Towarzystwo Miłośników Historyi założone zostało w 1906 roku z inicjatywy historyków i miłośników miasta. Pierwszym prezesem towarzystwa był Aleksander Jabłonowski (1829-1913), następnie Aleksander Kraushar (1843-1931). Początkowo Towarzystwo korzystało z sal Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. W 1913 roku zakupiono kamienicę przy Rynku Starego Miasta 31, która od 1915 roku była siedzibą Towarzystwa. W ramach Towarzystwa funkcjonowały komisje metodologiczna, bibliotekoznawcza, numizmatyczna, biblioteczna.
Zgodnie z Ustawą, celem Towarzystwa było „popieranie rozwoju nauk historycznych, oraz ich krzewienie, ze szczególnym uwzględnieniem dziejów polskich” (cz. 1, §2). Cel ten miał być realizowany m.in. poprzez zakładanie bibliotek, jednak w ustawie przewidziano tworzenie zbiorów. Majątek Towarzystwa stanowić miał bowiem kapitał ze składek, odczytów wydawnictw, subsydiów, „z darów i zapisów testamentowych osób prywatnych, z procentów od kapitałów, z biblioteki i zbiorów” (cz. VI, §26).
Towarzystwo zajmowało się m.in. organizacją wykładów, wystaw czasowych, działalnością wydawniczą. Większość wystaw przygotowywana była w oparciu o zbiory współpracujących z Towarzystwem instytucji. Statut towarzystwa nie przewidywał celowego gromadzenia zbiorów o charakterze muzealnym, jednak w ramach działalności sekcji naukowych Towarzystwo zebrany został pokaźny gabinet numizmatyczny, zarządzany i współtworzony przez członków sekcji numizmatycznej. Ponadto w oparciu o prowadzone prace historyczne Towarzystwo gromadziło widoki, ryciny, mapy i plany Warszawy, portrety postaci wybitnych historyków i osób związanych z Warszawą, sceny historyczne, związane z wydarzeniami mającymi miejsce w Warszawie itp.
W 1925 roku Towarzystwo zostało włączone do Polskiego Towarzystwa Historycznego, współtworząc warszawski oddział PTH, z zachowaniem własnej nazwy oraz profilu działalności. W 1940 roku, w związku z likwidacją Towarzystwa akta, bibliotekę oraz wydawnictwa przekazano do Archiwum Miejskiego w budynku Arsenału, natomiast zbiory muzealne do Muzeum Narodowego w Warszawie. Część zbiorów została zniszczona w czasie działań wojennych, a szczególnie pożarem Arsenału w czasie Powstania Warszawskiego w 1944 roku.
Więcej na temat działalności Towarzystwa zob. m.in.:
Ustawa Towarzystwa Miłośników Historyi w Warszawie, Warszawa 1906
Sprawozdanie za 1914 R. Towarzystwa Miłośników Historyi w Warszawie, Warszawa 1915
Sprawozdanie z Działalności Towarzystwa Miłośników Historyi za Rok 1916 i 1917, Warszawa 1919
Baruch Maksymiljan, Wojciechowski Jarosław, 1928. Kamienica Książąt Mazowieckich, Warszawa: Towarzystwo Miłośników Historji ; Drukarnia Wł. Łazarskiego
Chwalewik Edward, 1927. Zbiory polskie : archiwa, bibljoteki, gabinety, galerje, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie. T. 2, N-Ż, Warszawa: J. Mortkowicz, s. 373
Drozdowski Marian Marek, Szwankowska Hanna red. nauk., 1997. Warszawskie środowisko historyczne w XX wieku: dziewięćdziesięciolecie Towarzystwa Miłośników Historii, Towarzystwo Miłośników Historii w Warszawie, Warszawa: TMH: Wydaw. Instytutu Historii PAN
Kondracki Tadeusz, Szwankowska Hanna, 1996. W dziewięćdziesięciolecie Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie, Przegląd Historyczny: dwumiesięcznik naukowy, z. 4, s. 697-711
Rachuba Andrzej, Rutkowski Henryk red., 2006. Towarzystwo Miłośników Historii: stulecie 1906-2006, Warszawa: Wydawnictwo “DiG”
Henryk Rutkowski, Początki Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie (1906-1914), Przegląd Historyczny: dwumiesięcznik naukowy, T. 98, z. 4 (2007), s. 513-536
Henryk Rutkowski, Założyciele Towarzystwa Miłośników Historii, Rocznik Warszawski. [T.] 35, 2007, s. 328-338
Hanna Szwankowska, Dzieje Towarzystwa Miłośników Historii [w:] Towarzystwo Miłośników Historii: stulecie 1906-2006, red. Andrzej Rachuba, Henryk Rutkowski, Warszawa: Wydawnictwo “DiG”, 2006, s. 5-21
Kamienica pod. św. Anną, ok. 1915, repr z Baruch Maksymiljan, Wojciechowski Jarosław, 1928. Kamienica Książąt Mazowieckich, Warszawa: Towarzystwo Miłośników Historji ; Drukarnia Wł. Łazarskiego
[ato]
