W 1807 r. Cesarz Napoleon przekazał majątek biskupów poznańskich w wielkopolskiej Winnej Górze (Winnogórze) generałowi Henrykowi Dąbrowskiemu (1755-1818). Twórca i wódz Legionów Polskich osiadł w barokowym pałacu po zakończeniu wojen napoleońskich i w latach 1815-1816 zajął się dekoracją i aranżacją pałacowych wnętrz. Od 1809 r. Dąbrowski przywoził do pałacu mapy, książki, grafiki, materiały źródłowe do historii Legionów, broń i pamiątki. Ponieważ pałac w Winnej Górze rozebrano na początku XX wieku, wiedzę o jego wnętrzach czerpiemy jedynie z przekazów pisanych – pamiętników Juliana Ursyna Niemcewicza i córki generała, Bogusławy z Dąbrowskich Mańkowskiej.
Na mocy testamentu Dąbrowskiego kolekcja militariów, pamiątek, archiwum, związane z Legionami Polskimi oraz biblioteka trafiły do warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Przewieziono je do Warszawy, gdzie stały się podstawą otwartego w 1823 r. muzeum w siedzibie Towarzystwa Przyjaciół Nauk (pałacu Staszica). Znajdowały się na pierwszym piętrze w trzech tzw. salonach Dąbrowskiego do 1830 r. Po powstaniu listopadowym zostały skonfiskowane i wywiezione do Rosji. Wróciły do Polski po 1921 r. na mocy ustaleń traktatu ryskiego. Niemal w całości
uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej (kilka obiektów zachowało się w Muzeum Wojska Polskiego). Zachowana część archiwaliów znajduje się obecnie w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie (Teki Dąbrowskiego).
Zbiory Jana Henryka Dąbrowskiego składały się z trzech głównych trzonów: biblioteki (ponad 1100 woluminów), kolekcji militariów (ponad 500 obiektów) oraz archiwum Legionów Polskich. Księgozbiór zawierał dawne i współczesne dzieła z zakresu wojskowości. Uzupełniał go bogaty zespół map i planów wojskowych. Do cenniejszych zabytków należały m.in. buława hetmana Stefana Czarnieckiego (dar Wincentego Krasińskiego); szabla króla Jana III Sobieskiego wydobyta z konsulatu rzymskiego; chorągiew turecka, zdobyta w bitwie pod Parkanami w 1683 r., ofiarowana przez Sobieskiego do Loretto (przejęta przez legionistów); trumienka srebrna z kośćmi króla Stanisława Leszczyńskiego; szabla hetmana
Tarnowskiego; siodło z rzędem po hetmanie Karolu Chodkiewiczu.
Więcej na temat kolekcji Dąbrowskiego zob. m.in.
M. Warkoczewska, „Siedziba wodza legionów”. Funkcje ideowe dekoracji wnętrz pałacu w Winnogórze, „Studia Muzealne”, 1977, t. XII, s. 61-72
J. Pachoński, Generał Jan Henryk Dąbrowski 1755-1818, Warszawa 1981
J. Pych, „Świątynia zwycięstwa”. Kolekcja broni i historycznych pamiątek generała Jana Henryka Dąbrowskiego, „Muzealnictwo”, 2004, nr 45, s. 46-59
W. Molik, Jan Henryk Dąbrowski w legendzie historycznej, [w:] Jan Henryk Dąbrowski: bohater narodowy, red. W. Molik, Poznań 2005, s. 46-61
U. Paszkiewicz, Utracona biblioteka gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. „Cenne, bezcenne, utracone” 1998, nr 3/9, s. 4.
A. Malejka, Mauzoleum wodza Legionów, „Spotkania z Zabytkami” nr 7-8, 2018, s. 40-43
Na ilustracji: Portret młodego generała Jana Henryka Dąbrowskiego (1755-1818) w mundurze według wizerunku z pałacu w Winnogórze (Winna Góra), 1810, gwasz, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie
[kk]
