém, 1824, r. 1, s. 87-145 [115]
Uniwersytet Królewski Warszawski, Rocznik Instytutów Religijnych i Edukacyjnych w Królestwie Polskiém, 1826/27, r. 2, s. 197-227 [216]
Królewski Uniwersytet Alexandrowski, Rocznik Instytutów Religijnych i Edukacyjnych w Królestwie Polskiém, 1830, r. 3, s. 125-144 [141-142]
Ajewski Konrad, 1993. Zbiory artystyczne Uniwersytetu Warszawskiego w dobie Królestwa Kongresowego, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 1993, nr 38/1, s. 51-7
Bieliński Józef, 1912. Królewski Uniwersytet Warszawski (1816-1831). T. 1-3, Kraków-Warszawa: skł. gł. w Księgarni E. Wende i Ska (T. Hiż i A. Turkuł) ; [druk:] W. L. Anczyc i Spółka
Mycielski Maciej, 2016. Uniwersytet Królewski 1816-1831, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 53-362
Szwarc Andrzej, 2016 a. Warszawa bez uniwersytetu 1831–1857, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 363-414
Fragment modelu korkowego Świątyni Opatrzności ze zbiorów Gabinetu Modeli i Rysunków architektonicznych, frag. repr. Nowe muzeum przy Bibliotece głównej w Warszawie, „Kłosy”, 1869, nr 233, s. 364, Cyfrowa Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego
[ato]
