Zbiory pabianickiego Koła Polskiej Macierzy Szkolnej
opis skrócony
Kalendarium:
1906-09-06: - uchwalenie statutu Koła Polskiej Macierzy Szkolnej
1907: - powstanie sekcji muzealnej PMS
1908: - likwidacja PMS i przekazanie muzeum i Domu Ludowego w posiadanie W. Biernackiemu oraz Bronisławowi Gajewiczowi
1908-09-14: - zatwierdzenie Statutu „Pabjanickiego Towarzystwa Naukowego”
1908: - stworzenie sekcji muzealnej Towarzystwa
1914: - zawieszenie działalności, przeznaczenie Domu Ludowego na budynek dla wojska
1916: - wznowienie działalności Pabianickiego Towarzystwa Naukowego
1917: - oficjalne wznowienie działalności PMS
1918: - przekształcenie Towarzystwa Naukowego w Koło Macierzy, wznowienie działalności muzealnej
zmiany w nazwach:
Muzeum Towarzystwa Naukowego w Pabjanicach; Muzeum koła P.M.S.; Muzeum Powiatowe Towarzystwa Czytelń Ludowych; Muzeum Krajoznawcze w Pabianicach oddział PTK
misja:
Działalność muzeum związana była z aktywnością Koła Polskiej Macierzy Szkolnej i wynikała z zainteresowań członków koła, przekształconego następnie w Towarzystwo Naukowe. Początkowo były to najprawdopodobniej okazy poglądowe z nauk przyrodniczych, następnie kolekcja przyrodnicza ze specjalizacją entomologiczną, wzbogacona o dodatkowe działy z zakresu kultury materialnej regionu. Od lat dwudziestych starano się rozwinąć dział historyczny, związane z dziejami miasta, szczególnie w okresie 1914-1918.
zakres terytorialny:
opis instytucji:
Na początku XX w. zdecydowano się na wzniesienie w Pabianicach Domu Ludowego, który pierwotnie stanąć miał w parku miejskim. Ostatecznie budynek wzniesiono przy ul. Długiej 15, wg projektu architekta powiatu łaskiego, inż. Lemenego w latach 1903-1904, z funduszy pabianickich fabrykantów i przedsiębiorstw. Początkowo budynek był siedzibą Towarzystwa Przeciwalkoholicznego („Kuratorium Trzeźwości”), założonego z inicjatywy naczelnika powiatu łaskiego. W 1905 r., w wyniku strajków robotniczych, budynek został przekazany Polskiej Macierzy Szkolnej, której działalność, początkowo nielegalną, zainicjowano tego samego roku. Wśród inicjatorów Koła znaleźli się farbiarz i chemik Tadeusz Makólski, inż. Bronisław Kistelski, lekarz i entomolog dr Witold Eichler. W 1906 r. wystąpiono do Zarządu Polskiej Macierzy Szkolnej (1906) z wnioskiem o uznanie pabianickiego zrzeszenia za Koło Okręgowe, na co otrzymano zgodę. Działalność kolekcjonerska Koła rozpoczęła się w 1907 r. wraz z powstaniem Sekcji muzealnej, której celem miało być utworzenie muzeum. Pierwsze dary wpłynęły już w 1907 r., najważniejszych ofiarodawcą był dr Eichler, ale prawdopodobnie okazy pochodziły także od innych członków Koła.
W 1907 r., wraz z delegalizacją działalności PMS w Królestwie Polskim, rozpoczęto likwidację majątku pabianickiego Koła, w taki sposób, aby umożliwić dalszą działalność organizacji. W tym celu 1908 r. muzeum i Dom Ludowe zostały oddane w posiadanie W. Biernackiemu oraz Bronisławowi Gajewiczowi (członkom danego Koła). Równocześnie podjęto starania powołania nowej instytucji kulturalno-oświatowej.
We wrześniu 1908 r. zatwierdzony został Statutu „Pabjanickiego Towarzystwa Naukowego”, a w jego ramach rozpoczęła działalność Sekcja muzealna. Działalność Towarzystwa stanowiła kontynuację prac prowadzonych w ramach zawieszonego Koła. Na jego pierwszym posiedzeniu Towarzystwu przekazane zostały Dom Ludowy, biblioteka oraz muzeum od wcześniejszych depozytariuszy. Obecnie trudno ustalić stan posiadania muzeum. Wiadomo, że w 1910 r. kolekcja miała charakter głównie przyrodniczy, a zgromadzone okazy prezentowane były na Wystawie przyrodniczej w Łodzi. Zbiory zapewne rozrastały się dosyć prężnie bowiem w 1912 r. podzielono je na działy: etnograficzny, przemysłowy, techniczny, archeologiczny, przyrodniczy z anatomią, fizjologię, patologię. W tym też roku konieczne było rozszerzenie ekspozycji o dodatkowe pomieszczenia na piętrze przeznaczone na eksponaty przemysłowe. Rok później muzeum zajmowało dwie sale: na parterze eksponowano dział przyrodniczy z anatomią, fizjologią, patologią; Pozostałe obiekty prezentowano w sali na piętrze. Zbiory przechowywane były w przeszkolonych szafach muzealnych. W 1913 r. kierownictwo nad muzeum przejął dr Eichler. Do 1914 r. w zbiorach znajdowały się obiekty krajowe i zagraniczne, głównie przyrodnicze, pochodzące z darów prywatnych, rzadziej zdobywane na drodze wymiany lub zakupu. W 1914 r. działalność Towarzystwa zawieszono, a budynek Domu Ludowego przeznaczony został na potrzeby wojska (szpital polowy, pomieszczenie dla jeńców). Najprawdopodobniej w tym czasie część okazów została uszkodzona lub zniszczona (szczególnie eksponaty z Kaukazu). Działalność Towarzystwa oraz muzeum została wznowiona w 1916 r., a rok później reaktywowane zostało Koło Polskiej Macierzy Szkolnej. W 1917 r. Towarzystwo zostało przekształcone na II Koło PMS, a konsolidacja obu kół nastąpiła w 1918 r.
Informacje na temat działalności muzeum po 1918 r. są stosunkowo nieliczne. Wiadomo, że kierownictwo nad Sekcją muzealniczą objął dr Eichler, a w 1919 r. wpłynęły do zbiorów nowe okazy. Najprawdopodobniej kolekcja ukierunkowana była nadal na zbiory przyrodnicze, jednak pojawiły się głosy na temat zmiany przesunięcia punktu ciężkości w kierunku zbiorów historycznych. W 1939 r. w budynku Domu Ludowego władze niemieckie zorganizowały obóz przejściowy dla Polaków. Prawdopodobnie większość zbiorów uległa rozproszeniu i zniszczeniu. Działalności muzeum nie reaktywowano, zachowane obiekty włączono do zbiorów Muzeum Miejskiego (ob. Muzeum Miasta Pabianic).
typ:
zbiory muzealne przy instytucjach
instytucje naukowe, kulturalne, społeczne
lokalizacja:
| kraj: | region: | miejscowość: | datowanie: |
| Królestwo Polskie | Pabianice | od 1908 do 1939 |
Pracownicy:
Witold Eichler
Okres pracy pracownika od 1913
Okres pracy pracownika do 1919
Władysław Pomianowski
Okres pracy pracownika od 1913
Okres pracy pracownika do 1918
kustosz
Zbiory:
zbiory muzealne
1912: 2370 okazów + depozyty (wartość: 2494 rb., 4 kop.; depozyty: 145 rb, zakup okazów za 200 rb)
1913: 2467 okazów (dary 90 szt., zakupy 58 szt.)
1925: 194 nowe okazy
1907: zbiory owadów, kolekcja przyrodnicza dr Witolda Eichlera
1910: zbiory przyrodnicze, sprowadzenie okazów fauny z zagranicy; szafy, gabloty, wiele okazów wartościowych wypchanych i spirytusowych;
1912: działy: etnograficzny, przemysłowy, techniczny, archeologiczny, przyrodniczy z anatomią, fizjologia, patologia; okazy krajowe i zagraniczne
1913: okazy przyrodnicze: owady pszczołowate, 27 wypchanych ptaków, 2 wypchane ssaki, 2 gniazda, 17 jaj, pająk ptasznik z Brazylii, skorpion z Afryki, 4 skorupy europejskie z południa Europy
1914: okazy z Kaukazu;
1914: część okazów zaginęła w czasie mobilizacji (kolekcja z Kaukazu)
1919: kilkanaście okazów;
1935: zakupiono kilka eksponatów; archiwalia z lat 1914-1918 (odezwy, bony żywnościowe, legitymacje, pieniądze papierowe, bony loterii)
1945: zachowane obiekty włączono do zbiorów Muzeum Miejskiego (ob. Muzeum Miasta Pabianic)
Muzeum ogólnokształcące obejmujące działy: nauczanie początkowe, geografia, historia, archeologia, numizmatyka, sztuka, etnografia, technologia, przemysł, anatomia, higiena, patologia, zoologia, botanika, mineralogia, geologia, paleontologia, biblioteka. Ponadto w zbiorach znajdowały się okazy mineralogiczne: skamieniałość, odcisk muszli, wycinanki łowickie. W 1910 r. Łódzkiemu Muzeum Nauki i Sztuki przesłano 45 okazów – duplikatów do wymiany.
dary
1910: pp. H. Wlazłowicz, A. Krusche, J. Milicer, dr. W. Eichler.
1913: J. Sobiecki (skamieniałość, odcisk muszli, owady pszczołowate); Józef Milcer z Kielc (2 wypchane ssaki); J. Milier (kolekcja 12 szt. ptaków, 2 gniazda, 12 jaj); J. Olikowski (5 jaj kaczki cyranki), W. Eichler (pająk ptasznik z Brazylii, skorpion z Afryki, 4 skorupy europejskie z południa Europy, 27 wypchanych ptaków), M. Broniewski (wypchany nur), p. Wołkowicz (2 gwiazdy morskie, kryształy saletry),
1914: W. Eichler, J. Milicer (okazy z Kaukazu)
1936: Teodor Nowak (archiwalia)
Pozostali ofiarodawcy: J. Niemyjska (wycinanki łowickie; kawałek kła mamuta), p. Maciejowski (dokument historyczny), dr Kujawski (kilkanaście różnych monet), J. Eichlerowa (młody wypchany krokodyl), pracownia wypychania p. Łastowskiego (3 węże afrykańskie, koliber z gniazdem, czapla-bączek, małpeczka brazylijska uistiti), J. (gniazda zięby, makolągwy, pokrzewki), J. Osikowski (jajo pawie)
