Towarzystwa i Stowarzyszenia odegrały istotną rolę w historii polskiego muzealnictwa XIX wieku. Jedną z niezwykle udanych inicjatyw było stworzenie Muzeum Starożytności w Grudziądzu. Powstało z inicjatywy Towarzystwa Starożytności, powołanego do życia 24.11.1883 roku w hotelu Pod Złotym Lwem. Na spotkaniu założycielskim oprócz inicjatora – dr. Siegfrieda Angera, dyrektora miejscowego Gimnazjum Królewskiego obecne były jeszcze 34 osoby, w tym również ówczesny burmistrz Grudziądza – Alexander Pohlmann.
Miejskie Muzeum Starożytności zostało otwarte 15 czerwca 1884 roku, ulokowano je w podwórzu przy ul. Klasztornej 5 – w jednej z sal na parterze szkoły średniej dla dziewcząt, w skrzydle tzw. Pałacu Opatek, czyli dawnej rezydencji ksieni benedyktynek. Muzeum dla zwiedzających działało od 16 czerwca. Na ekspozycję składały się zbiory J. Scharlocja, J. Bohma, K. Florkowskiego, zbiory Gimnazjum Królewskiego, a także zbiory z Wyższej Szkoły Żeńskiej, przekazane przez Gustava Bormanna. Wystawa została zaprojektowana przez Konstantina Florkowskiego – grudziądzkiego mistrza malarskiego.
Początkowo muzeum utrzymywało się ze składek członkowskich Towarzystwa Starożytności, entuzjaści pracowali w muzeum za darmo. Trzon zbiorów muzealnych stanowiły kolekcje członków-założycieli. Muzeum organizowało wyprawy archeologiczne, które wymagały środków finansowych. Opłacano je więc ze środków własnych Towarzystwa – roczny budżet wynosił średnio 600-700 marek, w tym około 135 marek to składki członkowskie, 100 marek to dotacja miejska, a 300 marek stanowiła dotacja od władz prowincji. Muzeum musiało jednak „odwdzięczyć się” władzom prowincji za wsparcie, dlatego też było zobowiązane do przeznaczania części odkrytych eksponatów do Muzeum Ludoznawczego w Berlinie, muzeum w Gdańsku, Halle, Królewcu i Magdeburgu.
Warto podkreślić, że kolekcja muzeum była bardzo bogata – w momencie otwarcia liczyła 741 wyłącznie archeologicznych eksponatów. Warto zaznaczyć, że zwiedzający od początku istnienia muzeum zaskoczeni byli tak dużymi zbiorami. 30.10.1884 roku odnotowano 841 obiekty, w 1886 roku: 1065, w 1889 roku: 2717 a w 1890 roku 3116 obiektów oraz 75 tomów w bibliotece muzealnej. W 1890 roku muzeum wzbogaciło się o 400 obiektów dzięki prowadzonym wykopaliskom w Rządzu, Chełmnie, Warlubiu i na Górze Zamkowej w Grudziądzu. 4 lipca 1894 r. zakupiono kolekcję przywiezioną przez dr. Bolumińskiego z Nowej Gwinei, a 30 stycznia 1901 roku muzeum stało się właścicielem książek oraz rękopisów po zmarłym Juliusie Scharlocku. Według inwentarza w 1905 roku muzeum posiadało 3985 obiektów.
Przełomowym wydarzeniem była śmierć Gustava Roethe 1 grudnia 1907 roku – właściciela drukarni, wydawcy gazety codziennej „Der Gesselige”. Muzeum otrzymało w spadku 60 tysięcy marek, z których 25 tys. Roethe przewidział na budowę gmachu muzealnego oraz biblioteki, 15 tys. na zakup księgozbioru a 20 tys. na rozwój kolekcji, a także biblioteki. Postawił jeden warunek: miasto powinno nieodpłatnie przekazać parcelę pod budowę nowego budynku muzeum, a także zadbać o jego utrzymanie.
W 1911 roku muzeum przeniesiono do nowo wybudowanego, okazałego budynku przy ul. Lipowej 28, mieściło się tam do 1956 roku. Obiekt o neorenesansowej fasadzie posiadał dwa piętra: parter przeznaczono do magazynowania zbiorów muzealnych, pierwsze piętro zajmowała biblioteka, natomiast na drugim piętrze ulokowano sale ekspozycyjne.
Do zgłębieniaj historii Miejskiego Muzeum Starożytności odsyłamy do napisanej przez współczesnych pracowników Muzeum w Grudziądzu publikacji: 120 lat Muzeum lat Muzeum w Grudziądzu pod redakcją Anny Wajler. Warto podkreślić, że część o interesującym nas okresie napisała Emilia Markot-Borkowska.120 lat Muzeum w Grudziądzu, red. Anna Wajler, Muzeum w Grudziądzu, Grudziądz 2004
[eb]
