Muzeum Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych związane było ściśle z działalnością założonej w 1816 szkoły, przekształconej w roku kolejnym w instytut. Pierwsze wzmianki na temat kolekcji o charakterze muzealnym, zlokalizowanych w wydzielonym pomieszczeniu w domku ogrodowym, dotyczą zbiorów numizmatycznych i medali, jednak został on najprawdopodobniej sprzedany. Początkowo pomoce naukowe gromadzono wyłącznie na potrzeby uczniów, a zbiorów nie traktowano jako kolekcji muzealnej. Użytkowy charakter zbiorów stanowi jeden z charakterystycznych elementów kolekcji pedagogicznych, który rzutuje na rozbieżności i zmiany (zmniejszenie ilości) w statystykach późniejszego muzeum.
Początki muzeum w Instytucie związane były najprawdopodobniej z wyjazdami naukowymi ówczesnego dyrektora Jana Papłońskiego (1819-1885), w czasie których zwiedzał instytuty zagraniczne, posiadające podobne zbiory, a także otrzymaniem w darze w 1872 roku pomocy naukowych o charakterze muzealnym (kolekcja taksydermiczna Karola Jurkiewicza). Przypuszczalnie inicjatorem formalnego wydzielenia zbiorów naukowych jako kolekcji Muzeum Pedagogicznego był Papłoński. O okazach muzealnych najpełniej informują wydawane do 1886 roku sprawozdania zawarte w Pamiętniku Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych. Na ich podstawie można stwierdzić, że do kolekcji włączono m.in. przyrządy i pomoce fizyczne, geograficzne oraz matematyczne, ryciny historyczne, rysunki i modele, okazy zoologiczne, botaniczne i mineralogiczne. Dodatkowo w Instytucie działała biblioteka obejmująca publikacje z dziedziny surdopedagogiki, a także zbiory muzyczne.
Działalność muzealna instytutu kontynuowana była najprawdopodobniej przez Teofila Jagodzińskiego, następcę Papłońskiego, a zahamowana została w okresie kierowania Instytutu przez dyrektorów narzuconych przez władze (Rosjan i Niemca, lata 1887-1915). W 1915 roku instytut został ewakuowany do Moskwy, brak jednak informacji na temat losów zbiorów. Od 1915 roku zarząd nad szkołą w Warszawie przejął Aleksander Manczarski. Instytut, a prawdopodobnie również Muzeum Pedagogiczne, funkcjonowało do 1939 roku. W czasie II wojny światowej budynek został uszkodzony, a dokumenty zaginęły (najprawdopodobniej większość spłonęła). Podstawowym źródłem informacji pozostają zatem wspomniane pamiętniki oraz monografia autorstwa Manczarskiego bazująca na przedwojennej dokumentacji. Po 1945 roku działalności muzeum pedagogicznego nie wznowiono.
Więcej na temat muzeum pedagogicznego zob. m.in.:
[b.a.], Sprawozdanie z części wychowawczo-naukowej Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych za rok szkolny 1869/70 [Pomoce naukowe], Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, wstęp Tomasz Świderski, oprac. tekstu i zasad transkrypcji Katarzyna Turkowska, Anna Mateusiak, Łódź: Polski Związek Głuchych. Oddział, 2012, s. 155.
[b.a.], Założenie Ogródka Botanicznego dla głuchoniemych Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1872, t. 3, s. 122-126
[b.a.], Kronika zakładu [Pomoce Naukowe Instytutu] Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1872, t. 3, s. 185
[b.a.] Sprawozdanie z części wychowawczo-naukowej Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych za rok szkolny 1872/73 [Pomoce naukowe Instytutu] Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1873, t. 4, s. XII-XIII
Ociemniałych za rok szkolny 1873/74 [Pomoce naukowe Instytutu] Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1874, t. 5, s. XI-XII
[b.a.] Sprawozdanie z części wychowawczo-naukowej Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych za rok szkolny 1875/76 [Pomoce naukowe] Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1876, t. 7, s. XII-XIII
[b.a.], Kronika, Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1877, t. 8, s. 231-232
[b.a.] Sprawozdanie z części wychowawczo-naukowej Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych za rok szkolny 1876/77 [Pomoce naukowe] Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1877, t. 8, s. XII-XIII
[b.a.] Sprawozdanie z części wychowawczo-naukowej Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych za rok szkolny 1877/78 [Pomoce naukowe] Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1878, t. 9, s. XIII
[b.a.], Sprawozdanie z części wychowawczo-naukowej Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i
[b.a.], Sprawozdanie z części wychowawczo-naukowej Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych za rok szkolny 1878 na 1879 [Pomoce naukowe Instytutu] Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1879, t. 10, s. XIII
[b.a.], Sprawozdanie z części wychowawczo-naukowej Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych za rok szkolny 1879 na 1880 [Pomoce naukowe. Muzeum Pedagogiczne] Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1880, t. 11, s. XIII
[b.a.], Sprawozdanie z części wychowawczo-naukowej Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych za rok szkolny 1881 na 1882 [Pomoce naukowe. Muzeum Pedagogiczne] Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1882, t. 13, s. XX-XXI
[b.a.], Sprawozdanie z części wychowawczo-naukowej Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych za rok szkolny 1882 na 1883[Pomoce naukowe. Muzeum Pedagogiczne] Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1883, t. 14, s. LVIII-LIX
[b.a.], Sprawozdanie z części wychowawczo-naukowej Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych za rok szkolny 1883 na 1884 [Pomoce naukowe. Muzeum Pedagogiczne] Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1884, t. 15, s. LXII
[b.a.], Sprawozdanie z części wychowawczo-naukowej Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych za rok szkolny 1884 na 1885 [Pomoce naukowe. Muzeum Pedagogiczne] Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1885, t. 16, s. LX
[b.a.], Sprawozdanie z części wychowawczo-naukowej Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych za rok szkolny 1885 na 1886 [Pomoce naukowe. Muzeum Pedagogiczne] Pamiętnik Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, 1886, t. 17, s. LXXXV
[b.a.], Co słuchać nowego? [Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych], Przegląd wieczorny, 1915, nr 87, s. 2
Iwona Czarnecka, 2016. Jan Papłoński: rektor Warszawskiego Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, [w:] red. Hanna Markiewiczkowa, Iwona Czarnecka, Szkolnictwo, opieka i wychowanie w Królestwie Polskim od jego ustanowienia do odzyskania przez Polskę niepodległości 1815-1918, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, s. 133-143
J. Gr., Instytut Głuchoniem. i Ociem. w Warszawie, Zorza: pismo illustrowane tygodniowe dla ludu wiejskiego i miejskiego, 1867, r. 2, nr 27, s. 212- 214
Kierzek Andrzej, 2015, Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie w latach siedemdziesiątych XIX stulecia, Otorynolaryngologia, 14(2): 74-78
Manczarski Aleksander, 1917, O Instytucie Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie, Polska Macierz Szkolna, nr 20 [?]
Manczarski Aleksander, 1924-197, Rys historyczny Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie od roku 1817-1917, Kwartalnik Stowarzyszenia Nauczycieli Szkół dla Głuchoniemych i Niewidomych w Polsce, [?]
Manczarski Aleksander, 1927, Rys historyczny Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie od roku 1817-1917, Kwartalnik Stowarzyszenia Nauczycieli Szkół dla Głuchoniemych i Niewidomych w Polsce, r. 4, nr 1
Manczarski Aleksander, 1929, Rys historyczny Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie od roku 1817 do 1917, Warszawa: [s.n.]
Nowicki Władysław, 1887a, Dwudziestolecie Instytutu Warszawskiego Głuchoniemych i Ociemniałych pod kierunkiem J. Papłońskiego, Przegląd Pedagogiczny, r. 6, nr 16, 15 VIII, s. 140-142
Nowicki Władysław, 1887b, Dwudziestolecie Instytutu Warszawskiego Głuchoniemych i Ociemniałych pod kierunkiem J. Papłońskiego, Przegląd Pedagogiczny, r. 6, nr 17, 1 IX, s. 149-150
Nowicki Władysław, 1918, Dzieje Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie 1817-1917: z okoliczności jubileuszu tegoż Instytutu dnia 23 października 1917 r., Warszawa: skł. gł. “Księgarnia Polska”
Nurowski Eugeniusz, 1983. Surdopedagogika polska: zarys historyczny, Warszawa: PIW
Lipkowski Otton, 1967, 150 lat szkolnictwa dla głuchych w Polsce, [Warszawa]: Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych
Śmieciński Władysław, opr. B. Jędryszczak, 195 rocznica założenia Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie, Świat ciszy. czasopismo dla niesłyszących i nie tylko, 2012, nr 4, s. 5-8
Witkowski Feliks, 1908, 25-lecie Tow. Głuchoniemych, Świat pismo tygodniowe ilustrowane, r. 3, nr 48, s. 19-20
Na ilustracji: Kartka pocztowa Warszawa, Instytut Głuchoniemych, [Warszawa] : H. P., [przed 1914] ([miejsce nieznane : drukarz nieznany]), DŻS XII 8b/p.19/26, ze zbiorów Biblioteki Narodowej
źródło: https://polona.pl/archive?uid=74873010&cid=75644744&name=download_fullJPG
[ato]
