Zamek w Turenii we Francji kupiony przez Różę z Potockich Branicką dla syna Ksawerego Branickiego (1848). W 1877 roku zamek przeszedł w posiadanie brata właściciela Konstantego Branickiego, który umieścił tu część swojej kolekcji obrazów, a także zespół portretów rodowych zapisany testamentem przez Mikołaja Potockiego. Od połowy XIX wieku zamek jest w posiadaniu rodziny Reyów. Prawdopodobnie już w XIX wieku udostępniany był dla publiczności, natomiast po II wojnie światowej stał się otwartym muzeum.
Ksawery (Franciszek Ksawery) Branicki (1816-1879) był arystokratą, wnukiem Ksawerego Branickiego jednego z przywódców konfederacji targowickiej. Był on oficerem gwardii carskiej, finansistą, działaczem narodowym, kolekcjonerem i mecenasem sztuki polskiej we Francji. Brał aktywny udział w życiu politycznym i kulturalnym polskiej emigracji w Europie: finansował przedsięwzięcia i publicystykę Mickiewicza, m.in. Legion Polski (1848) i „Trybunę Ludów” (1849), wspierał Norwida, wspomagał Szkołę Polską na Battignoles w Paryżu oraz Literackie Stowarzyszenie Przyjaciół Polski w Londynie, niemałe pieniądze przeznaczył na pomoc dla powstania stycznikowego; był współtwórcą Credit Foncier (wraz z Ludwikiem Wołowskim); jako żuław papieski uczestniczył w walkach przeciw armii włoskiej podczas Risorgimento (1861).
Branicki wyjechał na emigrację pod pretekstem poratowania zdrowia we Włoszech – w Rzymie w 1845 roku na aukcji zbiorów kard. Fescha kupił 26 obrazów, które stały się początkiem galerii montresorskiej. Obejmowała ona przede wszystkim sztukę i pamiątki polskie – tylko kilka dzieł twórców innych narodowości wzbogaciło zbiory. Inne nabytki były efektem działalności mecenasowskiej hrabiego wobec artystów polskich (Chlebowski, Rodakowski, Grottger itd.) oraz wyszukiwania na rynkach europejskich poloniców (m.in. złotnictwo i płaskorzeźby Vanneau),albo czasem darów od wspomaganych finansowo postaci, jak puchar podarowany Mickiewiczowi przez „przyjaciół Moskali” otrzymany od rodziny poety. Czasem nabytki były niekonwencjonalne jak Jawnogrzesznica P. Veronese wygrana w karty do księcia Napoleona Plon-Plon, a czasem były to też straty, jak Portret gen. Dąbrowskiego H. Rodakowskiego (Muz. Nar. w Krakowie) przegrany do Wiktora Osławskiego.
Na potrzeby swej siedziby Branicki wyremontował zamek i szereg budowli publicznych w Montrésor, którego był burmistrzem w latach 1860-1870. Na krótko przed śmiercią zamek został fikcyjnie sprzedany Konstantemu Branickiemu (bratu Ksawerego i ojcu Ksawerego Jun., właściciela Wilanowa), a zbiory wzbogaciły się na podstawie zapisu testamentowego Mikołaja Potockiego z 1921 r. (portrety rodowe).
Więcej na temat kolekcji w Montrésor zob. m.in.:
A. Ryszkiewicz, Ksawery Branicki i polonica na zamku w Montrésor, w: idem, Kolekcjonerzy i miłośnicy, Warszawa 1981, s. 102-196;
K. Potocki, Muzeum zamku w Montrésor, w: Muzea, biblioteki i archiwa polskie na Zachodzie pod red. ks. H. Fokcińskiego, N. Kozłowskiej, B. Mękarskiej-Kozłowskiej, J. Morkowskiego, Londyn 1991, s. 53-58;
T. F. de Rosset, Polskie kolekcje i zbiory artystyczne we Francji w latach 1795-1919. Między “skarbnicą narodową” a galerią sztuki, Toruń 2005, s.56-58
Na ilustracji: Widokówka z Montrésor, źródło: Skarby Mikołaja Reya, http://czaswina.pl/upload/photos/article/6743/145578486641.jpg
[tfr]
