Gabinet Rycin powstał w 1818 roku i był jednostką podległą Bibliotece uniwersyteckiej. Podstawą zbiorów Gabinetu była kolekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego, zakupiona od sukcesorów ks. Józefa Poniatowskiego (1818) z inicjatywy Stanisława Kostki Potockiego. Celem Potockiego było stworzenie zbioru o europejskim poziomie, z tego względu przekazał do Gabinetu cześć własnych zbiorów graficznych (w latach 1818, 1820, 1821). Przekazana do Gabinetu kolekcja Potockiego miała inny charakter niż zbiór królewski, jednak dla obu wspólnym celem było zilustrowanie twórczości mistrzów europejskich (Talbierska 2003: 410).
Od 1818 roku kustoszem Gabinetu Rycin został Jan Feliks Piwarski (1795-1859), który pełnił tę funkcję nieprzerwanie, aż do wywiezienia zbiorów graficznych do Petersburga (1834). Kolekcja zasadniczo składała się z trzech grup: zbioru królewskiego, kolekcji Potockiego oraz nabytków uniwersyteckich (1818-1831). Pierwszy z nich (ryciny) uporządkowany był przedmiotowo: 1. Portrety, 2. Historia, 3. Legendy i baśnie, 4. tematy fantastyczne, 5. Studia i pejzaże; 6. Varia; działy dodatkowe, dublety. Układ ten podporządkowany został ikonografii, bez podziału na technikę wykonania. Rysunki podzielone zostały na oryginalne (klasyfikowane wg autorów) i architektoniczne, które nadały kolekcji królewskiej indywidualny charakter (szczególnie architektury polskiej).
Kolekcja Potockiego, stworzona później niż zbiór Poniatowskiego, obejmowała rysunki i ryciny, uporządkowane systematycznie, wg szkół i mistrzów. Umieszczona została w osobnej sali, sąsiadującej ze zbiorem królewskim, udekorowanej „alfesco i w arabesk” wg projektu Piotra Ayres (1819).
Trzecią część zbiorów Gabinetu stanowiły nabytki (ponad 17 000 szt.), które miały podobny charakter do zbiorów królewskich i Potockiego. Prace do kolekcji nabywano w latach 1818-1831, na aukcjach zagranicznych m.in. w Dreźnie, Lipsku, Wiedniu, zakupywano zbiory po artystach. Do kolekcji trafiały także dary od artystów i kolekcjonerów oraz obowiązkowe przekazy współczesnych prac graficznych. Zbiory udostępniane były dla zwiedzających, a mniej cenne ryciny i rysunki wypożyczano profesorom i najzdolniejszym studentom jako wzory do nauki i studiów.
Jak pisał Piwarski: „[…] w braku Galeryi czyli zbioru obrazów, jest Gabinet Rycin wielką pomocą dla poświęcających się sztuce, a we względzie pomysłów i rysunku, więcej przedmiotów udzielić jest zdolnym, niż najliczniejsze Galerye obrazów, bo te nie mogą nigdy obejmować tyle oryginałów wszystkich szkół” (Piwarski 1822: 201)
W 1831 zbiory Biblioteki uniwersyteckiej wraz z Gabinetem Rycin zostały opieczętowane, a w 1832 rozpoczął się proces „zdawania” kolekcji na ręce upoważnionego do tego Aleksandra Warnecka. Zgodnie z protokołem Piwarskiego i Antoniego Blanka, przekazano 102 501 rycin i rysunków ze wszystkich kolekcji Gabinetu Rycin. Oprócz kolekcji do Petersburga zabrano także katalog zbiorów Stanisława Augusta Poniatowskiego i pozostałe katalogi zbiorów opracowane przez Piwarskiego. Kolekcja Gabinetu Rycin została wcielona do zbiorów Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, tworząc część Gabinetu Graficznego. W latach 1843-53 został opracowany katalog zbiorów Gabinetu przez Mikołaja Utkina, który posłużył do jego rewindykacji. Zbiór został zwrócony w 1923 roku na mocy Traktatu Ryskiego i przekazany do Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. W czasie II wojny światowej około 40 % zbiorów uległo zniszczeniu lub grabieży.
Więcej na temat Galerii Rycin zob. m.in.:
Posiedzenie Publiczne Uniwersytetu Królewsko-Warszawskiego na Obchód Założenia Iego przy Rozpoczęciu Nowego Kursu Nauk Odbyte Dnia 5 Października Roku 1818 w Warszawie, s. 10
Posiedzenie Publiczne Królewsko-Warszawskiego Uniwersytetu na Pamiątkę Założenia Iego przy Rozpoczęciu Nowego Kursu Nauk Odbyte dnia 8 Października 1819 Roku, s. 11
Posiedzenie Publiczne Królewsko-Warszawskiego Uniwersytetu na Pamiątkę Założenia Iego przy Rozpoczęciu Nowego Kursu Nauk Odbyte Dnia 2 Października 1820 Roku, s. 10
Uniwersytet Królewski Warszawski, Rocznik Instytutów Religijnych i Edukacyjnych w Królestwie Polskiém, 1824, r. 1, s. 87-145 [100-102]
Uniwersytet Królewski Warszawski, Rocznik Instytutów Religijnych i Edukacyjnych w Królestwie Polskiém, 1826/27, r. 2, s. 197-227 [215]
Ajewski Konrad, 1993. Zbiory artystyczne Uniwersytetu Warszawskiego w dobie Królestwa Kongresowego, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 1993, nr 38/1, s. 51-7
Batowski Zygmunt, 1928 a. Gabinet rycin króla Stanisława Augusta i Muzeum Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk: (odczyt wygłoszony na posiedzeniu publicznem TNW dnia 25 listopada 1928 r.), Warszawa: [s.n.]
Batowski Zygmunt, 1928 b. Zbiór graficzny w Uniwersytecie Warszawskim, Warszawa: nakł. Uniwersytetu Warszawskiego ; “Książnica-Atlas”
Bieliński Józef, 1907. Królewski Uniwersytet Warszawski (1816-1831). T. 1-3, Kraków-Warszawa: skł. gł. w Księgarni E. Wende i Ska (T. Hiż i A. Turkuł) ; [druk:] W. L. Anczyc i Spółka
Biłozór-Salwa Małgorzata, Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie – zbiór artystyczny w bibliotece naukowej, Acta Universitatis Wratislaviensis. Bibliotekoznawstwo, Nr 28, s. 137-147
Czerzniewska Jolanta, Talbierska Jolanta, 2009. Jan Feliks Piwarski (1794-1859): pierwszy kustosz Gabinetu Rycin Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego : w 150. rocznicę śmierci, Warszawa : Wydawnictwo Neriton
Kossecka Teresa, 1999, Gabinet Rycin króla Stanisława Augusta, Warszawa: Zamek Królewski
Mycielski Maciej, 2016. Uniwersytet Królewski 1816-1831, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 53-362
Piwarski Jan Feliks, 1822. Wiadomość o Gabinecie rycin z publiczną narodową biblioteką połączonym, „Gazeta Literacka”, t. 2., nr 38, s. 200-204; nr 39, s. 205-209; nr 40, s. 218-221; nr 41, s. 229-233; nr 42, s. 241-244
Rudzińska Wanda M., 2003. Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie 1832-2002 [w:] Kultura artystyczna Uniwersytetu Warszawskiego: ars et educatio, red. Jerzy Miziołek, Warszawa: UW
Skimborowicz Hipolit, 1865. Pałac Kazimierzowski i Biblioteka Główna w Warszawie, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 313, s. 122
Szwarc Andrzej, 2016 a. Warszawa bez uniwersytetu 1831–1857, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 363-414
Szwarc Andrzej, 2016 b. Akademia Medyko-Chirurgiczna i Szkoła Główna 1857–1869, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 415-556
Talbierska Jolanta, 2003. Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie 1818-1832, [w:] Kultura artystyczna Uniwersytetu Warszawskiego: ars et educatio, red. Jerzy Miziołek, Warszawa: UW, s. 399-415
Teka królewska – ozdobny portfel do przechowywania rycin w kolekcji króla Stanisława Augusta, źródło: Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej, Historia
Wnętrze Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie ok. 1915 r, źródło: Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej, Historia
L. Combiasco, Ecce Homo, R.p.l., 37,7 x 28,5, zbiory Gabinetu Rycin Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, repr. z Batowski Zygmunt, 1928 b. Zbiór graficzny w Uniwersytecie Warszawskim, Warszawa: nakł. Uniwersytetu Warszawskiego ; “Książnica-Atlas”
[ato]
