W 1816 roku Feliks Bentkowski zaproponował Komisji Rządowej zakup jego kolekcji numizmatycznej (za 200 dukatów), jako fundamentu dla „kolekcyi narodowych pamiątek, przynoszącej sławę i użytek krajowi” (Bieliński 1907: 613). Ze względu na brak środków oraz gabinetu numizmatycznego Komisja odłożyła ewentualny zakup na czas późniejszy. W tym samym roku z podobną propozycją wyszedł major wojsk rosyjskich Józef Biernacki, kierując prośbę bezpośrednio do cara Aleksandra. Również w tym przypadku Komisja Rządowa, opiniująca wniosek, odniosła się nie niego negatywnie (1817). W kolejnych latach do zbiorów uniwersyteckich Komisja oświecenia przekazywała monety i medale, które stanowiły zaczątek zbiorów. W 1824 roku zakupiono kolekcję Biernackiego, dwa lata później Albertrandiego. Opublikowano również postanowienie o obowiązku przekazywania obowiązkowego egzemplarza medalów wystawianych na widok publiczny do Gabinetu Numizmatycznego.
Kolekcja Gabinetu rosła systematycznie, najczęściej poprzez zakupy kolekcji oferowanych Uniwersytetowi przez ich twórców. Przeważały zbiory monet i medal polskich i starożytnych (greckich i rzymskich). Do kolekcji przekazywano także numizmaty znalezione na terenie królestwa Polskiego w czasie robót budowlanych. Za tworzenie kolekcji od 1827 roku odpowiedzialny był prof. Bentkowski, który prowadził korespondencję w celu zakupu najważniejszych zbiorów oraz uporządkowywał i katalogował.
Gabinet zajął lokal w oficynie Pałacu Kazimierzowskiego, w pomieszczeniu nr 1. Numizmaty przechowywane były w szafach z szufladami, na potrzeby zwiedzających zamówiono także szafy i stoły ze szkleniem, umożliwiające prezentację najcenniejszych okazów. Ze względu na wartość materialną zbioru, nad jego bezpieczeństwem czuwał stróż nocny. W 1829 roku Gabinet zwiedził car Mikołaj I, obiecując przesłanie monet perskich, prawdopodobnie jednak obietnica ta nie została zrealizowana. Początkowo prace przy uporządkowaniu zbiorów Bentkowski prowadził bez wynagrodzenia, w 1830 roku przygotowano zarządzenie umożliwiające wypłatę pensji. Została do niego dołączona instrukcja dla konserwatora Gabinetu Numizmatycznego, przygotowana przez Bentkowskiego, określająca zadania i cele pracownika Gabinetu. Instrukcja została zatwierdzona przez Komisję.
W 1831 roku Rząd narodowy nakazał przekazanie do Banku Narodowego kosztowności oraz zbiorów Gabinetu Numizmatycznego w opieczętowanych pakach. Pod koniec sierpnia 1831 roku Bentkowski złożył jako depozyt dwie skrzynie z numizmatami oraz jedną z kosztownościami Uniwersytetu. W listopadzie władze uniwersytetu zwróciły się do Rządu tymczasowego z prośbą o zwrot przekazanych do Banku depozytów. Po otrzymaniu zgodny skrzynie miały zostać przekazane do Gabinetu. Ich odbioru dokonać mieli urzędnicy Krassowski i Popow z Petersburga. W 1832 roku Gabinet Numizmatyczny został całkowicie zdany komisarzom z Petersburga. Już wówczas wiadomo było, że zbiory mają zostać przewiezione do Petersburga, wraz z kolekcją Towarzystwa Przyjaciół Nauk Warszawskiego oraz Biblioteką Uniwersytecką. W związku z tym Bentkowski starał się zatrzymać w Warszawie dublety monet, jednak najprawdopodobniej prośba ta nie została uwzględniona. W 1832 roku zbiory zostały wywiezione do Petersburga.
Więcej na temat Gabinetu Numizmatycznego zob. m.in.:
Ajewski Konrad, 1993. Zbiory artystyczne Uniwersytetu Warszawskiego w dobie Królestwa Kongresowego, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 1993, nr 38/1, s. 51-7
Bentkowski Feliks, Instrukcja dla konserwatora Gabinetu Numizmatycznego przy Królewskim Aleksandrowskim Uniwersytecie, [?]
Bentkowski Felix, Spis medalów polskich lub z dziejami krainy polskiéy stycznych, w gabinecie Król. Alex. Uniwersytetu w Warszawie znajdujących się, tudzież ze zbiorów i pism rozmaitych lub podań zebrany i porządkiem lat ułożony, Warszawa: Drukarnia Kommissyi Rz. W. R. i O. P., 1830
Bieliński Józef, 1907. Królewski Uniwersytet Warszawski (1816-1831). T. 1-3, Kraków-Warszawa: skł. gł. w Księgarni E. Wende i Ska (T. Hiż i A. Turkuł); [druk:] W. L. Anczyc i Spółka
Kolendo Jerzy, 1993. Zbiory zabytków archeologicznych oraz kolekcje numizmatyczne na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1816–1915, [w:] Dzieje archeologii na Uniwersytecie Warszawskim, red. S. K. Kozłowski, Warszawa
Kolendo Jerzy, 2003. Trzy kolekcje numizmatyczne na Uniwersytecie Warszawskim, [w:] Kultura artystyczna Uniwersytetu Warszawskiego : ars et educatio, red. nauk. i koncepcja t. Jerzy Miziołek, Warszawa: UW
Mycielski Maciej, 2016. Uniwersytet Królewski 1816-1831, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 53-362
Szwarc Andrzej, 2016 a. Warszawa bez uniwersytetu 1831–1857, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 363-414
Szwarc Andrzej, 2016 b. Akademia Medyko-Chirurgiczna i Szkoła Główna 1857–1869, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 415-556
Joachim Lelewel, Stare pieniądze w roku 1824 w czerwcu blisko Płocka w Trzebuniu wykopane, Warszawa, 1826, karta 3, zasób Biblioteki Narodowej Polona
[ato]
