Pałac w Waplewie Wielkim został wzniesiony w XVII w. na zlecenie podkomorzego malborskiego, później chełmińskiego, Kazimierza Zawadzkiego. Od 1765 roku właścicielami majątku była rodzina Sierakowskich. W XVIII w. wokół rezydencji stworzono założenie parkowe, czerpiące wzorów angielskich i francuskich. W XIX w. dwór dwukrotnie rozbudowywano. W 1800 roku nadano mu formy klasycystyczne, w czasie kolejnej przebudowy (1888) przekształcono południową i zachodnią fasadę. Waplewo było ważnym ośrodkiem polskości na terenie zaboru pruskiego. Słynęło ono nie tylko z gościnności gospodarzy, ale również znakomitych zbiorów artystycznych i biblioteki. Wśród gości hrabiów Sierakowskich znaleźli się m.in. Fryderyk Chopin (1827), Józef Ignacy Kraszewski (1867), r., Oskar Kolberg (1875), Jan Matejko (1877 ), Elwiro Andriolli (1890).
Kolekcja artystyczna rodziny Sierakowskich gromadzona była od XVIII w. Początkowo obiekty stanowiły część wyposażenia pomieszczeń dworskich, z biegiem lat zbiór nabrał cech świadomie kształtowanej kolekcji. Zręby kolekcji malarstwa stworzył Antoni Sierakowski (1783-1842), a o jej rozwój dbali Alfons Sierakowski (1816-1886) wraz z żoną Marią z Sołtanów Sierakowską. W 1878 roku, na zlecenie hrabiów Sierakowskich sporządzony został przez Klemensa Rodziewicza katalog zbioru obrazów oraz innych przedmiotów sztuki. W przedmowie do katalogu zamieszczono komentarz Kraszewskiego, który pisał: „Udzielony mi łaskawie katalog pięknego i ciekawego zbioru dzieł sztuki w Waplewie, przejrzałem z wielkim zajęciem (…). Cóżbyśmy dziś za to dali, gdybyśmy mogli mieć katalogi rozproszonych zbiorów naszych znaczniejszych rodzin, które (rodziny i zbiory zarówno) spotkał los nieszczęśliwego kraju? […] Jest obowiązkiem tych, co miłują sztukę i pamiątki domowe, dzielić się po trosze skarbami tymi z ogółem, który ich nie ma”.
Kolekcja i wystrój dworu obejmowały galerię obrazów (w katalogu zapisanych 261 dzieł malarstwa europejskiego, niemieckiego, niderlandzkiego i flamandzkiego, włoskiego, francuskiego), galerię portretów rodowych (75) oraz rzeźbę, przedmioty rzemiosła artystycznego: meble (głównie gdańskie i holenderskie), wyroby z porcelany, brązu i kości słoniowej, miniatury, dawne stroje, wykopaliska i militaria.
Tradycję rodziny Sierakowskich kontynuowali Stanisław Sierakowski (1881-1939) wraz z żoną Heleną Sierakowską, z domu Lubomirską (1886-1939), aresztowani i zamordowani przez Volksdeutscher Selbstschutz. W czasie II wojny światowej dwór w Waplewie został przejęty przez Niemców, a kolekcja została częściowo rozgrabiona i zniszczona. Część z nich przetrwała na ziemiach polskich, a powojnie trafiła do zbiorów muzealnych, m.in. do Muzeum Narodowego w Gdańsku. Obecnie w dworze w Waplewie znajduje się Muzeum Tradycji Szlacheckiej, oddział Muzeum Narodowego w Gdańsku.
Więcej na temat kolekcji rodziny Sierakowskich zob. m.in.:
K. Rodziewicz, Katalog zbioru obrazów oraz innych przedmiotów sztuki znajdujących się w posiadaniu rodziny hrabiów Sierakowskich w Waplewie, Poznań 1879
BUKOWSKI A., Waplewo. Zapomniana placówka kultury polskiej na Pomorzu Nadwiślańskim, Wrocław, 1989;
RZYSKA-LAUBE D., Początki waplewskich zbiorów artystycznych za czasów Antoniego Sierakowskiego (1783-1842), w: Hochleitner, Szwedowski P. (red.), Ród Sierakowskich na ziemi malborskiej, Malbork 2013, s. 115-126;
IDEM Zaginiona kolekcja. Nowe ustalenia na temat zawartości zbiorów Sierakowskich z Waplewa oraz ich wojennych i powojennych losów, Gdańskie Studia Muzealne, 8. Pałac hrabiów Sierakowskich w Waplewie Wielkim. Ludzie, miejsce, kolekcja, Gdańsk 2015, s. 122-125;
ANDRZEJEWSKA-ZAJĄC A., Kilka obrazów z kolekcji waplewskiej w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku, ibidem, s. 166-179;
PURC-STĘPNIAK B., W poszukiwaniu upodobań kolekcjonerskich hrabiów Sierakowskich z Waplewa. Dwa obrazy z kolekcji?, IBIDEM, s. 180-197;
KOWALSKA H., Zbiory waplewskie w świetle korespondencji niemieckiej z lat trzydziestych XX wieku, ibidem, s. 271-283;
IDEM, Przyczynek do historii zbiorów malarstwa hrabiów Sierakowskich w Waplewie, ibidem, s. 284-288
Lata 1864-1865, Pałac w Waplewie Wielkim. Litografia Alexandra Dunckera, źródło: Fotopolska
[tfr]
