W 1915 roku, w związku z przesuwającym się frontem, wojska rosyjskie ewakuowały najcenniejsze wyposażenie Pałacu carskiego i części zbiorów Muzeum Puszczy Białowieskiej. W drugiej połowie sierpnia 1915 roku miasto i założenie pałacowe zostało zajęte przez wojska niemieckie. Wojskowy zarząd nad Puszczą Białowieską objął major dr Georg Escherich (1870-1941).
Muzeum Przyrodnicze w Białowieży utworzone zostało w 1916 roku w ramach prowadzonych badań naukowych nad Puszczą Białowieską. Tworzenie kolekcji przyrodniczej okazów fauny i flory białowieskiej było jednym z celów ekspedycji niemieckich przyrodników. Muzeum zlokalizowano w zachodnim skrzydle Pałacu Carskiego, i składały się na nie zbiory botaniczne, zoologiczne i geologiczne, kolekcje wyrzynków drzew. Podstawą dla zbiorów mogły być eksponaty pozostawione przez wojsko rosyjskie, jednak większość stanowiły okazy przekazane przez niemieckich przyrodników, badających Puszczę Białowieską w czasie urlopów wojskowych.
Kierowane przez Ryszarda Stechowa (1915/1916), a następnie Georga Eschericha (1916-1918) badania przyrodnicze obejmowały: badania geologiczne i meteorologiczne; studia flory i fauny; tworzenie zbiorów geologicznych, zoologicznych i botanicznych; spostrzeżenia biologiczne wszelkiego rodzaju; dokumentacja fotograficzna ciekawszych okazów przyrodniczych. Prowadzone były one równolegle z rabunkową gospodarką leśną obejmującą wycinkę drzewostanu.
W muzeum zgromadzono „pokaźne zbiory botaniczne, zoologiczne i geologiczne”, a szczególnie wartościowa była kolekcja skórek ptasich i wyrzynków dębów puszczańskich (Bajko 2017: 90). W 1918 roku najważniejsze okazy muzealne zostały wywiezione w związku z cofającym się frontem. Wiadomo, że w 1919 roku w muzeum znajdowały się m.in. okazy fauny i flory: „Chociaż pałac został niemal doszczętnie ogołocony przez Rosjan i obrabowany przez Niemców, ocalało w nim jednak jakimś niezwykłym trafem małe muzeum, położone na pierwszem piętrze; zawiera ono rzadkie i ciekawe zbiory, jak to: rzadkie okazy drzew różnych gatunków, nadto bogatą kolekcję mchów leśnych, liczne szkielety, rogi i czerepy żubrów, łosiów, jeleni, podziwialiśmy tutaj olbrzymie blaty, drewniane wypiłowane z odwiecznych dębów; niektóre z nich mają po kilka metrów średnicy. Te cenne zbiory znajdują się w stanie zupełnego zaniedbania, sądzę, że odpowiednie czynniki polskie winny je jaknajrychlej zarejestrować i otoczyć troskliwą opieką” (Miklaszewski 1919: 618)
Część pozostawionych eksponatów została rozgrabiona w 1920 roku. W 1921 roku w przystąpiono do organizacji polskiego Muzeum Przyrodniczego, uzupełniając pozostawione zbiory o okazy fauny i flory. Sprawą organizacji muzeum zajął się naczelnik Zarządu Okręgowego Lasów Państwowych w Białowieży Jan Szreders. Od 1924 roku muzeum kierował Józef Paczowski, dyrektor muzeum przyrodniczego w Chersoniu.
Do najciekawszych zbiorów zgromadzonych w latach 1916-1918 należała kolekcja skórek ptasich oraz wycinków drzew, które pozyskiwane były przy okazji prowadzonej wycinki drzew.
Więcej na temat muzeum zob. m.in.
Zbiory z puszczy Białowieskiej, Godzina Polski: dziennik polityczny, społeczny i literacki, 1916, nr 90, s. 6
Kronika geograficzna [Niemieckie badania w Białowieży], Przegląd geograficzny 1918-1919, nr 1-2, s. 149
Wiadomości o nowopowstałych lub zreorganizowanych polskich towarzystwach i instytucjach naukowych Nauka Polska: jej potrzeby, organizacja i rozwój, 1925, t.5, s. 408-437
Muzeum przyrodnicze puszczańskie, „Echa Leśne”, 1937, nr 7, s. 7
W. T., Z puszczy Białowieskiej, Ziemia, 1922, nr 11, s. 314-315
Piotr Bajko, Białowieża pod rządami Georga Eschericha, Czasopis. Białoruski miesięcznik społeczno-kulturalny, 9/2014, s. 39-42, [http://czasopis.pl/92014-2/]
Piotr Bajko, Białowieża pod rządami Georga Eschericha, Czasopis. Białoruski miesięcznik społeczno-kulturalny, 12/2014, s. 42-45
Piotr Bajko, Muzeum Przyrodnicze w carskim pałacu w Białowieży, W: Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, t. 36, nr 2 (2017), s. 89-97
Grzegorz Bielecki, Andrzej Nowak, Problematyka ochrony przyrody Puszczy Białowieskiej w ujęciu historycznym i społecznym, „Zarządzanie ochroną przyrody w lasach”, t. 7, 2014, s. 16-30
Swietłana Czestnych, Karen Kettering Białowieża: carska rezydencja/ Belovež : carskâ rezidenciâ, Warszawa: Wydawnictwo Hartigrama: Państwowe Muzeum Archeologiczne, 2009
Gürtel Władysław, 1922. Z białowieskiej puszczy, Łowiec. Organ Galicyjskiego Towarzystwa Łowieckiego, nr 12, s. 1-4
Stanisław Miklaszewski, Z Puszczy Białowieskiej, Ziemia, 1919, nr 44, s. 617-618
Stanisław Miklaszewski, Z Puszczy Białowieskiej, Ziemia Brzeska, 1920, nr 3-4, s. 4 (przedruk z Ziemi)
Czesław Okołów, Muzeum przyrodniczoleśne Białowieskiego Parku Narodowego, „Rocznik Białostocki”, 1991, t. 17, s. 333-352
Bialowies in deutscher Verwaltung, hft. 1-4, 1917-1919
Kolejka wąskotorowa wybudowana w czasie wojny do zwożenia wyciętych drzew (4,5 miliona metrów sześciennych drewna w ciągu 2 lat), źródło: strona Puszcza Białowieska, 100 lat wycinania Puszczy Białowieskiej
[ato]
