Działające w latach w latach 1778-1792 Musaeum Potocianum zostało założone przez szambelana króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, „galanta o ujmującej powierzchowności i nieprzeciętnym umyśle” Wincentego Potockiego (1740-1825), a trzonem zbiorów stały się zbiory artystyczne, naukowe i przyrodnicze oraz księgozbiór. Kolekcja znajdowała się w warszawskim pałacu Wincentego Potockiego na Lesznie (Pałac Działyńskich, ob. al. “Solidarności” 74 a). Obecnie trudno stwierdzić, czy zbiory prezentowane były szerszej publiczności.
Początki kolekcji na Lesznie sięgają 1770 roku, kiedy w pałacu Potockiego zebrane zostało całe jego rodowe dziedzictwo z licznych rezydencji na kresach. Kolekcja była zapewne budowana podczas podróży po Europie, jakie kolekcjoner odbył w latach 70 XVIII w. Proces rozmieszczania zbiorów w pałacu obserwował i opisał szwajcarski naturalista Johann Bernouli.
Pod koniec XVIII wieku w dużej części zbiory rozprzedano na pokrycie długów właściciela. Na początku XIX wieku pozostałość kolekcji została przeniesiona do pałacu paryskiego przy rue Caumartin nr 22, i sprzedana na licytacji w 1820 (81 500 rycin, 56 obrazów, 505 rysunków, biblioteka graficzna).
W chwili swej świetności Musaeum Potocianum liczyło 254 obrazy, w tym dzieła siedemnastowiecznych mistrzów flamandzkich, holenderskich i niemieckich (146) oraz osiemnastowiecznych artystów francuskich (104), a także kilka obrazów włoskich (4), rysunki i prace graficzne, zbiór porcelany i rzeźby, a także instrumenty i przyrządy naukowe (fizyczne i matematyczne), mapy i okazy naturalne. Kolekcję uzupełniała biblioteka, w której zatrudniony został Henri Amiet.
Więcej na temat muzeum Potockiego, zob. m.in.:
Musaeum Potocianum, ou Catalogue des dessins, tableaux, miniatures, estampes, marbres, porcelaines, instrument de phisique et de mathe’matique, et autres curiosite’s. Contenues Dans le Cabinet de S. E. Mr. le Comte VINCENT POTOCKI, Duc de Zbaraz, Seigneur de Brody, Leszniow, Stanisławczyk, Radziwiłow, Otenia, Oboduwka, Niemirow, et autres Lieux. Grand Chambellan de Pologne, Lieutenant Géneral des Armées et premier Colonel des Gardes du Corps a cheval de S. M. Staroste Gouverneur de Lublin, Krempiec, Chrzczonow, Zemborzyce, Piotrkow, etc. Chévalier des ordres de l’Aigle Blanc, et de St. Stanislas. Mis en ordre par HENRI AMIET, son Sécretaire & Bibliothécaire en sa Bibliothéque à Varsovie. A Varsovie. Chez P. Dufour Imprimeur du Roi & de la République. M. DCC. LXXX
J. Bernouli, Podróż po Polsce, 1778, w: W. Zawadzki (opr.), Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, Warszawa 1963, s. 445-446;
W. Szczygielski, Wincenty Potocki, w: Polski słownik biograficzny, t. 28, Wrocław 1985, s. 227-229;
A. Rottermund, O warszawskiej galerii obrazów Wincentego Potockiego, Roczniki Humanistyczne 1987, 53/4, s. 151-156;
T.F. de Rosset, Polskie kolekcje i zbiory artystyczne we Francji w latach 1795-1919. Między “skarbnicą narodową” a galerią sztuki, Toruń 2005, s. 21-24.
A. Woźniak-Wieczorek, Hrabia Wincenty Potocki herbu Pilawa (zm. 1825) – opiekun nauk i kunsztów, http://www.wilanow-palac.pl/hrabia_wincenty_potocki_herbu_pilawa_zm_1825_opiekun_nauk_i_kunsztow.html
Strona tytułowa katalogu: Musaeum Potocianum, ou Catalogue des dessins, tableaux, miniatures, estampes, marbres, porcelaines, instrument de phisique et de mathe’matique, et autres curiosite’s […], opr. H. Amiet, Warszawa 1780, zasób Biblioteki Narodowej POLONA
[tfr]
