Pomysł utworzenia Muzeum zabytków Kujawskiej Ziemi (Muzeum odd. Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego), pojawił się w czasie pierwszego walnego zebrania Oddziału Kujawskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, w maju 1908 roku. Wówczas też powstała sekcja muzealna. Przejęła ona zbiory przekazane przez Muzeum szkolne po zamkniętej Macierzy Polskiej. Pierwszym kustoszem została Felicja Olszewska.
W 1909 roku kustoszem został Cyprian Apanowicz (1833-1920), ziemianin i działacz PTK. Był on autorem odezwy zamieszczonej w „Gazecie Kujawskiej” do mieszkańców Włocławka z prośbą o dostarczenie materiałów do monografii miasta. 14 marca 1909 roku odbyło się uroczyste otwarcie Muzeum Ziemi Kujawskiej w siedzibie PTK ul. Kaliskiej 1 (ob. ul. Polskiej Organizacji Wojskowej). Do muzeum zaczęły napływać pierwsze okazy – dary mieszkańców Włocławka i okolic. Lista ofiarodawców ogłaszana była co miesiąc w „Gazecie Kujawskiej”. W 1912 kustoszem został botanik i dendrolog Roman Kobendza (1886-1955).
Oddział Kujawski czynnie uczestniczył w życiu wystawowym kraju – muzeum wypożyczało swoje zbiory na wystawę organizowaną przez Oddział PTK w Łowiczu, “Zdobnictwo Ludowe” w Warszawie, ponadto zorganizowało „Wystawę Etnograficzno-Artystycznej”.
W 1914 roku Muzeum przystąpiło do Związku Muzeów, a w czasie I wojny światowej – na dwa lata zawieszono działalność. 25 marca 1917 roku ponownie otwarto Muzeum. W 1919 roku Muzeum wzbogacił się o pamiątki z Wielkiej wojny.
W 1924 roku Zarząd Oddziału Kujawskiego PTK podjął starania o pozyskanie gruntu pod budowę własnego gmachu, powstał Komitet Budowy Muzeum Ziemi Kujawskiej. W roku 1927 kustoszem został Szymon Rajca (1875-1935). Nowy gmach został otwarty w 1930 roku. W tym czasie zdecydowano się rozwijać szczególnie dział regionalny.
W 1945 roku reaktywowano działalność Muzeum. Dzięki zaangażowaniu Henryka Królikowskiej (1901-1983), kierownika Muzeum udało się odbudować przedwojenną pozycję placówki.
Więcej na temat muzeum, zob.:
Krajoznawstwo na prowincji 1913, Ziemia, 1914, nr 15, s. 231-236
Sprawozdanie Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego z działalności w roku 1922, Ziemia, 1923, nr 5, s. 96-98
Kronika, Ziemia, 1924, nr 3, s. 48-50
Kronika, Ziemia, 1925, nr 10-11-12, s.264-266
Sprawy towarzystwa, Ziemia, 1926, nr 20, s. 315-316
Sprawy towarzystwa, Ziemia, 1927, nr 12, s.202
Sprawy towarzystwa, Ziemia, 1927, nr 13-14, s.231-234
Z piśmiennictwa, Ziemia, 1929, nr 3, s.46
Sprawy towarzystwa, Ziemia, 1929, nr 5, s. 80
Z kraju i ze świata, Ziemia, 1929, nr 11, s. 183-184
Z życia Oddziałów P.T.K., Ziemia, 1930, nr 22, prospekt
Z życia Oddziałów P.T.K., Ziemia, 1931, nr 17-20, s. 308-309
Kronika, Ziemia, 1937, nr 1-2, s. 32-36
Apanowicz O., Listy do redakcji, Ziemia, 1913, nr 8, s. 125-126
Janowski Aleksander, Działalność Krajoznawcza na Prowincjach, Ziemia: 1911, nr 11, s. 163-166
Janowski Aleksander, Wystawa Kujawska, Ziemia, 1911, nr 23, s. 381-384
Sawicki Ludwik, Muzeum P.T.K w Włocławku, Ziemia, 1930, nr 15-18, s. 341-342
Na fotografii: 1940 , Muzeum we Włocławku, zasób: Foto Polska, źródło:
http://wloclawek.fotopolska.eu/738381,foto.html
[mw]
