Muzeum Towarzystwa Higienicznego Warszawskiego
opis skrócony
Kalendarium:
1887-05-21: - organizacja I Wystawy Higienicznej w Warszawie i podjęcie działań w celu założenia Towarzystwa Higienicznego
1896-05-16: - organizacja II Wystawy Higienicznej w Warszawie
1898-03-24: - zatwierdzenie Ustawy Towarzystwa Hygjenicznego Warszawskiego przez ministra spraw wewnętrznych w królestwie Polskim
1902: - otwarcie filii Towarzystwa w Częstochowie i Lublinie
1903: - projekt powołania Muzeum Hygienicznego w Częstochowie
1905: - otwarcie Muzeum Hygieny Ludu w Częstochowie
1906: - powstanie muzeum higienicznego przy Oddziale lubelskim Towarzystwa
1912: - projekt siedziby własnej Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego
1915: - uroczyste otwarcie gmachu Warszawskiego Towarzystwa Hygienicznego
1922: - zmiana statusu Towarzystwa
zmiany w nazwach:
misja:
Muzeum miało mieć funkcje dydaktyczne i kształcące, popularyzować cele Towarzystwa tj. teoretyczne i praktyczne poszerzanie wiedzy społeczeństwa o zasadach higieny. Przewidywano utworzenie ekspozycji muzealnej, urządzonej „podług pewnego wzoru z rozklasyfikowaniem okazów, stosownie do różnych działów higieny”.
zakres terytorialny:
opis instytucji:
Pierwsze próby założenia Towarzystwa Higienicznego w Warszawie podejmowane były w 1887 r., w związku ze zorganizowaną wówczas I wystawą Higieniczną. Przygotowany wówczas status nie został jednak zatwierdzony. Stało się to możliwe po II Wystawie Higienicznej, która odbyła się w 1896 r.. Dostosowano wówczas opracowany wcześniej status do ówczesnych wymogów i przedstawiono do zatwierdzenia władzom państwowym. W marcu status został zatwierdzony przez Generał-Gubernatora Warszawy. Zgodnie z treścią ustawy Towarzystwa, pkt 2, ust. b), w ramach działalności Towarzystwa przewidziano propagowanie wiedzy z zakresu higieny, m.in. poprzez: „urządzanie pracowni do badań hygjenicznych, gromadzenie zbiorów hygjenicznych, założenie muzeum, urządzanie wystaw hygjenicznych i t. p.”.
Towarzystwo od początku swego istnienia, aż do czasu wybudowania własnej siedziby zajmowało pomieszczenia w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Działalność Towarzystwa opierała się przede wszystkim na poszczególnych wydziałach, co jak zwracał uwagę inicjator Towarzystwa, Józef Polak, nie było korzystne dla pełnej realizacji zapisów statutowych. Temat muzeum właściwie nie był szerzej podejmowany przez członków Towarzystwa, dążących w pierwszej kolejności do stworzenia biblioteki i czytelni (1901). Przyczyną, dla której nie podjęto się m.in. stworzenia muzeum higienicznego, był najprawdopodobniej brak miejsca i brak środków finansowych koniecznych w przypadku najmu dodatkowego lokalu (jak wynika z rozliczeń budżetowych). Ponadto, jako zadania priorytetowe Towarzystwo traktowało realizację Instytutu Higieny Dziecięcej im. barona Leona de Lenvala (vel Löwensteina) w Warszawie (1902/1903) oraz Ogrody im. E. Raua (zwane także jordanowskimi). W związku z organizacją filii Towarzystwa w Częstochowie (1902), już od 1903 r. rozważano budowę Muzeum Higieny Ludowej. Doszła ona do skutku w 1905 r., a Warszawskie Towarzystwo Higieniczne każdego roku przeznaczało w budżecie dotację na funkcjonowanie tej placówki. Sam projekt takiej placówki ogłoszony został już w 1903 r. przez Kazimierza Chełchowskiego i wsparty przez Józefa Polaka. W 1905 r. pojawiła się także propozycja stworzenia przez oddział lubelski Towarzystwa muzeum higienicznego w Lublinie (1906, w 1907 r. podjęto decyzję o wynajmie lokalu przy współpracy z Towarzystwem Rolniczym).
Trudno stwierdzić, czy temat muzeum poruszano na spotkaniach Towarzystwa, pierwsze wzmianki na ten temat pojawiają się w związku z organizacją konkursu na siedzibę własną organizacji. Brak muzeum, laboratorium i właściwie urządzonej biblioteki postrzegano za czynnik hamujący rozwój Towarzystwa. Zgodnie z warunkami konkursu „Pożądanem jest zgrupowanie ubikacyi w ten sposób, aby przez połącznie nadawały się do urządzenia wystawy Towarzystwa” (Zdrowie, 1912). W 1913 r. rozpoczęto budowę I skrzydła gmachu wg projektu Jana Heuricha, na działce przy ul. Karowej 39 (ob. 31). W budynku przewidziano pomieszczenia muzealne, a także osobną przestrzeń na urządzanie wystaw czasowych. W 1914 r. Collegium Magistratu przyznało Towarzystwu subwencję w wysokości 2000 rb na działalność muzeum. W 1915 r. na potrzeby muzeum wyasygnowano „większą sumę”. W grudniu, w czasie uroczystego otwarcia i poświęcenia gmachu, nie przystąpiono jeszcze do urządzania muzeum, chociaż Towarzystwo posiadało już pewne zbiory (Sprawozdanie a rok 1915). Być może przechowywane one były w bibliotece, która działała aktywnie już od 1916 r., co sugeruje informacja w sprawozdaniu budżetowym „utrzymanie biblioteki i zbiorów”. Jednocześnie w ramach sprawozdania z działalności biblioteki nie uwzględniono żadnej informacji o zbiorach muzealnych.
Od 1916 r. Magistrat użytkował pomieszczenie laboratorium, natomiast w 1918 r. Polskie Towarzystwo Krajoznawcze wynajęło pomieszczenie na parterze, pierwotnie przeznaczone na funkcje muzealne, na okres 2 lat, w związku z brakiem własnej siedziby.Okres ten przedłużono do 1922 r. z zastrzeżeniem konieczności opuszczenia lokalu po tym terminie. W dwudziestoleciu międzywojennym, pomimo początkowych planów otwarcia muzeum, uwzględnionych m.in. w nowym statucie Towarzystwa (1922), zgodnie z którym upowszechnienie wiedzy na temat higieny realizowane miało być poprzez „urządzanie pracowni hygienicznych, gromadzenie zbiorów hygienicznych, zakładanie muzeów, urządzanie zjazdów i wystaw hygienicznych i t.p.” (art. 2 pkt b), instytucja ta nie powstała. Przyczynił się do tego brak lokalu, a po śmierci Józefa Polaka (1928), najprawdopodobniej także brak szerszego zainteresowania tym zagadnieniem wśród członków Towarzystwa. Ponadto, w związku z negatywnym dla Towarzystwa Higienicznego rozstrzygnięciem sądowym między nim a PTK, pomieszczenia muzealne użytkowane były przez PTK do 1934 r.
typ:
muzeum zaprojektowane - niezrealizowane
lokalizacja:
| kraj: | region: | miejscowość: | datowanie: |
| Królestwo Polskie | Mazowsze | Warszawa | od 1898 do 1915 |
uwagi:
1898: ul. Krakowskie Przedmieście 66, budynek Muzeum Przemysłu i Rolnictwa
Zbiory:
zbiory muzealne
Na temat zbiorów brak danych. W 1914 r. Towarzystwo zorganizowało w swojej nowej siedzibie wystawę „Walka z chorobami zakaźnymi”, która po zamknięciu, w zamierzeniu organizatorów, przynajmniej w części zasilić miała zbiory planowanego Muzeum Higienicznego.
lokalizacja:
| kraj: | region: | miejscowość: | datowanie: |
| Królestwo Polskie | Mazowsze | Warszawa | od 1915 do 1922 |
uwagi:
1915: ul. Karowa 39, ob. 31
Zbiory:
zbiory muzealne
Na temat zbiorów brak danych. W 1914 r. Towarzystwo zorganizowało w swojej nowej siedzibie wystawę „Walka z chorobami zakaźnymi”, która po zamknięciu, w zamierzeniu organizatorów, przynajmniej w części zasilić miała zbiory planowanego Muzeum Higienicznego.
