Gabinet Mineralogiczny był zbiorem o charakterze muzealnym tworzonym w ramach Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W jego zbiorach znalazły się minerały, skamieniałości i okazy polskie i zagraniczne, a także narzędzia do eksploracji i badań. Zbiory tworzone były poprzez zakupy, dary i przekazy, w niewielkim stopniu ekspedycje. Za stworzenie i uporządkowanie kolekcji Gabinetu odpowiedzialny był  geolog Marek Antoni Pawłowicz (1789–1830).

Początkowo do zajęć dydaktycznych na Królewskim Uniwersytecie Warszawskim wykorzystywane były okazy zgromadzone w Zbiorach Mineralogicznych Liceum Warszawskiego. W 1817 roku zakupiono kolekcję mineralogiczną prof. Hoffmana. W tym czasie Komisja Rządowa zdecydowała się rozłączyć zbiory Liceum i Gabinetu, do którego włączono minerały z kolekcji ks. Lubomirskich zakupione od hr. Rzewuskiej (1817) oraz z kolekcji Münkwitza (1818). W 1820 roku kierujący Gabinetem Marek Antoni Pawłowicz zakupił z funduszu Komisji Rządowej kolekcje Beckera z Saxonii, Müllera i Breithaupta, które zostały przywiezione rok później. W 1821 Becker przyjechał do Warszawy w celu rozłożenia i usystematyzowania zbioru, który ze względu na trwające prace remontowe w docelowej siedzibie Gabinetu, zostały przeprowadzone tylko częściowo (zbiór geognostyczny, 1 690 szt.).

Po 1821 roku, ze względu na zbyt wysoką wilgotność w pomieszczeniu Gabinetu, okazy zostały przeniesione na piętro budynku. Kolekcje rozmieszczono w 36 oszklonych szafach  i na 25 stołach z szufladami. Zbiory uporządkowano wg obowiązującego wówczas systemu Haüy. W 1822 Pawłowicz przywiózł do gabinetu zakupione w Paryżu narzędzia  do badania minerałów. Zbiory rozwijano poprzez zakupy w kraju i zagranicą oraz liczne dary władców, naukowców, amatorów, absolwentów uniwersyteckich.

„Chociaż liczba szaf i stolików była na pozór znaczna, jednakże zbiór uniwersytecki nie był wygodnie rozłożony, gdyż minerały tak w szafach, jak i na stołach były powciskane i zanadto zbliżone jedne do drugich. Szczupłośc miejsca – to główna przyczyna. Dla tej to przyczyny nie wszystkie minerały, przeznaczone do gabinetu, mogły być rozłożone, jak np. znaczna część Zipserowskich i polerowane po Münkwitzu i Rzewuskiej. Zbiór wykazujący cechy mineralne po Beckerze, złożony był w szufladach będących w stolikach; schowano także znaczną cześć do pak i w tym stanie zostawały długo” (Bieliński 1907: 545)

Po zamknięciu Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego Gabinet przeszedł pod zarząd kolejno Dyrekcji Gabinetów Naukowych Okręgu Naukowego Warszawskiego, Szkoły Głównej Warszawskiej, Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Zbiory Gabinetu wielokrotnie przenoszono, część kolekcji spoczywała w piwnicach Pałacu Kazimierzowskiego, co spowodowało zniszczenie wielu okazów i ich opisów. W 1850 roku rozpoczęto się okazów, nie objął on jednak całej kolekcji. W 1860 roku funkcję kustosza objął Antoni Wałecki, a rok później do Gabinetu zakupiono kolekcję okazów z Petersburga. Po likwidacji  Dyrekcji Gabinetów, zbiory mineralogiczne przeszły pod zarząd Szkoły Głównej Warszawskiej (1862). W tym czasie kolekcja została wzbogacona o kolejne okazy dzięki zaangażowaniu kierującego Katedrą mineralogii Karola Jurkiewicza. Gabinet otrzymał salę doświetloną 7 oknami, w której rozmieszczono zbiory. W 1867 roku Szkoła Główna została zamknięta, a Gabinet przeszedł pod zarząd cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Większość zbiorów została zniszczona w czasie II wojny światowej.

Więcej na temat Gabinetu Mineralogicznego zob. m.in.

Bieliński Józef, 1907. Królewski Uniwersytet Warszawski (1816-1831). T. 1, Kraków-Warszawa: skł. gł. w Księgarni E. Wende i Ska (T. Hiż i A. Turkuł) ; [druk:] W. L. Anczyc i Spółka
Łaszkiewicz Antoni, 1980. O warszawskich kolekcjach i zbiorach mineralogicznych i geologicznych, Prace Muzeum Ziemi, 31, s. 37-46.
Małkowski Stanisław, 1927. Wiadomości o zbiorach geologicznych i mineralogicznych w Warszawie, w: Lewiński J., Łuniewski A., Małkowski St., Samsonowicz J., Przewodnik geologiczny po Warszawie i okolicy: z mapą geologiczną, Wyd. Oddziału Warszawskiego Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademji Umiejętności, 1927, s. 161-167.
Mycielski Maciej, 2016. Uniwersytet Królewski 1816-1831, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 53-362
Szperl Ludwik, 1913. Materyały do historyi Szkoły Głównej Warszawskiej, Warszawa
Weyberg Zygmunt, 1898. Kartka z dziejów Gabinetu Mineralogicznego w Warszawie, Wszechświat, nr 19, s. 289-293

Budynek, w którym mieścił się Gabinet Mineralogiczny, pomiar L. Schmidtnera, repr. z Mycielski Maciej, 2016. Uniwersytet Królewski 1816-1831, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816−1915, red. nauk. Kizwalter Tomasz, Warszawa: Wyd. UW, s. 122

[ato]

Print Friendly, PDF & Email

Aldona Tołysz

Wykonawczyni projektu. Absolwentka Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (specjalizacje: Muzealnictwo, Konserwatorstwo), tytuł doktora nauk humanistycznych w dyscyplinie nauk o sztuce uzyskała na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu za rozprawę pt. Muzeum wobec rzeczywistości artystycznej XX wieku. Zbiory muzeów narodowych w Polsce, Czechach i na Słowacji. W ramach projektu prowadzi kwerendy dotyczące regionu historycznego Mazowsza. Koordynuje prace nad wydawnictwami przewidzianymi w ramach projektu.

Dodaj komentarz