Budynek rotundy przy ul. Karowej 18a powstał z inicjatywy Ignacego Paderewskiego w 1896 (1897) roku na miejscy dawnego pałacu Tarnowskich. Projektantem budynku był Karol Kozłowski (1847-1902). Dwukondygnacyjny budynek założony został na planie szesnatoboku, o średnicy 40 m i wysokości 42 m. Dekorację rzeźbiarską wykonali Leopold Wasilkowski oraz Jan Woydyga. Pod budynkiem wybudowano fragment tunelu komunikacyjnego, z przeznaczeniem na kolejkę elektryczną łączącą Krakowskie Przedmieście z Powiślem (projektu niezrealizowano). Początkowo dobrze eksponowana budowla w 1898 (1899) została przesłonięta przez budynek Hotel Bristol (1901).
Pierwszym eksponowanym w rotundzie obrazem była “Golgota”, o wymiarach 1500 x 6000 m, autorstwa Jana Styki (przy tworzeniu brali udział także Jan Stanisławski, Tadeusz Popiel, Zygmunt Rozwadowski (od 1951 obraz eksponowany jest w Forest Lawn Memorial Park w Glendale, Los Angeles, Kalifornia, USA). W 1898 prezentowano panoramę bitwy nad Berezyną Wojciecha Kossaka i Juliana Fałata, następnie pracę Wojciecha Kossaka “Napoleon pod piramidami”, a w 1907 roku “Bitwa pod Sybinem” Jana Styki.
W 1902 roku w podziemiach budynku otwarty został teatr Elizeum, prezentujący spektakle cyrkowe i rewie. Następnie w rotundzie otwarty został tor do jazdy na wrotkach, a od 1913 roku stała się siedzibą kina Cinéma-Panorama, mogącego pomieścić 2 tys. widzów. W latach 1918-1939 w budynku dawnej Panoramy mieściły się teatry: Stańczyk, Maska, Wielka Rewia, Comedia, Teatr im. G. Zapolskiej, Teatr Ireny Solskiej, Nowa Komedia, Marii Malickiej, Teatr Artystów, co wymagało przebudowy i dostosowania przestrzeni do nowej funkcji. Pierwsza przebudowa, wg projektu Wacława Moszkowskiego przy udziale W. Sokoła i Stefana Bryły została zrealizowana w 1921 roku, i obejmowała przebudowę fasady i prace we wnętrzu. W 1932 roku budynek przebudowano po raz kolejny, wznosząc obok niej nowy budynek dla Związku Artystów Scen Polskich. W 1939 roku rotunda została zniszczona.
Więcej na temat rotundy zob. m.in.:
A. E. ZIĘCKOWSKI, Najnowszy ilustrowany przewodnik po Warszawie i okolicach, Warszawa 1912, s. 75;
A. ORŁOWSKI, T. NASIEROWSKI, Najnowszy przewodnik po Warszawie, Warszawa: Laskauer i Babicki, 1900, s. 20-21; 1903, s. 10-11;
Blog Warszawy historia ukryta (https://whu.org.pl/2015/10/30/karowa-golgota-w-rotundzie/: dostęp 4.01.2019)
Na ilustracji Przekrój przez budynek Panoramy, źródło: Warszawy historia ukryta, Rotunda przy Karowej
[tfr]
