W 1887 roku zorganizowana została I Wystawa Higieniczna w Warszawie, prezentująca okazy związane z propagowaniem zdrowego trybu życia. Podjęta wówczas próba stworzenia Towarzystwa Higienicznego nie powiodła się, jednak w konsekwencji II Wystawy Higienicznej (1896) udało się powołać Towarzystwo Hygieniczne Warszawskie (1898). Jednym z jego celów było stworzenie muzeum higienicznego. Siedzibą Towarzystwa stało się wynajmowane pomieszczenie w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa przy ul. Krakowskie Przedmieście 66. Szczupłość lokalu uniemożliwiała prowadzenie działalności muzealnej, dlatego zdecydowano się na organizację wystaw periodycznych i obwoźnych, prezentujących materiały i okazy związane tematycznie z higieną.
Rosnące zainteresowanie działalnością Towarzystwa pozwoliło na powstanie oddziałów zamiejscowych, m.in. w Częstochowie i Lublinie, gdzie otwarto muzea higieniczne. Pierwsze z nich, założone w 1905 roku wspierane było finansowo i merytorycznie przez członków WTH i stanowiło jeden z dowodów prężnej działalności Towarzystwa, drugie miało charakter efemeryczny (1906-1907?). W 1912 roku ogłoszono konkurs na budowę gmachu Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego, które zgodnie z wymogami uwzględniać miało bibliotekę i przestrzenie wystawowe. Nagrodzony projekt autorstwa Jana Heuricha przewidywał stworzenie muzeum w sali na parterze gmachu przy ul. Karowej 31. Budowa siedziby zakończyła się pod koniec 1915 roku, a w kolejnych latach przystąpiono do urządzania wnętrz budynku. Trudna sytuacja polityczna i gospodarcza kraju, a w konsekwencji trudności finansowe Towarzystwa opóźniły realizację tego zadania, zmuszając zarząd do czasowego wynajmu części z ukończonych lokali. Jednocześnie już w 1916 roku, w związku z zakończeniem Wystawy pt. „Walka z chorobami zakaźnymi” Towarzystwo najprawdopodobniej wzbogaciło się o pierwsze okazy muzealne. Ich ilość i los nie jest znany.
W 1920 roku podpisano dwuletnią umowę najmu lokalu na parterze gmachu z Polskim Towarzystwem Krajoznawczym, podkreślając jednocześnie konieczność stworzenia w przyszłości muzeum higienicznego. W 1923 roku Towarzystwo podjęło działania mające na celu odzyskanie wynajmowanego lokalu, jednak konflikt z Polskim Towarzystwem Krajoznawczym zakończył się w 1927 roku przegranym procesem, który umożliwiał PTK przedłużanie umowy najmu. Pomieszczenie planowanego muzeum zostało zwolnione dopiero w 1934 roku, jednak Towarzystwo nie zdecydowało się na organizację muzeum pomimo, iż zarówno w statucie z 1922 jak i z 1932 roku uwzględniono taką możliwość. Główna działalność Towarzystwa skupiała się na wspieraniu już realizowanych zadań (m.in. Instytut Higieny Dziecięcej im. barona Leona de Lenvala, Ogrody im. E. Raua, Sanatorium Przeciwgruźliczego w Rudce). Działalność dydaktyczna i popularyzatorska realizowana była przede wszystkim poprzez cieszące się dużą popularnością odczyty oraz wystawy. Po 1945 roku Polskie Towarzystwo Higieniczne kontynuowało przedwojenną działalność stowarzyszenia w zakresie propagowania wiedzy na temat higieny, rezygnując z gromadzenia zbiorów muzealnych.
Więcej na temat Towarzystwa Higienicznego zob. m.in.:
Wiadomości bieżące. Muzeum hygieniczne, Gazeta Przemysłowo-Rzemieślnicza 1896, r. 13, nr 43, s. 342-343
Towarzystwo Hygjeniczne Warszawskie [Ustawa THW], Zdrowie: miesięcznik poświęcony hygienie publicznej i prywatnej, 1898, nr 152, s. 271-277
[Artykuł wstępny], Zdrowie: miesięcznik poświęcony hygienie publicznej i prywatnej, 1899, nr 1, s. 1-2
O warszawskim towarzystwie higienicznym, Zdrowie, 1900, nr 176, s. 168-172
Działalność Warszawskiego Towarzystwa Hygienicznego, Zdrowie, 1901, nr 4, s. I-XXII
Artykuł wstępny, [Z chwilą wykończenia Gmachu…], Zdrowie, 1914, nr 1, s. 1-5
Gmach W.T.H., Zdrowie, 1914, nr 2, s. 132-133
Chełchowski Kazimierz, Muzeum Hygjeniczne w Częstochowie, Zdrowie, 1905, nr 2, s. 119-126
Dąbrowski Witosław, Sprawozdanie z działalności Warszawskiego Tow. Hygienicznego, za 25-letni okres jego istnienia, Zdrowie, 1924, nr 7-8, s. 262-274
Gantkowski Paweł, Rzut oka na dzieje i znaczenie Towarzystwa Higienicznego, Zdrowie, 1924, nr 10, s. 351-358
Korczak Cezary W., Jubileusz 100 lat Polskiego Towarzystwa Higienicznego. Rys historyczny – cześć I okres 1898-1939, [w:] Jubileusz 100 lat Polskiego Towarzystwa Higienicznego: materiały z uroczystości jubileuszowych PTH w roku 1998, Cezary W. Korczak red., Warszawa : PTH, 1998, s. 7-11
…i sprawozdania z działalności w czasopiśmie “Zdrowie”
Widok na gmach PTH, zbiory Archiwum Państwowe w Warszawie, źródło: http://
Gmach WTH, rzut architektoniczny przyziemia, proj. Jan Heurich, zbiory Archiwum m.st. Warszawy, Zbiór Korotyńskich I-51 s.57, źródło: https://www.pth.pl/
[ato]
