Gabinet przy Towarzystwie Zbieraczów Starożytności Krajowych
opis skrócony
Kalendarium:
1840: - utworzenie Towarzystwa Zbieraczów Starożytności Krajowych w Szamotułach, początki kolekcji
1846: - rozwiązanie Towarzystwa Zbieraczów Starożytności Krajowych w Szamotułach; przekazanie zbioru do kolegiaty szamotulskiej
1859: - przekazanie zbioru do Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego
zmiany w nazwach:
zbiory Towarzystwa Zbieraczów Starożytności Krajowych
misja:
Gromadzenie, zabezpieczenie, przechowywanie w jednym miejscu wybranych „starożytności”.
zakres terytorialny:
Wg statutu Towarzystwa obszar w promieniu 10 mil polskich od Szamotuł (czyli mniej więcej 70 km na północy po Wałcz, na zachodzie po Międzyrzecz, na południu po Kościan i Śrem, na wschodzie po Gniezno).
opis instytucji:
W 1840 r. powołano do życia Towarzystwo Zbieraczów Starożytności Krajowych w Szamotułach, w którego statucie ogłoszono powstanie Gabinetu przy Towarzystwie, pełniącego funkcje protomuzealne, i uznawanego za pierwsze muzeum archeologiczne na ziemiach polskich. Po roku działalności zbiory Gabinetu przedstawiały się dość skromnie i mieściły się w jednej szafie. Rozwiązane decyzją landrata szamotulskiego w 1846 r. Towarzystwo przekazało swoje zbiory do kolegiaty szamotulskiej pod opiekę jednego ze swoich członków – księdza Wincentego Taszarskiego. Władysław Kozłowski (spadkobierca księdza Taszarskiego) przekazał zachowane obiekty w 1859 r. do Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego.
typ:
zbiory muzealne przy instytucjach
instytucje naukowe, kulturalne, społeczne
lokalizacja:
| kraj: | region: | miejscowość: | datowanie: |
| Niemcy | Prusy | Szamotuły | od 1840 do 1846 |
uwagi:
1840: Rynek, kamienica pod nr 40
Pracownicy:
Emil Kierski
Okres pracy pracownika od 1840
Okres pracy pracownika do 1846
Zbiory:
zbiory muzealne
1841: urny i sprzęty, drobne kruszcowe, dwie zbroje husarskie, hełm, misiurkę, stary pałasz, tzw. krzyż Pułaskiego, kilkadziesiąt numizmatów, autografy królów polskich.
1859: 16 przedmiotów żelaznych (części starożytnych zbroi), 35 urn i łzawic, 17 monet, 2 medale, 2 książeczki, kilka zwojów akt byłego Towarzystwa, szafa na książki.
Zakres zbiorów, zgodnie ze statutem Towarzystwa, był bardzo różnorodny: „sztuki rzeźbiarskie, urny, sprzęty jakiegokolwiek rodzaju, numizmaty, kości zwierząt przedpotopowych, obrazy dawne, lub też sceny dawnego życia przedstawiające, rękopisma i druki stare, tudzież książki i mapy do wiadomości o rzeczach starożytnych krajowych przydatne” (pkt. 10 Statutu), ponadto zbiór rycin, ukazujących różnorodne obiekty dziedzictwa kulturowego („grodziska, szańce, jak starożytne miasta, twierdze, zamki, kościoły, nagrobki, pałace, zbroje, oręża, rzędy, ubiory i zgoła wszystko, co tylko przed naszym wiekiem posiadano szczególnego tak z pola sztuk, jak techniki” (pkt 11), a także „modele kusz, taranów, beltów, proc, łuków i cokolwiek ze starej mechaniki da się wykryć” (pkt 12) oraz odlewy gipsowe posągów i płaskorzeźb (pkt 13). Podstawą zbiorów były dary członków Towarzystwa, którzy mieli obowiązek przekazywania do Gabinetu obiektów, wydobytych w trakcie wykopalisk archeologicznych, prowadzonych przez członków Towarzystwa. Pojedyncze obiekty przekazane m. in. przez: Emiliana Węgierskiego, Xawerego Kossowskiego z Gajewa, Eustachię z Grabskich Ponińską, Tytusa Dobrzyckiego, Władysława Zdembińskiego, Jędrzeja Moraczewskiego, Wojciecha Morawskiego.
Szczególnie cennym obiektem był Krzyż Pułaskiego – order wręczony Bene Merentibus konfederatom barskim na Jasnej Górze 2 lutego 1771 r. przez Kazimierza Pułaskiego, kilka dni po zwycięskim odparciu wojsk rosyjskich Iwana Grigoriewicza Drewicza spod Częstochowy. Order darował Towarzystwie gen. Emilian Węgierski, którego żona otrzymała go w spadku po swoim stryju, szambelanie króla Stanisława Augusta, Teodorze Cieleckim.
