W 1888 roku, decyzją cara Aleksandra III (1845-1894) Puszcza Białowieska i Świsłocka zostały włączone do dóbr rodziny carskiej w zamian za ziemię apanażową w guberniach orłowskiej i symbirskiej. W latach 1889-1894 prowadzona była budowa carskiego Pałacu Myśliwskiego w Białowieży wg proj. nadwornego architekta Mikołaja hr. de Rochefort. Prawdopodobnie na przełomie XIX i XX wieku wzniesiony został jednopiętrowy budynek Zarządu Apanażowego Puszczy Białowieskiej. W latach 1912-1914 zarząd nad Puszczą powierzony został leśnikowi Mitrofanowi Stiepanowiczowi Golence (1863-1943).

Impulsem do założenia placówki było planowane na 1914 rok polowanie cara Mikołaja II. W 1913 roku Golenko wystąpił do Wiktora S. Koczubeja, naczelnika Głównego Zarządu Apanażowego (Udiełów) z prośbą o zgodę na utworzenie muzeum. Jeszcze w tym samym roku rozpoczęto gromadzenie zbiorów. Okazy pozyskiwane były przede wszystkim przez służby leśne, zajmujące się konfiskatą broni kłusowniczej i sideł, pozyskiwaniem okazów ptactwa, gromadzeniem okazów flory i fauny. Do pomocy przy przygotowywaniu okazów zatrudniony został właściciel sklepu „Przyroda i myślistwo” p. Gubin z Petersburga oraz specjaliści trudniący się preparacją skór. Okazy dostarczała do muzeum straż łowiecka. Eksponaty prezentowało w gablotach szklanych stojących i wiszących, ramach, na słupach obrotowych, a także w formie rozbudowanych, narracyjnych dioram.

Muzeum zostało urządzone na parterze i piętrze przybudówki budynku Zarządu Puszczy (nad pomieszczeniem kreślarni i działu leśnego). Zajmowało co najmniej 5 sal, a eksponaty prezentowano także przy wejściu i na klatce schodowej. Zbiory podzielono na kilka działów, którym najprawdopodobniej odpowiadały poszczególne sale, obejmujące gleboznawstwo, faunę łowną Puszczy Białowieskiej, broń myśliwska, dział łowiecki, zbiory ornitologiczne, okazy związane z chorobami zwierząt, dział leśny. W zbiorach muzealnych znajdowały się także portrety władców, które najprawdopodobniej zostały zakupione lub wykonane na zamówienie. Podobnie było najprawdopodobniej z kopiami grzybów występujących na terenie Puszczy Białowieskiej. Broń myśliwska pochodzić mogła ze zbiorów carskich.

Muzeum zostało otwarte w 1914 roku, jednak nadal trwały prace nad ekspozycją. Wybuch wojny przerwał prace nad organizacją instytucji. W 1914 roku Golenko wyjechał z Białowieży, a w 1915 roku, po przeprowadzeniu inwentaryzacji najbardziej wartościowa część zbiorów muzealnych wraz z wyposażeniem pałacu zostały wywiezione przez wojsko rosyjskie. Okazy przyrodnicze trafiły do zbiorów Pałacu Nieskucznego w Moskwie.

Więcej na temat muzeum zob. m.in.:

Piotr Bajko, Białowieża pod rządami Georga Eschericha, Czasopis. Białoruski miesięcznik społeczno-kulturalny, 9/2014, s. 39-42, [http://czasopis.pl/92014-2/]
Piotr Bajko, Muzeum Przyrodnicze w carskim pałacu w Białowieży, W: Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, t. 36, nr 2 (2017), s. 89-97
Piotr Bajko, Aleksander III, car (1845-1894) [hasło], [w:] Encyklopedia Puszczy Białowieskiej, http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu/index.php?dzial=haslo&id=215
Piotr Bajko, Muzeum carskie w Białowieży [hasło], [w:] Encyklopedia Puszczy Białowieskiej, http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu/index.php?dzial=haslo&id=933
Grzegorz Bielecki, Andrzej Nowak, Problematyka ochrony przyrody Puszczy Białowieskiej w ujęciu historycznym i społecznym, „Zarządzanie ochroną przyrody w lasach”, t. 7, 2014, s. 16-30
Swietłana Czestnych, Karen Kettering Białowieża: carska rezydencja/ Belovež : carskâ rezidenciâ, Warszawa: Wydawnictwo Hartigrama: Państwowe Muzeum Archeologiczne, 2009
Piotr Daszkiewicz, Bogumiła Jędrzejewska, Tomasz Samojlik, Białowieskie Muzeum z 1914 roku w relacji Mitrofana Golenki ostatniego cesarskiego zarządcy Puszczy, „Kwartalnik Historii, Nauki i Techniki”, 2006, nr 3-4, s. 229-237
Piotr Daszkiewicz, Anastasia Fedotova, Tomasz Samojlik, Żubrze eksponaty z lat 1811−1914 w europejskich kolekcjach naukowych – mało znany aspekt XIX−wiecznej gospodarki łowieckiej w Puszczy, „Sylwan”, 2017, nr 161 (4), s. 341-352
Georgij Korcow, Puszcza Białowieska: zarys historii, współczesne gospodarstwo łowieckie i polowania Panujących w Puszczy [1903], tł. Czesław Okołów, Białystok: Publikator Sp. z o.o., 2015
Mitrofan Golenko, Muzeum Białowieskiej Puszczy, Vozrohzdenie [Возрождение], 1935, nr 3609, przedruk i tłumaczenie: Piotr Daszkiewicz, Bogumiła Jędrzejewska, Tomasz Samojlik, Białowieskie Muzeum z 1914 roku w relacji Mitrofana Golenki ostatniego cesarskiego zarządcy Puszczy
Stanisław Miklaszewski, Z Puszczy Białowieskiej, Ziemia, 1919, nr 44, s. 617-618
Czesław Okołów, Muzeum przyrodniczoleśne Białowieskiego Parku Narodowego, „Rocznik Białostocki”, 1991, t. 17, s. 333-352

Posąg żubra na pamiątkę polowania Aleksandra II, źródło: Romanov Empire – Империя Романовых, Historical Society – Историческое Общество

Pałac Carski w Białowieży, fot. 1894, źródło: Wikipedia

[ato]

 

Print Friendly, PDF & Email

Aldona Tołysz

Wykonawczyni projektu. Absolwentka Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (specjalizacje: Muzealnictwo, Konserwatorstwo), tytuł doktora nauk humanistycznych w dyscyplinie nauk o sztuce uzyskała na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu za rozprawę pt. Muzeum wobec rzeczywistości artystycznej XX wieku. Zbiory muzeów narodowych w Polsce, Czechach i na Słowacji. W ramach projektu prowadzi kwerendy dotyczące regionu historycznego Mazowsza. Koordynuje prace nad wydawnictwami przewidzianymi w ramach projektu.

Dodaj komentarz