Muzeum Ziemi Kaliskiej

opis skrócony

Muzeum Ziemi Kaliskiej powstało w 1911 r. z połączenia zbiorów muzealnych Kaliskiego Oddziału Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu (1906) i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (1910). Muzeum gromadziło zbiory archeologiczne, etnograficzne, historyczne, przyrodnicze, przemysłowe. W 1928 r. kolekcję Muzeum Ziemi Kaliskiej wraz ze zbiorami Biblioteki im. A. Mickiewicza przekazano miastu, tworząc podwaliny muzeum miejskiego. Jego kontynuatorem jest Okręgowe Muzeum Ziemi Kaliskiej.

Kalendarium:

1879: - idea założenia biblioteki publicznej i publicznego muzeum

1900: - organizacja Wystawy Archeologicznej i Zabytków Starożytnych

1906-11-20: - zebranie założycielskie Muzeum miejscowego zwołane przez Towarzystwo Muzyczne przy wsparciu Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu

1906-11-25: - pierwsze posiedzenie komitetu, powołanie sekcji muzealnej przy Towarzystwie Popierania Przemysłu i Handlu, ukonstytuowanie się pierwszego zarządu muzeum

1908: - kwiecień, powstanie w Kaliszu Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego

1909: - organizacja Wystawy Pracy Kobiet przez Stowarzyszenie Narodowe Kobiet Polskich, przekazanie części dochodów na cele Muzeum Szkolnego

1910: - powołanie sekcji muzealnej przy Kaliskim oddziale Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego

1911-07-01: - wynajęcie pomieszczeń w budynku Towarzystwa Muzycznego na muzeum Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i muzeum szkolne; baron Graeve daruje swoje zbiory na rzecz muzeum PTK

1911-12-17: - otwarcie ekspozycji Muzeum w Kaliszu, prezentującej zbiory PTK i sekcji pomocy i pokazów przy TPPiH

1914: - luty, wynajęcie pomieszczeń w tzw. domu Pułaskiego

1914-05-17: - otwarcie Muzeum Ziemi Kaliskiej z działem szkolnym, etnograficznym i starożytności

1928: - przekazanie zbiorów muzealnych miastu

zmiany w nazwach:
Muzeum Archeologiczne; Muzeum Krajoznawcze; Muzeum Szkolne / Muzeum Pokazów Naukowych 1914: Muzeum Ziemi Kaliskiej; 1945: Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej

misja:

Muzeum Krajoznawcze: “gromadzić zbiory krajoznawcze [...] i wszelkie przedmioty będące pamiątkami historycznymi lub ilustrujące warunki przyrodnicze tej części kraju naszego a także okazy etnograficzne”.

zakres terytorialny:

opis instytucji:

Pierwsza koncepcja utworzenia muzeum w Kaliszu pochodzi z 1879 r. Myślano wówczas o założeniu publicznej biblioteki, w której byłoby miejsce na kolekcję okazów przyrodniczych guberni kaliskiej, pamiątek i zabytków archeologicznych. Na apel redakcji „Kaliszanina” Gustaw Zaborowski z pobliskiego Chocimia, zobowiązał się przekazać pomieszczenia i księgozbiór ponad 100 publikacji i zbiór kilkuset starych monet. Placówka miała pełnić jednocześnie funkcje oświatowe, kulturalne i naukowe. Do realizacji zamierzenia nie doszło.

Kolejnym impulsem do utworzenia zbiorów muzealnych była Wystawa archeologiczna i zabytków zorganizowana przez kaliskich starożytników w salach ratusza. Eksponatów dostarczyli liczni prywatni kolekcjonerzy, cechy oraz zgromadzenia rzemieślnicze i kupieckie, kościoły katolickie a także synagoga. Pomimo starań dopiero w 1906 r. w Sali Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego zwołano zebranie założycielskie Muzeum miejscowego. Przewodniczący Kaliskiego Oddziału Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu, znany kaliski adwokat i działacz społeczny Kazimierz Rymarkiewicz w „Gazecie Kaliskiej” wyjaśnił sens i ideę powołania muzeum w Kaliszu, jako bezpieczne i troskliwe przechowanie spuścizny przodków oraz pozostawienie przyszłym pokoleniom dowodów swej aktywności kulturalnej i społecznej. Jego celem miało być gromadzenie nie tylko dawnych pamiątek ale też współczesnych okazów. Podczas zebrania powołano 16-osobowy zarząd, w którym znaleźli się znani miłośnicy i kolekcjonerzy pamiątek przeszłości. Pięć dni później odbyło się zebranie nowego komitetu, prezesem został ksiądz J. Sobczyński, wiceprezesem znany kolekcjoner numizmatów Seweryn Tymieniecki, skarbnikiem Felicja Rymarkiewicz, sekretarzem profesor rysunków Karol Westwal. Towarzystwo Wzajemnego Kredytu przekazało na rzecz muzeum 150 rubli, ustalono również składkę w wysokości 2 rubli rocznie. Miejsca dla przechowywania zbiorów udzielił ksiądz Sobczyński, postanowiono opracować statut muzeum. Nowo powołane muzeum miało gromadzić głównie zbiory historyczne i archeologiczne. Wśród nich znalazły się też zbiory etnograficzne (stroje ludowe). Pomyślano o powołaniu odrębnej instytucji gromadzącej kolekcję przemysłową, czyli współczesnych eksponatów. Kolejne zebranie sekcji muzealnej odbyło się w lutym 1908 r. Tego samego roku w Kaliszu utworzony został Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Na jego czele stanął baron Stanisław Graeve z Biskupic. W siedzibie Towarzystwa przy ul. Łaziennej postanowiono urządzić bibliotekę i miejsce dla zbiorów etnograficznych, baron Graeve przekazał część eksponatów ze swojej kolekcji. Sekcja muzealna “w zakresie gromadzenia zbiorów krajoznawczych” zbierała przedmioty etnograficzne ale również historyczne i przyrodnicze.

W 1909 r. z inicjatywy Stowarzyszenia Narodowego Kobiet Polskich zorganizowano Wystawę Pracy Kobiet, z której połowa dochodu tj. 500 rubli przekazana została na utworzenie Muzeum Szkolnego. Utworzeniem zbiorów dydaktycznych przy sekcji pokazów i pomocy zajął się Zarząd Muzeum Kaliskiego przy Towarzystwie Popierania Przemysłu i Handlu. W efekcie pod koniec 1910 r. nazwy Muzeum Ziemi Kaliskiej używano w stosunku do dwóch zbiorów muzealnych istniejących w mieście. Na początku 1911 r. rozpoczęto starania o utworzenie jednego muzeum, 1 VII wynajęto wspólnie pomieszczenia w budynku Towarzystwa Muzycznego. Postanowiono wzorem muzeum Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego we Włocławku stworzyć działy: przyrodniczy, archeologiczny, etnograficzny ze sztuką ludową i rzemiosłem, historyczny, artystyczny i architektoniczny. Pierwszą ekspozycję muzeum otwarto 17 XII 1911 r. w gmachu Towarzystwa Muzycznego. W otwarciu wzięło udział ok. 250 osób, poświęcenia dokonał ksiądz Włodzimierz Jasiński. W ramach działalności muzeum zapraszano różnych specjalistów oraz wygłaszano odczyty.

W 1914 r. na potrzeby Muzeum Ziemi Kaliskiej (zbiory PTK i TPPiH) wynajęto 5-pokojowe mieszkanie w tzw. domu Pułaskiego, dokąd swoje zbiory przeniosło także Muzeum Starożytności, które od wielu lat posiadało okazałą kolekcję, jednak jej nie eksponowało. Nowa ekspozycja otwarta została 17 V 1914 r. Po ekspozycji oprowadzali członkowie zarządu trzech towarzystw tworzących muzeum. Muzeum funkcjonowało dzięki ofiarności działaczy PTK i sekcji szkolnej. Nie zatrudniano żadnego etatowego pracownika. Zbiory szczęśliwie ocalały i pod opieką Haliny Kożuchowskiej przetrwały wojnę.

W 1928 r. zbiory trzech instytucji: Biblioteki i. A. Mickiewicza, Muzeum Ziemi kaliskiej Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu oraz zbiory PTK przekazano miastu. W 1945 r. muzeum rozpoczęło działalność jako Okręgowe Muzeum Ziemi Kaliskiej.

typ:
Muzeum stowarzyszenia organizacja kulturalna

lokalizacja:

kraj:	region:	miejscowość:	datowanie:
Królestwo Polskie		Kalisz	od 1911 do 1914

uwagi:

1911: Budynek Towarzystwa Muzycznego, ul. Parkowa

Pracownicy:

Melania Parczewska
Okres pracy pracownika od 1914
Okres pracy pracownika do 1914

Zbiory:

zbiory muzealne

1911: kolekcja obiektów z powiatu sieradzkiego barona Stanisława Graeve ofiarowana PTK z zachowaniem prawa własności (stroje ludowe, pająki, wieńce dożynkowe, dwa wózki tzw. Kogutki, albumy wycinanek, wzory tkanin, naczynia. Wg Bzowskiego najważniejszą część kolekcji stanowiło 36 obrazów, wykonanych specjalnie na zamówienie barona przez Floriana Piekarskiego i Franciszka Łubieńskiego, przedstawiające postacie w strojach ludowych, wnętrza chat, wiejskie obyczaje i obrzędy, pejzaże, widoki poszczególnych budowli, w tym drewnianych kościółków. Wyjątkowym eksponatem była wielka mapa guberni kaliskiej, którą dla Graeve’go wykonał przez Jacques Vermond); obraz aut. Wacława Ruszkowskiego przedstawiający mieszczkę kaliską, pieczęć miasta Kalisza z r. 1715, (dar p. Witanowskiego, prezesa oddziału piotrkowskiego PTK), prehistoryczne żarna (przekaz Zarządu PTK);

kolekcja sekcji pomocy i pokazów Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu: pomoce naukowe: preparaty spirytusowe, zbiory motyli, chrząszczy, ptaków, ssaków, fauna i flora morska, minerały, okazy paleontologiczne, eksponaty ilustrujące anatomię człowieka, przyrządy fizyczne i chemiczne, mapy, tablice prezentujące style architektoniczne, plastyczne modele budowli, obiekty obrazujące procesy przemysłowe z różnych fabryk.

1914: przybyło 148 obiektów; “kilka starożytnych rzeźb z zakresu sztuki kościelnej”