Muzeum i biblioteka Leopolda Jana Szersznika
opis skrócony
Kalendarium:
1777-01-01: - pozyskanie pierwszych okazów muzealnych do zbioru
1790-01-01: - udostępnienie dla zwiedzających ogrodu ze starożytnościami
1800-01-01: - zakup budynku d. kolegium jezuickiego przez Szersznika
1801-01-01: - remont i adaptacja budynku na potrzeby biblioteki i muzeum
1802-01-01: - udostępnienie dla zwiedzających zbiorów muzealnych i bibliotecznych
1815-08-28: - inwentaryzacja kolekcji przez Albina Heinricha
1914-01-01: - decyzja o połączeniu zbiorów muzealnych w jednej instytucji
zmiany w nazwach:
Początkowo Szersznik określał zbiory jako "Naturalienkabinet" (lub "Naturaliensammlung"), "Kunstkabinet", później jako Museum.
misja:
"Ceł umieszczenia zbiorów jest taki, aby młodzieży szkoły łacińskiej udzielano lekcji dla ułatwienia i uzmysłowienia nauk. Jednakże nie wszystkie dziedziny są jednakowo reprezentowane... bo wszystko to jeszcze powstaje - albowiem przed 5 laty nastąpił tego początek" (z listu Szersznika 13.IX.1807 r.)
zakres terytorialny:
opis instytucji:
Leopold Jan Szersznik zaczął gromadzić księgozbiór jeszcze w czasie pobytu w Pradze, natomiast zbiory muzealne po powrocie do Cieszyna, w czasie swojej pracy w gimnazjum katolickim. Po kasacji zakonu jezuitów w 1773 r. Szersznik przejął bibliotekę jezuicką w Cieszynie, zawierającą m.in. dzieła teologiczne, prawnicze, medyczne oraz wiele dokumentów rękopiśmiennych. Pierwsze okazy mineralogiczne Szersznik otrzymał w 1777r. od nadzorującego budowę drogi w okolicy Cieszyna Józefa Wussina, który zapoznał Szersznika z podstawami mineralogii i geologii oraz przekazał mu mały zbiór dzieł fachowych z tej dziedziny.
W 1790 r. Szersznik udostępnił mieszkańcom Cieszyna ogród gimnazjalny z licznymi regionalnymi starożytnościami, m.in. z ocalonymi ze starego cmentarza płytami nagrobnymi z inskrypcjami, ruinami szubienicy oraz piramidą wystawioną w miejscu odkrycia kilkudziesięciu pochówków. W 1794 r. Josefa H. A. Gallaš, lekarz i pisarz z morawskiej Hranicy przekazał Szersznikowi duży zespół skamielin morskich wykopanych we własnym ogrodzie wraz “z wieloma innymi wspaniałymi rudami, jako dar do wielce wspaniałego zbioru lub gabinetu rzeczy przyrodniczych w Cieszynie, który wielebny i niezmiernie uczony pan Leopold Szersznik, prefekt c.k. gimnazjum tego miasta zgromadził wielce uczciwie i pracowicie”. Zbiory powiększane były także dzięki badaniom terenowym prowadzonym przez Szersznika w rejonie Cieszyna. W 1800 r. Szersznik wykupił budynek dawnego gimnazjum, przeprowadził jego remont, a w 1802 r. udostępnił bibliotekę i muzeum publiczności. Na elewacji budynku umieszczony został napis w języku greckim “lecznica duszy” (gr. ΨΥΧΗΣ ІΑΤΡΕΙΟΝ).
Zbiory muzealne i biblioteczne zostały uporządkowane przez Szersznika, który zinwentaryzował i dla każdej półki z książkami sporządził osobny katalog, ażeby ułatwić zorientowanie się w zbiorach, które przeznaczył do publicznego użytku. Obok bogatej biblioteki na piętrze, znajdował się Naturalienkabinet, mieszczący kolekcję minerałów i przyrodniczą, Kunstkabinet ze zbiorem modeli. Wybrane okazy ze zbiorów zostały opisane przez Szersznika w artykule Urlamden der Vorwelt im Herzogthume Teschen (osiem przechowywanych w swoich muzealnych zbiorach znalezisk z okolic Cieszyna, z Ogrodzonej, Boguszowic, Ostrawicy i Ropicy).
Leopold Szersznik zmarł w 1814 roku, w testamencie pozostawił fundusz dla przyszłego kustosza, którym miał być, według jego ostatniej woli, duchowny, świecki lub zakonny. Dla niego przeznaczył też na mieszkanie część domu muzealnego. Kustoszami byli po śmierci Szersznika profesorowie gimnazjum niemieckiego. Spis kolekcji Szersznika wykonał w 1815 r. Albin Heinrich.
W 1914 r. Rada Miasta Cieszyna zdecydowała o połączeniu szersznikowskich zbiorów muzealnych ulokowanych w dawnym gimnazjum jezuickim przy kościele pw. Św. Krzyża z założonym w 1901 r. muzeum miejskim (Museum der Stadt Teschen), od 1905 r. usytuowanym przy Starym Targu. Po pierwszej wojnie światowej z chwilą przejęcia części miasta przez władze polskie, stanowisko kustosza Muzeum Miejskiego objął inż. Wiktor Karger. Muzeum mieszczące się w Pałacu Larischów obejmowało kolekcję Szersznika, Muzeum Śląskie założone w 1901 r. przez Polskie Towarzystwo Ludoznawcze w Cieszynie, Muzeum Miejskie oraz liczne prywatne kolekcje. Uroczystego otwarcia Muzeum w nowej siedzibie dokonano 21 VI 1931 r.
Zarówno księgozbiór jak i zbiory muzealne ks. Szersznika, łącznie z regałami na książki, zachowały się w większej części do chwili obecnej. W 1952 r. wydzielono ze zbiorów muzealnych wszystkie archiwalia i utworzono Oddział Wojewódzkiego Archiwum z siedzibą w Cieszynie. W 1960 r. z zabytkowego księgozbioru muzealnego utworzono Oddział Zabytkowy Biblioteki Śląskiej. Obecnie księgozbiór Szersznika znajduje się w Książnicy Cieszyńskiej, zbiory muzealne przechowywane są w Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie.
typ:
kolekcja prywatna
lokalizacja:
| kraj: | region: | miejscowość: | datowanie: |
| Austro-Węgry | Śląsk | Cieszyn | od 1802 do 1914 |
uwagi:
1802: budynek dawnego gimnazjum jezuickiego w Cieszynie (ob. Zespół Klasztorny Jezuitów w Cieszynie (obecnie Klasztor Braci Mniejszych Franciszkanów), ul. Leopolda Jana Szersznika 3-5
Pracownicy:
Leopold Jan Szersznik
Okres pracy pracownika od 1777
Okres pracy pracownika do 1814
założyciel
Karol Schwarz
Okres pracy pracownika od 1850
Okres pracy pracownika do 1850
kustosz, daty umowne
Jan Wytrzens
Okres pracy pracownika od 1850
Okres pracy pracownika do 1850
kustosz, daty umowne
Zbiory:
zbiory muzealne
Biblioteka: ok. 12 tys. pozycji, w tym wiele inkunabułów, sztychów i map. Egzemplarze pochodziły m.in. ze zbiorów rodzinnych, z biblioteki jezuickiej, z aukcji
1930: 9150 dzieł w 18 tys. tomach, w tym 208 inkunabułów, 228 rękopisów i 2 autografy, 300 sztychów, 166 map, 1 globus, 54 zeszytów nut i 10 czasopism dawniejszych
Zbiory muzealne
1777: okazy mineralogiczne (Józef Wussin)
1794: zespół skamielin morskich i rud mineralnych (dar Josefa H. A. Gallaša)
1798: mamuci kieł z Boguszowic koło Cieszyna (pozyskany w czasie badań terenowych Szersznika i uczniów gimnazjum)
po 1802: zespół modeli maszyn Józefa Bożka z Bierów, późniejszego konstruktora i wynalazcy oraz innego wynalazcy ze Śłąska Cieszyńskiego Franciszka Bezecnego z Noszowic; model organów z papierowymi piszczałkami "o przyjemnym tonie” autorstwa ks. Jana Brzuski, proboszcza w Istebnej, fizyka-amatora
1809: kolekcja minerałów (dr Albin Heinrich)
1811: kolekcja miedziorytów (zakup)
1815: (wg spisu Albina Heinricha, 28.VIII.1815): 9 752 eksponaty, m.in. monety, medale, minerały, muszle, próby farb i drzew, wypchane ptaki, broń, przyrządy do mierzenia, pieczątki, zegarki, obrazy
Zbiór naturaliów
6562 eksponaty, w tym 4619 minerałów: minerały pogrupowane w następujących klasach: 1) kruszce - 207 sztuk, 2) ziemie - 96 szt., 3) sole - 52 szt., 4) kamienie - 44 szt., 5) marmury - 9 szt., 6) rogowce - 3 szt., dublety - 14 szt., poza tym 1279 skorupiaków i muszli, 108 próbek drzew i żywic, 402 wypchane ptaki i zwierzęta oraz 155 innych przedmiotów (jaja, kości itp.)
Zbiór numizmatyczny obejmował 1.905 eksponatów, zbiór sztuki i rzemiosła artystycznego (określony jako "osobliwości") 195 eksponatów, zaś kolekcja maszyn, modeli oraz przyrządów naukowych liczyła 90 przedmiotów
Zabytki archeologiczne: monety rzymskie oraz gliniane naczynia kultury łużyckiej (1800-1750 lat p.n.e). reprezentowane głównie przez urny popielnicowe z prochami zmarłych, a także malowane naczynia antycznej Grecji i Rzymu.
1930: 1153 sztuk monet, 803 medali, 9000 minerałów, 400 sztuk wypchanych ptaków i inne
W kolekcji znajdowały się okazy gromadzone w czasie badań terenowych, nabytki i dary. Do ciekawszych okazów należały: Szersznik w 1798 r. w czasie , które prowadził wraz z uczniami gimnazjum, w okolicach miasta.
dary
Józef Wussin (okazy mineralogiczne, zbiór dzieł fachowych z mineralogii)
Josef H. A. Gallaš (duży zespół skamielin morskich wykopanych we własnym ogrodzie)
Albin Heinrich (znacząca kolekcja minerałów)
Józef Bożek z Bierów (modele maszyn)
Franciszek Bezecny z Noszowic (modele maszyn)
ks. Jan Brzuska (model organów z papierowymi piszczałkami)
