W 1818 roku do zbiorów Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego zostały przekazane dwa naczynia ceramiczne z okresu kultury łużyckiej z cmentarzyska p. Turkiem, odkryte w czasie poszukiwań kamienia do budowy szos, przez kapitana Ludwika Heimlera z przeznaczeniem do „gabinetu uniwersytetu królewskiego warszawskiego”. Faktycznym początkiem Gabinetu starożytnych osobliwości był jednak rok 1821, kiedy Komisja Rządowa WRiOP zdecydowała o jego formalnym powstaniu i zwróciła się z apelem do duchowieństwa i władz krajowych o odszukiwanie i przekazywanie ze zbiorów kościelnych i miejskich okazów „osobliwości” na rzecz formującego się Gabinetu. Analogiczny apel został skierowany także do osób prywatnych (1821).
Odezwy nie przyniosły spodziewanego skutku, a do zbiorów trafiały nieliczne okazy przechowywane w kościołach parafialnych na terenie Królestwa Polskiego, a także przekazy od osób prywatnych. Zarząd nad Gabinetem został przekazany Kazimierzowi Brodzińskiemu, który pełnił równocześnie funkcję sekretarza uczelni. Obowiązki administracyjne nie pozwoliły Brodzińskiemu na poszerzanie zbiorów, a niewielka kolekcja została przyłączona do Gabinetu Numizmatycznego kierowanego przez Feliksa Bentkowskiego. Uzasadnieniem dla przyłączenia kolekcji starożytności do Gabinetu Numizmatycznego był fakt, że w nabytych do Gabinetu Numizmatycznego kolekcjach (1824 i 1830) znajdowały się zabytki starożytne.
W zakupionej w 1824 kolekcji Biernackiego znalazły się zabytki starożytne (319 szt. starożytności w tym: 15 szt. „figur brązowych”, prawdopodobnie 9 odkrytych w 1809 r. pod Olkuszem, prawdopodobnie falsyfikaty posążków rzymskich), w kolekcji Wolańskiego (1830) „sztuka złota w kształcie sprzączki”. Ze względu jednak na odmienne zainteresowania kierownika Gabinetu Numizmatycznego oraz aktywną działalność Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk, które gromadziło zbiory starożytności, uniwersytecka kolekcja archeologiczna właściwie od połowy lat dwudziestych nie była powiększana, a starożytności z kolekcji Biernackigo i Wolańskiego formalnie były częścią zbioru Gabinetu Numizmatycznego.
W 1832 roku, w związku z wywozem kolekcji Gabinetu Numizmatycznego do Petersburga, okazy stanowiące wcześniej zbiór Gabinetu starożytnych osobliwości zostały wyłączone i pozostawione w Warszawie i przekazane pod zarząd Dyrekcji Gabinetów Naukowych Okręgu Naukowego. „Zbiór Różnych Osobliwości” funkcjonował przy Gabinecie Zoologicznym, i podzielony został na Oddział Osobliwości (ubiory, zbroje, narzędzia różnych narodów) oraz Oddział Rozmaitych Starożytności (urny słowiańskie 21 szt., mumia egipska, narzędzia chińskie).
Wraz z założeniem Szkoły Głównej Warszawskiej do Biblioteki Głównej przyłączone zostały Gabinet medali, Gabinet dawnego Instytutu Szlacheckiego, zbiór numizmatyczny odlewów i odcisków oraz pamiątki historyczne i archeologiczne. W 1864 roku, w związku z organizacją Muzeum Sztuk Pięknych zdecydowano i wydzieleniu sali na zabytki starożytne, przekazane w 1866 roku, a w 1869 roku powstało Muzeum Starożytności, którego organizatorem był Hipolit Skimborowicz.
Więcej na temat Gabinetu Starożytnych Osobliwości zob. m.in.:
[Komissya Rządowa Wyznań Religiynych i Oświecenia Publicznego], Gazeta Korrespondenta Warszawskiego y Zagranicznego, 1821, nr 161, s.n.
Uniwersytet Królewski Warszawski, Rocznik Instytutów Religijnych i Edukacyjnych w Królestwie Polskiém, 1824, r. 1, s. 87-145 [103-105]
Uniwersytet Królewski Warszawski, Rocznik Instytutów Religijnych i Edukacyjnych w Królestwie Polskiém, 1826/27, r. 2, s. 197-227 [216]
Królewski Uniwersytet Alexandrowski, Rocznik Instytutów Religijnych i Edukacyjnych w Królestwie Polskiém, 1830, r. 3, s. 125-144 [141-142]
Bieliński Józef, 1907. Królewski Uniwersytet Warszawski (1816-1831). T. 1-3, Kraków-Warszawa: skł. gł. w Księgarni E. Wende i Ska (T. Hiż i A. Turkuł); [druk:] W. L. Anczyc i Spółka
Heimler Ludwik, 1819. Wiadomość o starożytnych popielnicach znalezionych w 1818 roku w województwie kaliskim, Pamiętnik Warszawski, nr 13, s. 464-471
Jaworski Piotr, 2003. Sztuka starożytna w zbiorach Uniwersytetu Warszawskiego, [w:] Kultura artystyczna Uniwersytetu Warszawskiego: ars et educatio, red. Jerzy Miziołek, Warszawa: UW
Kolendo Jerzy, 1993. Zbiory zabytków archeologicznych oraz kolekcje numizmatyczne na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1816–1915, [w:] Dzieje archeologii na Uniwersytecie Warszawskim, red. S. K. Kozłowski, Warszawa, s. 463-474
Kolendo Jerzy, 2002. Zbiory zabytków pradziejowych na Uniwersytecie Warszawskim, „Światowit”, t. 4 (45), fasc. B, s. 87-100
Mikocki Tomasz, 1993. Historia zbiorów starożytniczych Uniwersytetu Warszawskiego, [w:] Dzieje archeologii na Uniwersytecie Warszawskim, red. Stefan Karol Kozłowski, Jerzy Kolendo, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 41-51
Mikocki Tomasz, Szafrański Z., 1993, Uniwersyteckie zbiory starożytności [w:] Antyk w Uniwersytecie Warszawskim : nauka i nauczanie w okresie od powstania uczelni do 1915 roku: prawo rzymskie, historia starożytna, archeologia klasyczna, red. Jerzy Kolendo, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Mycielski Maciej, 2016. Uniwersytet Królewski 1816-1831, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 53-362
Andrzej Szwarc, 2016 a. Warszawa bez uniwersytetu 1831–1857, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 363-414
Andrzej Szwarc, 2016 b. Akademia Medyko-Chirurgiczna i Szkoła Główna 1857–1869, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 415-556
Rysunki naczyń “starożytnych” przekazanych do zbiorów Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, repr. z Heimler Ludwik, 1819. Wiadomość o starożytnych popielnicach znalezionych w 1818, zasób Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej
[ato]
