Muzeum Nauki i Sztuki w Łodzi zostało powołane przez Towarzystwo Muzeum Nauki i Sztuki w 1911 roku, dzięki funduszom zgromadzonym w czasie organizacji Wystawy antyalkoholicznej w Łodzi (1910), wolnych datków oraz składek członkowskich Towarzystwa. Zbiory gromadzono już od 1910 roku, a w 1911 roku otwarto stałą wystawę Muzeum w wynajętym lokalu przy ul. Zielonej 8. Zbiory obejmujące zabytki z dziedziny etnografii, fizyki, nauk przyrodniczych oraz profilaktyki antyalkoholowej powiększane były poprzez zakupy, dary osób prywatnych i instytucji oraz depozyty. Działalność muzeum miała przede wszystkim charakter popularyzatorsko- oświatowy, obejmowała pogadanki, oprowadzania, pokazy. Muzeum umożliwiało zwiedzającym korzystanie z eksponatów zgromadzonych w gabinecie fizycznym. W 1912 roku, ze względu na powiększające się zbiory i konieczność poprawy ekspozycji muzeum zostało przeniesione do budynku przy ul. Piotrkowskiej 91. Zgromadzone okazy zostały wyeksponowane w 3 pomieszczeniach, 2 pozostałe przeznaczono na wystawy czasowe.
Muzeum działało nieprzerwanie w czasie I wojny światowej, jednak zmniejszające się wpływy z opłat członkowskich, będące podstawą funkcjonowania instytucji, doprowadziły do podjęcia rozmów na temat przekazania zbiorów miastu. Pertraktacje te trwały od 1917 roku. Ostatecznie w 1923 roku miasto przejęło zbiory Towarzystwa, powołując w miejsce Muzeum Nauki i Sztuki nowa placówkę – Miejskie Muzeum m. Łodzi, która do 1929 roku zajmowała niezmiennie stary lokal. Ze względów finansowych ograniczono w tym czasie liczbę wynajmowanych pomieszczeń do 3 i zlikwidowano gabinet fizyczny. W 1928 roku, w związku z zapisem testamentowym Kazimierza Bartoszewicza, miasto zdecydowało o rozdzieleniu zbiorów miejskiego muzeum do trzech osobnych, wyspecjalizowanych instytucji. Były to Miejskie Muzeum Historii i Sztuki im. Juljana i Kazimierza Bartoszewiczów [ob. Muzeum Sztuki] (1929), Miejskie Muzeum Przyrodnicze [ob. Muzeum Przyrodnicze UŁ] (1930) oraz Miejskie Muzeum Etnograficzne [ob. Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi] (1931). To ostatnie do 1934 roku zajmowało lokal przy ul. Piotrkowskiej 91, przejęło również częściowo archiwalia związane z Muzeum Nauki i Sztuki.
Więcej na temat muzeum zob. m.in.:
Muzeum Miejskie. Zadania i przyszłość Towarzystwa Nauki i Sztuki, Giewont: ilustrowany kwartalnik zakopiański poświęcony sztuce, literaturze i sprawom rozwoju Zakopanego 1928, nr 3, 91-92
Organizacja muzeów miejskich w Łodzi Nauka Polska: jej potrzeby, organizacja i rozwój, 1932, t.15, s. 325
Miejskie muzeum sztuki i nauki w Łodzi, Światowid, 1938, nr 22, s. 28
Księga Adresowa Miasta Łodzi i Województwa Łódzkiego z informatorami Warszawy, Woj. Krakowskiego, Kieleckiego, Lwowskiego, Poznańskiego, Pomorskiego z m. Gdynią i Śląskiego. Rocznik 1937 – 1939, s. 94
Augustyniak Jan Życie naukowe w Łodzi, Nauka Polska: jej potrzeby, organizacja i rozwój, 1933, t.17, s. 173-186
Bolkowska G., Muzeum łódzkie, [w:] Życie łódzkie. Jednodniówka, red. A. Nullus, Eliasz From, Łódź 1914, s. 3-5
Kurc-Maj Paulina, Rola inicjatyw i kolekcji prywatnych w muzealnictwie polskim na przykładzie polityki budowania zbiorów w Muzeum Sztuki w Łodzi w latach międzywojennych i bezpośrednio powojennych XX wieku, [w:] Kolekcjonerstwo polskie XX i XXI wieku. Szkice, red. T.F. de Rosset, A. Kluczewska-Wójcik, A. Tołysz, Warszawa: NIMOZ, 2015, s. 81-93
Nadolska-Styczyńska Anna, O „egzotycznych” źródłach azjatyckiej kolekcji etnograficznej Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi [w:] Wschód w polskich badaniach etnologicznych i antropologicznych : problematyka, badacze, znaczenie, red. Zbigniew Jasiewicz, Poznań: „Biblioteka Telgte”: Komitet Nauk Etnologicznych PAN, 2004, s. 259-279
Nadolski Jerzy, Loga Barbara, Muzeum Przyrodnicze Uniwersytetu Łódzkiego – historia kolekcji, Opuscula Musealia, t. 21, 2013, s. 145-151
Smolik Przecław, Memorjał w sprawie braków i potrzeb muzeów miejskich m. Łodzi, Czasopismo przyrodnicze Ilustrowane, 1931, nr 1-2, s. 71-74
Stawiszyńska Aneta, Działalność Muzeum Nauki i Sztuki w Łodzi w latach I wojny światowej, Powiązania, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Turystyki i Języków Obcych w Warszawie. Turystyka i Rekreacja, 2014, z. 2, s. 111-122
Na ilustracji: Przedwojenne (po 1918) fotografie ekspozycji Miejskiego Muzeum Etnograficznego w Łodzi, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, źródło: http://www.maie.lodz.pl/pl/aktualnosci/uroczystosc-przekazania-zabytkow/
[ato]
