Zbiory Szkoły Głównej Koronnej | Uniwersytetu Jagiellońskiego: Gabinet Fizyczny i Mechaniczny
opis skrócony
Kalendarium:
1783: - zakup narzędzi w Paryżu; utworzenie Gabinetu Fizycznego i Mechanicznego
1813: - do 1838 r. Gabinet fizyczny pod zarządem prof. Markiewicza
1839: - do 1877 r. Gabinet fizyczny pod zarządem prof. Kuczyńskiego
zmiany w nazwach:
misja:
Gromadzenie jak największej liczby okazów, jako pomoc dydaktyczna przy nauczaniu studentów oraz jako materiał do badań naukowych.
zakres terytorialny:
opis instytucji:
W 1780 r. Hugo Kołłątaj rozpoczął przeprowadzanie reformy Akademii Krakowskiej, która została przekształcona na Szkołę Główna Koronną. Decyzja o założeniu Gabinetu Fizycznego Szkoły Głównej Koronnej została podjęta ok. 1780 r., w 1873 r. rozpoczęto gromadzenie zbiorów z Paryża, z Warszawy oraz z Poznania. Kierownictwo nad gabinetem mieszczącym się w gmachu Collegium Physicum objął początkowo ks. Andrzej Trzciński (1783) następnie Feliks Radwański (1784), który przyczynił się do wzrostu zbiorów. Stan zbiorów obrazował „Regestr instrumentów Geometrycznych, Fizycznych, Mechanicznych, Astronomicznych to Gabinecie Collegii Physici Szkoły głównej koronnej znajdujących się spisany roku 1784. z wyrażeniem cechy, którą każdy instrument jest naznaczony”. W latach 1805-1813 Gabinet fizyczny znajdował się pod zarządem Gloisnera, Zemantska, Hoffmanna i Karkoszyńskiego, a kolejnym opiekunem został Markiewicz (1813-1838). W 1821 r. sporządzono inwentarz systematyczny Gabinetu, podzielony na 16 działów. Został on zatwierdzony przez Komisję Rządową w 1843 r. Uporządkowaniem kolekcji zajął się jego następca Stefan Kuczyński, który “z jednej izby doprowadził zakład fizyczny do należytego rozwoju i pomimo szczupłej dotacji zgromadził piękny gabinet, przygotowując swemu następcy możność dalszej w nim pracy. Od roku 1873 obok dotacji zwyczajnej udzielono gabinetowi stale nadzwyczajną dotację w kwocie 300 a od r. 1867 500 złr. tak, że dotacja cała gabinetu od 1873-75 wynosiła po 600 a później po 800 złr. Prócz tego jednak przychylało się Ministerium niekiedy do udzielania jednorazowych pomniejszych kwot: w ciągu 1.8 lat otrzymał dyrektor tą drogą 6600 złr. Wszystko to szło na wzbogacenie gabinetu i umiejętny wybór nabywanych przyrządów i narzędzi” (Tarnowski, Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1887: 33).
Do zbiorów biblioteki Gabinetu Fizycznego, oprócz darów i narzędzi fizycznych trafiały kolekcje prywatne i księgozbiory wykładowców, m.in. Stefana Kuczyńskiego, Augusta Witkowskiego, Mariana Smoluchowskiego i Konstantego Zakrzewskiego.
Do czasów współczesnych zachowało się niewiele urządzeń, prezentowane są w tzw. Sali fizyki Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius.
typ:
zbiory muzealne przy instytucjach
uczelnie, szkoły
lokalizacja:
| kraj: | region: | miejscowość: | datowanie: |
| Austro-Węgry | Kraków | od 1783 do 1918 |
uwagi:
1783: Wydział Lekarski, Kolegium Fizyczne, ul. św. Anny 6
Pracownicy:
Andrzej (Jędrzej) Trzciński
Okres pracy pracownika od 1783
Okres pracy pracownika do 1805
kierownictwo Gabinetu fizycznego
Feliks Radwański
Okres pracy pracownika od 1784
Okres pracy pracownika do 1805
kierownictwo Gabinetu mechanicznego
Roman Markiewicz
Okres pracy pracownika od 1813
Okres pracy pracownika do 1838
Stefan Ludwik Kuczyński
Okres pracy pracownika od 1839
Okres pracy pracownika do 1877
Zbiory:
zbiory naukowe
1783: zakup narzędzi w Paryżu: maszyna elektryczna, 4 termometry, 4 barometry, kolekcja najlepszych pryzmatów; 2 pompy pneumatyczne z Warszawy (Śniadecki); instrumenty z kolegium pojezuickiego w Poznaniu; rysunki i modele mechaniczne, zagraniczne zakupy Radwańskiego
1785/1786: zakup narzędzi w Paryżu: machina elektryczna Nairna angielska z oprzyrządowaniem, elektrofor paryski, latawiec elektryczny kitajkowy i wózek do jego puszczania
1791: zakup z Londynu pompy powietrznej Smeatona wyk. przez mechaników Nairna i Blunta z oprzyrządowaniem (30 szt.) na polecenie Śniadeckiego; 3 pulsometry, 3 rurki szklane do okazania światła elektrycznego w próżni, barometry wyk. Bracia Gelpich (Włochów) w Krakowie, 2 barometry hamburskie przenośne, 5 ciepłomierzy (termometrów) zrobionych przez Gelpiego, Areometr z mosiądzu, szkło powiększające (soczewka) średnicy 5,5 cala
1792: m.in. 3 szkła do pompy powietrznej, aparat magnetyczny w skrzynce mahoniowej, 9 butelek lejdejskich, tafla Franklina w ramach na nóżkach, machinkę do zapalania z elektroforem oraz hygrometr walcowaty na strunie (od Rennera z Pragi), wieża do piorunów, drobne elektryczne przyrządy od Grivignego, graniastosłup szklany i mikroskop pojedynczy od braci Goldschmidów z Bamberga, Lampa wiedeńska (argandska), Drabina składana okuta
1814: miary i narzędzia do mierzenia 11 szt.; przyrządy do wyjaśnienia praw Geostatyki i Geodynamiki 20 szt.; do Hydrostatyki i Aerostatyki 11 szt.; do Optyki 3 szt.; do nauki o cieple 2; do elektryczności 6; narzędzi chemicznych i do ogólnego użycia 11; Sprzętów sztuk 6; ogółem 84 szt. w tym m.in. 2 termometry, jeden z podziałką Reaumura przez Hanaczka, drugi porównawczy z czterema różnymi podziałkami przez Rospiniego (wg inwentarza Markiewicza)
1862/63: zakupiono: Przyrządy i narzędzia elektryczne (szt. 54); Przyrządy i narzędzia optyczne (szt. 68); Narzędzia magnetyczne (szt. 4); Miary, wagi, termometry, barometry i t.p. narzędzia do ścisłych pomiarów (szt. 28)
1882: motor gazowy czterokonny, urządzenie elektryczne; liczne pompy i przyrządy do skraplania gazów
W większosci zbiory były nabywane w kraju lub zagranicą, cześć stanowiła dary: za czasów prof. Markiewicza “w r. 1840 od W. Floriana Sawiczewskiego, otrzymał Gabinet fizyczny przyrząd do daguerotypów, sprowadzony przez tegoż za 108 złp.; w r. 1842; od WJX. Antoniego Moszyńskiego drogomiar mogący być przywiązanym do dzwona od koła powozowego; w roku 1846 bussolę mierniczą od W. Feliksa Polakowskiego; E. Jks. Schindler darował Gabinetowi w r. 1859 wahadło bijące sekundy, ciepłowskaz (termoskop) i przyrząd galwano-indukcyjny z kółkiem Neefa; w r. zaś 1864 elektroskop wg Wintera, zegar elektromagnetyczny i elektromagnes z kotwicą, zawieszoną na drążku żelaznym, mogący dźwigać 200 funtów. Oprócz tego mniejsze dary wpłynęły od pp. Hirschmana, Walerego Kalinki, Martina, Pietkiewicza, Reisingera” (Zakłady uniwersyteckie w Krakowie, 343).
