Muzeum Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego

opis skrócony

Muzeum Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Warszawie zostało otwarte w 1908 r. tworzenie zbiorów zapoczątkowano tuż po założeniu Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w 1906 roku. Muzeum gromadziło przede wszystkim księgozbiór, którego uzupełnieniem była kolekcja pocztówek oraz kilka okazów o charakterze, przyrodniczym, archeologicznym i etnograficznym. W 1908 r. do kolekcji włączono zbiory po Polskiej Macierzy Szkolnej i podzielono ją na dwa działy: krajoznawczy i szkolny. Muzeum istniało do 1916 r.

Kalendarium:

1906-10-27: - Warszawski Urząd Gubernialny zatwierdził statut organizacji Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego

1908: - przejęcie zbiorów po Polskiej Macierzy Szkolnej w Warszawie

1908-03-21: - pierwsze zebranie komisji muzealnej przy Polskim Towarzystwie Krajoznawczym

1908-07-01: - przeniesienie do nowej siedziby przy Al. Jerozolimskich 29

1913: - założenie funduszu na własny gmach

1913: - czasowe zamknięcie zbiorów dla zwiedzających, prace inwentaryzacyjne i katalogowanie

1914: - otwarcie zbiorów dla zwiedzających, reorganizacja działów muzealnych

1916: - zamknięcie muzeum

1918: - przeniesienie siedziby Towarzystwa do gmachu Polskiego Towarzystwa Higienicznego

zmiany w nazwach:

misja:

zakres terytorialny:
materiał muzealny przede wszystkim z okolic Mazowsza

opis instytucji:

W 1906 r. powstało Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, rozpoczęto gromadzenie zbiorów. Były to głównie dary od założycieli PTK, firm, wydawnictw oraz sympatyków Towarzystwa. Muzeum mieściło się w lokalu Polskiej Macierzy Szkolnej przy ul. Sadowej 12. W 1907 r. odbyła się komisja likwidacyjna Polskiej Macierzy Szkolnej, a zgromadzone przez nią zbiory zdecydowano się przekazać do PTK, co nastąpiło w 1908 r. Tego samego roku utworzono komisję muzealną, która 21 III 1908, odbyła pierwsze posiedzenie i przyjęła regulamin, obowiązujący dla muzeum przy Zarządzie PTK w Warszawie oraz muzeów prowincjonalnych w Oddziałach PTK.
W związku z wzrastająca liczbą zbiorów oraz rozrazstajacą się działalnością PTK na początku lipca towarzystwo przeniosło się do większego czteropokojowym lokalu przy Al. Jerozolimskich 29, podjęto także decyzję o zakupie sprzętu muzealnego i szaf na przechowywanie okazów. Zbiory podzielono na dwie części: szkolną, przedmioty pozostałe po Macierzy przeznaczone do pomocy w nauczaniu i krajoznawczą, do której wchodziły przedmioty służące do poznania kraju, ofiarowane przez różne osoby lub zebrane przez członków Towarzystwa. Część szkolną podzielono na 5 działów: 1. nauczanie początkowe, 2. fizyka i chemia, 3. zoologia, 4. botanika, 5. mineralogia z geologią.Krajoznawcza liczyła 10 działów: 1. zoologia, 2. botanika, 3. mineralogia z geologią, 4. botanika, 5. etnografia, 6. archeologia, 7. historia, 8. historia sztuki, 9. szkolnictwo, 10. przemysł. W 1910 r. zdecydowano się połączyć zbiory i uszeregować je zgodnie z dziedzinami nauk. Muzeum zatrudniało dwóch pracowników, jeden był pomocnikiem społecznego kustosza i sprawował pieczę nad zbiorami oraz prowadził katalogi, drugi zaś pełnił funkcję kierownika wypożyczalni przezroczy.
W 1913 r. podjęto działania nad uzyskaniem własnego gmachu, dostosowanego do prowadzonej przez PTK działalności i potrzeb wystawienniczych. Zgodnie z koncepcją dział muzealny miał zostać podzielony na Krajoznawstwo Polskie ogólne (geografia: kartografia, geologia, florystyka, faunistyka, paleontologia, archeologia, antropologia, klimatologia, osobliwości i zabytki przyrody; historia: pamiątki i zabytki; sztuka i przemysł: okazy historyczne i współczesne; życie społeczne: statystyka instytucji kulturalnych i ekonomicznych, szkolnictwa, rolnictwa, handlu, przemysłu, stosunków narodowościowych i komunikacji), Krajoznawstwo Mazowsza, Krajoznawstwo wychodźstwa i kolonii polskich (systematyka analogiczna do działu ogólnego). Zarząd opracował specjalna odezwę z prośbą o wsparci tej inicjatywy. Zorganizowana przez Towarzystwo zbiórka publiczna została zakazana, a środki na ten cel mogły pochodzić wyłącznie z zasobów własnych Towarzystwa oraz darów członków. Była to główna przyczyna, dla której nie udało się zrealizować podjętego przez PTK planu budowy własnej siedziby.
W 1913 r., ze względu na znaczną liczbę zgromadzonych okazów i brak przestrzeni magazynowej i wystawienniczej, muzeum PTK zostało czasowo zamknięte dla zwiedzających. W tym czasie podjęto rozpoczęto inwentaryzację i katalogowanie zbiorów. Otwarto je ponownie w 1914 r., kolekcję podzielono naukowo, sporządzono katalog kartkowy. Wybuch I wojny światowej zahamował działalność PTK, ograniczono się wyłącznie do pozyskiwania środków na utrzymanie pracowników opiekujących się zbiorami, muzeum w dalszym ciągu było otwarte dla zwiedzających, głównie młodzież i gości. Kontynuowano gruntowne uporządkowanie zbiorów, jednak ze względów oszczędnościowych konieczne stało się zmniejszenie ilości wynajmowanych pomieszczeń, muzeum ponownie zamknięto w październiku 1916 r. NIe wznowiło ono swojej działalności aż do zakończenia działań wojennych.
W 1918 r. PTK wynajęło pomieszczenie na parterze wzniesionego przez Towarzystwo HIgieniczne, na okres 2 lat, w związku z brakiem własnej siedziby. Okres ten przedłużono do 1922 r. z zastrzeżeniem konieczności opuszczenia lokalu. Konflikt pomiędzy PTK a Towarzystwem Higienicznym trwał do 1927 r. Negatywne dla Towarzystwa Higienicznego rozstrzygnięcie sądowe spowodowało, że do 1934 r. PTK miało siedzibę w gmach przy ul. Karowej 31. W tym czasie zbiory PTK ograniczały się do kolekcji fotograficznej.

typ:
Muzeum stowarzyszenia organizacja kulturalna

lokalizacja:

kraj:	region:	miejscowość:	datowanie:
Królestwo Polskie	Mazowsze	Warszawa	od 1906 do 1908

uwagi:

1906: ul. Sadowa 12 (ob. Ulica ks. Ignacego Jana Skorupki)

Pracownicy:

Ludwik Sawicki
Okres pracy pracownika od 1906
Okres pracy pracownika do 1918
dokładna data nieznana

Feliks Liszewski
Okres pracy pracownika od 1906
Okres pracy pracownika do 1918
dokładna data nieznana

Zbiory:

zbiory muzealne

1908: dział szkolny: łącznie 1485 pozycji
zbiory zoologiczne (898 okazów zwierząt wypchanych, preparatów anatomicznych w spirytusie lub formalinie, muszli, owadów i innych);
zbiory botaniczne (187 okazów, modele grzybów, nasiona, zielniki, itd.);
zbiory mineralogiczne (400 okazów ułożonych systematycznie według podręcznika mineralogii St.Kontkiewicza);
przyrządy fizyczne i chemiczne z odczynnikami, pomoce do nauczania początkowego
dział krajoznawczy: łącznie 106 pozycji

1909: dział szkolny:
zbiory zoologiczne (898 okazów. wypchane zwierzęta, preparaty anatomiczne, owady, muszle, itp.); zbiory botaniczne (190 okazów, zielniki, nasiona, grzyby);
zbiory mineralogiczne (424 okazy, m.in. 160 skał i skamieniałości);
6 aparatów projekcyjnych, 4790 przeźroczy
Ogólna wartość okazów szkolnych 5000 rubli, latarń i przezroczy 3000 rubli
dział krajoznawczy: 380 okazów:
zbiory geologiczne (196 okazów z geologii krajowej);
zbiory etnograficzne (141 okazów)
zbiory archeologiczne (43 okazy)
zbiory numizmatyczne (67 okazów)

1910:
zbiory zoologiczne (535 okazów, przybyło 95 okazów, jako pojedyncze liczone całe pudełka z owadami);
zbiory botaniczne (273 okazy, przybyło 77 okazów, w tym całe zielniki);
zbiory mineralogiczne (455 okazów, ułożonych wg Kontkiewicza, przybyło 11 okazów);
zbiory geologiczne (z petrografią i paleontologią, 180 okazów, okazów z różnych okolic kraju, których pochodzenie nie zostało jeszcze stwierdzone, albo których wartość naukowa nie została określona nie uwzględniono);
zbiory etnograficzne (552 okazy, przybyło 201 okazów, w tym zbiory pisanek, jako całość);
zbiory archeologiczne (141 okazów, przybyło 66);
zbiory numizmatyczne (580 okazów [monet], przybyło 515 sztuk);

1911:
zbiory zoologiczne (595 okazów, przybyło 60 okazów)
zbiory botaniczne (281 okazów, przybyło 8 okazów)
zbiory mineralogiczne (469, przybyło 40 okazów)
zbiory geologiczne (118 okazów)
zbiory etnograficzne (644, przybyło 92 okazów)
zbiory archeologiczne (171 okazów, przybyło 30 okazów)
zbiory numizmatyczne (616, przybyło 36 sztuk)

1912: zbiory etnograficzne (przybyło 127)

1913:
zbiory fotograficzne (3106 klisz)
zbiory zoologiczne (przybyło 227 okazów)
zbiory botaniczne (przybyło 59 okazów)
zbiory geologiczne (przybyło 16 okazów)
zbiory paleontologiczne (przybyło 98 okazów)
zbiory historyczne (przybyło 54 okazów)
zbiory etnograficzne (przybyło 332)
zbiory archeologiczne (przybyło 193)
zbiory numizmatyczne (przybyło 107 sztuk)

1914: nowe okazy: 112
1915:1999 zinwentaryzowanych okazów, przybyło 34.
1916: brak nowych nabytków, z wyjątkiem zakupionego przez PTK okazu krajowego sępa

Zbiór rogów kopalnych, skamieniałości i żarn przedhistorycznych-dar od śp. Zygmunta Glogera; zbiór ryb krajowych ofiarowanych przez p. Wincentego Grodzickiego z Siemienia z Ziemi Siedleckiej. Piękny okaz niedźwiedzia wypchanego podarowany przez p. Marię Aleksandrowiczową; okazy ryb, gadów i owadów zebranych przez młodzież w dobrach Ordynacji Zamojskiej, dzięki pomocy administracji tych dóbr.

dary

1907: Firma „Gebethner i Wolff” - 23 dzieła w 25 tomach i mapa; Firma „M. Arct” - 20 dzieł w 23 tomach; Kasa pomocy im. Mianowskiego – 7 dzieł w 8 tomach; Firma „Demby” - 5 dzieł; Wydawnictwa Towarzystwa oraz osoby: Stanisław Baliński, Stanisław Czarnowski, Kazimierz Czerwiński, Zygmunt Gloger, Mikołaj Gładych, Władysław Gorczyński
Mikołaj Wisznicki, który ofiarował 35 tomów „Tygodnika Illustrowanego”
Prócz księgozbioru Towarzystwa posiadało zaczątki zbiorów przyrodniczych, archeologicznych i etnograficznych – z ofiarności Aleksandra Janowskiego, Stanisława Moskalewskiego, Stanisława Pfadta, Przyborowskiego i właścicieli kopalni wapna w Sulejowie p.f „Sołtan i Psarski”. Zbiór pocztówek i fotografii ofiarowali uczniowie szkoły Wróblewskiego
1908: B. Aleksandrowicz, S. Czarnowski, B. Drzewiecki, E. Hełczyński, Al. Janowski, L. Jeruzalski, J. Kączkowski, J. Klonowska, J. Koepkówna, S. Kontkiewicz, M. Kossobudzka, L. Kozłowski, K. Kulwieć, J. Milewska, ks. A. Pleszczyński, E. Rettinger, K. Słonimski, J. Sokołowski, J. Suchodolski, Sz. Tennenbaum, T. Wolski, K. Zachert.
1912: J. Domaniewski (zbiór ornitologiczny); S. Tennenbaum (zbiory entomologiczne), Wł. Sztolcman (zbiór ceramiki ludowej z różnych okolic kraju)