Gabinet Zoologiczny był zbiorem o charakterze muzealnym tworzonym w ramach Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W jego zbiorach znalazły się kolekcje prywatne, zakupione przez państwo, okazy zakupywane na aukcjach, obiekty pozyskiwane w ramach wypraw naukowych krajowych i zagranicznych, przekazy, rzadziej dary. Wśród nich były m.in. okazy ssaków, ptaków, gadów i płazów, owadów, pajęczaków, mięczaków i skorupiaków, a także muszli i skamieniałości.
W 1816 roku podjęto pierwsze starania pozyskania kolekcji do zbiorów uniwersyteckich, jednak do jej zakupu doszło dopiero dwa lata później. W 1818 roku Uniwersytet zakupił kolekcję Sylwiusza Münkwitza z Grunwitz. Nad transportem oraz rozpakowaniem i zarządzaniem zbiorem czuwał Feliks Jarocki, zatrudniony w 1819 na stanowisku profesora Uniwersytetu Królewskiego. Od 1819 roku do zbioru zakupywano kolekcje przyrodnicze od osób prywatnych i na aukcjach zagranicznych. Kolekcja została uporządkowana wg najnowszego wówczas systemu Georga Cuviera. Do pracy w Gabinecie zatrudniono preparatora okazów, Fideliusza Brunnera, a następnie pomocnika preparatora Pawła Wierzejskiego (1826).
Początkowo kolekcja przechowywana była w sieni Pałacu Kazimierzowskiego, następnie przeniesiono ją do pomieszczeń na I piętrze budynku, od strony ul. Dynasy. Niewielkie pomieszczenia utrudniały inwentaryzację zbiorów i ich powiększanie, zdecydowano się zatem na przeniesienie ich do pomieszczeń na I piętrze gmachu Szkoły Sztuk Pięknych (o pow. 1 394 m2), które zostało dobudowane na potrzeby Gabinetu Zoologicznego. W 1825 roku Gabinet Zoologiczny otwarto dla zwiedzających.
W 1831 roku Królewski Uniwersytet w Warszawie, w wyniku represji po powstaniu listopadowym, został zamknięty na mocy dekretu Mikołaja I. Część zbiorów uniwersyteckich zostało wywiezionych do Rosji, jednak Gabinet Zoologiczny pozostawiono w Warszawie. W 1832 roku utworzono Dyrekcję Gabinetów Naukowych pozostających pod nadzorem Kuratora Okręgu Naukowego Warszawskiego, którego dyrektorem został Jarocki, a adiunktem Wierzejski. Konsekwencją zmian było ograniczenie budżetu, z tego względu prace w Gabinecie Zoologicznym polegały głównie na konserwacji istniejącej kolekcji.
W 1862 roku Gabinety Naukowe Okręgu Warszawskiego zostały rozwiązane, a Gabinet Zoologiczny został włączony do Szkoły Głównej Warszawskiej, powołanej przez Komisję Rządową Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z Aleksandrem Wielkopolskim na czele. Szkoła ta powstała w oparciu o rozwiązaną w tym samym roku Akademię Medyko-Chirurgiczną i zajmowała budynki dawnego Królewskiego Uniwersytetu. Gabinet zoologiczny połączony został wówczas ze zbiorami anatomicznymi. Dynamiczny rozwój kolekcji Gabinetu zahamowany został przez rozwiązanie Szkoły Głównej i przekształcenie jej na Cesarski Uniwersytet Warszawski (Императорский Варшавский Университет, 1867) oraz po założeniu Muzeum Ornitologicznego hr. Branickich w Warszawie (1880).
Więcej na temat Gabinetu Zoologicznego zob. m.in.
Bieliński Józef, 1912. Królewski Uniwersytet Warszawski (1816-1831). T. 1-3, Kraków-Warszawa: skł. gł. w Księgarni E. Wende i Ska (T. Hiż i A. Turkuł) ; [druk:] W. L. Anczyc i Spółka
Brzęk Gabriel, aktualiz. i uzup. Jerzy Pawłowski i Tomasz Majewski, 2007. Historia zoologii w Polsce : do drugiej wojny światowej, Kraków: PAU
Domaniewski Janusz, 1917. Kilka słów o organizacji Muzeum Zoologicznego przy Muzeum Narodowym w Warszawie, Pamiętnik Fizyograficzny. T. 24, Dział Miscellanea, s. 6-9
Fedorowicz Zygmunt, Feliksiak Stanisław, 2016. 150-lecie Gabinetu Zoologicznego w Warszawie (1818–1968), Memorabilia zoologia, nr 1
Mycielski Maciej, 2016. Uniwersytet Królewski 1816-1831, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 53-362
Taczanowski Władysław, 1870. Gabinet Zoologiczny w Warszawie. Kalendarz Warszawski J. Ungra na rok 1870.
Sztolcman Jan, 1921. Historyczny zarys dziejów Polskiego Państwowego Muzeum Przyrodniczego. Prace Zool[ogicznego] Państw[owego] Muz[eum] Przyr[odniczego], T I
Andrzej Szwarc, 2016 a. Warszawa bez uniwersytetu 1831–1857, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 363-414
Andrzej Szwarc, 2016 b. Akademia Medyko-Chirurgiczna i Szkoła Główna 1857–1869, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 415-556
Gabinet Zoologiczny w latach osiemdziesiątych XIX w. (gabloty z lat dwudziestych XIX w.), drzeworyt B. Puca, Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Zbiór Przyborowskiego, XIV, k. 235, repr. [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW
[ato]
