W II połowie XIX w. w Wieliczce powstała pierwsza państwowa szkoła górnicza, która miała za zadanie kształcić górników galicyjskich (1861). Z czasem przy szkole powstał gabinet, określany mianem Muzeum Szkoły Górniczej, w którym gromadzono narzędzia naukowe oraz pamiątki po ważnych osobistościach zwiedzających Kopalnię Soli w Wieliczce.
Muzeum Salinarne w Wieliczce zostało założone w 1898 r., na pamiątkę 50-letniego jubileuszu panowania cesarza Franciszka Józefa. W ramach obchodów przy kopalni wzniesiono budynek tzw. Sztygarówki, wg proj. Tadeusza Mostkowskiego, wzniesiony w l. 1897-1898. Stał się on siedzibą Szkoły Górniczej oraz Muzeum, zajmujące górne piętro budynku. Muzeum zostało urządzone ok. 1901 r., a jego zbiory opierały się na kolekcji zgromadzonej w gabinecie szkolnym.
W zbiorach muzeum znalazły się, oprócz okazów różnych gatunków soli, narzędzi i przedmiotów związanych z górnictwem, dokumentów, map i planów ilustrujących rozwój kopalni, modeli mineralogiczno-geologicznych, kolekcji minerałów, także obiekty artystyczne, m.in. obrazy Piotra Stachiewicza związane tematycznie z kopalnią. Do najcenniejszych obiektów należały karty planów M. Germana z 1638 r., plany J.G. Borlacha z 1719 r. oraz miedzioryty J.E. Nilsona z 1766 r.
Jednym z najcenniejszych zabytków był Róg Bractwa Kopaczy z 1534 r., autorstwa najprawdopodobniej Andrzeja Dürera. Z obiektem tym wiąże się ciekawa anegdota opisana przez Bohdan Dyakowski ego: „Dochowawszy się do naszych czasów, stał się on przedmiotem powszechnego podziwu: posyłano go na różne wystawy (do Krakowa i Wiednia), fotografowano go, odrysowywano, róg zyskiwał coraz większą sławę, jako nadzwyczaj piękny i cenny zabytek. Ta sława nie wyszła mu jednak na dobre, bo oto nagle po jednej w wystaw (Wiedeńskiej z r. 1873) róg gdzieś zaginął i długi czas nie wiedziano nawet, gdzie się zapodział. Aż wreszcie pokazało się, że znajduje się w posiadaniu Rotszylda, głośnego bankiera wiedeńskiego, który go miał nabyć za pośrednictwem jakiegoś antykwaryusza od jednego z urzędników salinarnych. Gdy Rotszylda poproszono o zwrot salinom skradzionego rogu, obiecał to uczynić, ale dopiero po swojej śmierci. Tak się też stało; i obecnie róg wrócił znów do Wieliczki”.
Rozwój muzeum przerwany został w 1914 r. wraz z wybuchem I wojny światowej. Budynek szkoły i muzeum został zajęty przez Główną Komendę Armii Austriackiej a zbiory zostały wywiezione do Wiednia, część ukryta została przez kanonika. Po 1918 r. muzeum odzyskało tylko cześć swojej kolekcji, a ograniczenia finansowe utrudniały jego dalszy rozwój.
Bibliografia:
- M.B., Kopalnia soli w Wieliczce, Zorza, 1896, r. 31, nr 5, s. 70-74
- Dyakowski Bohdan, Wieliczka, jej stan obecny i historya, Warszawa : Red. “Przyjaciela Dzieci”, 1909, s. 21-23
- Piestrak Feliks, Przewodnik po Wieliczce i jej kopalniach, Wieliczka : nakł. autora, 1912, s. 97-98
- Mieczysław Stachura, Wieliczka – klejnot Polski,Ziemia 2003, s. 99-110
- Konwerska Barbara, Geneza i rozwój zorganizowanej turystyki w wielickiej kopalni soli (1774-1918), [w:] Muzeum a pamięć – forma, produkcja, miejsce, red. T. de Rosseta, E.Bednarz Doiczmanowa, A. Tołysz, Warszawa, NIMOZ: 2018, s. 135-145
[ato/mk]
