Towarzystwo Biblioteki Publicznej założone zostało w 1906 roku, a jego celem było „spółdziałanie rozwojowi nauki i oświaty przez gromadzenie i utrzymywanie księgozbioru ze wszystkich działów literatury naukowej i beletrystycznej, oraz innych środków pomocy naukowych do użytku powszechnego”(Ustawa Tow., 1906, §1). Oprócz księgozbiorów Towarzystwo gromadzić miało rękopisy, mapy, atlasy, nuty, ryciny, rysunki i „inne zbiory” przydatne do kształcenia (§3).
Zgodnie z §6 Towarzystwo „miało prawo” urządzić i utrzymywać Instytut Bibliograficzny oraz Muzeum Bibliotekoznawstwa. Utworzenie muzeum należało do obowiązków statutowych Zarządu Towarzystwa, w postaci wybranego spośród członków Komitetu (§24 pkt.b). W 1907 Towarzystwo przejęło Czytelnię Naukową przy ul. Żurawiej 41, planowało także założenie Instytutu Bibliotekoznawczego. Tego samego roku siedzibą Towarzystwa i jego zbiorów bibliotecznych stały się pomieszczenia w budynku przy ul. Rysiej 1 (ob. pl. Dąbrowskiego 1).
W wygłoszonym w lutym przemówieniu Stanisław Leszczyński przedstawił koncepcję Muzeum Bibliotekoznawczego: miało ono stanowić źródło wiedzy na temat urządzenia i funkcjonowania bibliotek, rozmieszczenia zbiorów, budynków muzealnych. Jak mówił: „W Muzeum Bibliotekoznawstwa znajdą miejsce wszelkie wzory, okazy, tablice, modele, obrazujące sposób urządzania bibliotek, rozmieszczenia zbiorów i ich katalogowania, a prócz tego książki, tablice, instrukcje i przepisy temuż przedmiotowi poświęcone. Będą tam także plany budynków bibliotecznych i ich wewnętrznego urządzenia, architektura bowiem gmachów bibliotek stanowi dziś odrębną specjalność. Do zadań Muzeum należeć również będzie zajęcie się opisem bibliotek, w kraju istniejących” (Leszczyński 1908: 4)
Inspiracją dla stworzenia takiej instytucji było najprawdopodobniej Muzeum Metod i Materjałów działające przy Międzynarodowym Instytucie Bibljobraficznym w Brukseli. Do powstania tego rodzaju muzeum wówczas nie doszło, najprawdopodobniej ze względu na brak miejsca, funduszy oraz personelu.
W 1910 roku Towarzystwo otrzymało kolekcję Zygmunta Wolskiego (akt z 17 listopada 1910), na którą składały się: księgozbiór, zbiory autografów, opraw, exlibrisów, druków i dokumentów. Kolekcja ta przekazywana była stopniowo, w latach 1912 i 1913 ofiarodawca przesłał ok. 6000 broszur i książek spisywanych do osobnego wykazu. Pozostałe obiekty zostały włączone do zbiorów w 1915 roku. Z kolei w 1913 roku Towarzystwo otrzymało zapis Adama Wiślickiego, który z powodu braku państwowej decyzji o zatwierdzeniu nie został zrealizowany (fundusz). W zbiorach Towarzystwa znajdowały się wyłącznie przekazane na mocy § 3 testamentu Wiślickiego: 7 portretów rodzinnych testatora, komplet mebli czarnych w tylu staro-niemieckim i księgozbiór. Zapisy te nie doprowadziły do wydzielenia ze zbiorów Towarzystwa muzeum.
Koncepcja utworzenia Muzeum Bibliotekoznawczego pojawiła się wyłącznie w ustawie z 1906 roku i w 1907 roku w przemówieniu Stanisława Leszczyńskiego. Prawdopodobnie w przygotowaniu jej brał udział także Samuel Dickstein. Koncepcja ta nigdy nie została podjęta przez Komitet wykonawczy Towarzystwa. Nigdy nie poczyniono także starań stałego darów nie będących księgozbiorem. W latach 1939 oraz 1944 roku zniszczeniu uległo około 80% zbiorów Biblioteki.
Więcej na temat muzeum i zbiorów Towarzystwa Biblioteki Publicznej w Warszawie, zob. m.in.:
Sprawozdania Komitetu Towarzystwa Biblioteki Publicznej w Warszawie, za lata 1907-1918
Towarzystwo Biblioteki Publicznej w Warszawie, Odbitka z czasopisma ,,Książka” No 5 z dn. 15 maja 1907 r., [S.n.], 1907
Ze Sprawozdania Instytutu międzynarodowego bibliotecznego, przeł. I. Sauerman, „Przegląd Bibljograficzny”, 1908, t. 1, z. 3-4, s. 237-245
Repertorja, zbiory, czynności i wydawnictwa Instytutu Międzynarodowego Bibljografji, „Przegląd Bibljograficzny”, 1909, t. 2, z. 1-2, s. 75-88, tu: 85
Stanisław Leszczyński, Towarzystwo Bibljoteki Publicznej w Warszawie. Zagajenie Zgromadzenia Organizacyjnego Towarzystwa Bibljoteki Publicznej w Warszawie dnia 2 lutego 1907 r., „Przegląd Bibljograficzny”, 1908, t. 1, z. 1, s. 1-5
Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy: przewodnik, red. Ryszard Przelaskowski, opr. Wiesława Żukowska, Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich 1961
Mieczysław Treter, Muzea współczesne : studium muzeologiczne : początki, rodzaje, Kijów: red. Muzeum Polskiego 1917, s. 87-88
Gmach przy ul. Rysiej 1, od 1907 Czytelnia Naukowa Towarzystwa Biblioteki Publicznej, w okr. międzywojennym siedziba Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej (do 1929), przebudowa w 1931, gmach Towarzystwa Ubezpieczeń “Polonia”, źródło: Dziesięciolecie Polski Odrodzonej: księga pamiątkowa 1918-1928, Warszawa 1928, s. 796
Biblioteka Publiczna Koszykowa 26, fot. przed 1939, J. Kasprzycki “Korzenie miasta” tom I, źródło: Fundacja Warszawa 1939
J.Faustyn Czerwijowski przemawia, Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy : przewodnik, red. Ryszard Przelaskowski, opr. Wiesława Żukowska, Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich
[ato]
