Zbiory kurpiowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego

opis skrócony

Zbiory kurpiowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, zaczęto gromadzić w 1917 r. z inicjatywy Adama Chętnika. Obejmowały one przede wszystkim okazy z dziedziny etnografii. Otwarcie Muzeum Kurpiowskiego w Nowogrodzie n. Narwią nastąpiło w 1926 r., dyrektorem placówki został Adam Chętnik, kustoszem Zofia Chętnik. W 1939 r. Muzeum Kurpiowskie zostało niemal całkowicie zniszczone wskutek bombardowania. Kontynuatorem jego tradycji jest Skansen Kurpiowski im. Adama Chętnika w Nowogrodzie, oddział Muzeum Północno-Mazowieckiego w Łomży.

Kalendarium:

1898: - otwarcie Wystawy Sztuk Pięknych w Łomży

1909: - rozpoczęcie działalności kolekcjonerskiej przez Adama Chętnika

1910: - powstanie Muzeum krajoznawczego przy łomżyńskim oddziale Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego

1913: - powstanie Muzeum Puszczańskiego przy ostrołęckim oddziale Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego

1917-06-19: - powstanie w Nowogrodzie oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, koncepcja powołania muzeum kurpiowszczyzny

1926-11-07: - otwarcie Muzeum Kurpiowskiego w Nowogrodzie

1927-06-19: - uroczyste otwarcie muzeum Kurpiowskiego w Nowogrodzie

1933: - powstanie Stacji Badań Naukowych Dorzecza Środkowej Narwi w Nowogrodzie, przy Towarzystwie Naukowym Płockim

1939: - zniszczenie Muzeum Kurpiowskiego w Nowogrodzie

zmiany w nazwach:
Muzeum Kurpiowskie, Muzeum skansen im. Adama Chętnika, Skansen Kurpiowski im. Adama Chętnika w Nowogrodzie

misja:

Ideą muzeum było zilustrowanie życia i twórczości mieszkańców Kurpiów. Na terenie skansenu prezentowano zabytki związane z różnymi grupami kurpiowskimi, m.in. „Puszczykami”, „Starymi Kurpiami”, szlachty kurpiowskiej, Kurpiów Nadrzecznych. Placówka nawiązywała i czerpała wzorce z tradycji muzeów skansenowskich. W broszurze z 1937 roku przedstawił plany związane z rozwojem muzeum, obejmujące: stworzenie osiedla zabudowy o charakterze narwiańsko-kurpiowskim, z uwzględnieniem typowych cech przyrodniczych otoczenia. W projekcie przewidziano wykonanie typowej charty kurpiowskiej z wystrojem wnętrz, modelu kościoła dla ekspozycji zabytków religijnych oraz gospody dla zwiedzających. Każdorazowo celem muzeum było prowadzenie działalności naukowej, kulturalnej i dydaktycznej.

zakres terytorialny:

opis instytucji:

W 1898 r. zorganizowana została w Łomży Wystawa Sztuk Pięknych (Wystawa sztuk pięknych i zabytków starożytności). Ekspozycja nie doprowadziła do powstania instytucji muzealnej, stała się jednak zachętą do gromadzenia własnych zbiorów, jak było w przypadku Adama Chętnika. Jako początek swojej działalności zbierackiej Chętnik wskazywał 1909 r., co można wiązać z zakończeniem przez niego kursów pedagogicznych i zajęciem się w sposób profesjonalny gromadzeniem zabytków związanych z kultura materialną i niematerialną Kurpiów. W związku z powstaniem muzeów krajoznawczych w Łomży (1910) i Ostrołęce (1913) Chętnik zdecydował się przekazać do nich część swoich zbiorów etnograficznych, gromadzonych we własnym domu w Nowogrodzie. Niewielkie zainteresowanie ideą muzealnictwa w oddziałach PTK, działania wojenne oraz brak zabezpieczenia obu kolekcji muzealnych skutkujące niemal całkowitym zniszczeniem zbiorów najprawdopodobniej zniechęciły Chętnika do powierzania obiektów ze swojej kolekcji w obce ręce i przyczyniły się do powstania idei własnego muzeum.

W 1917 r. Adam Chętnik powołał w Nowogrodzie oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, zamierzając równocześnie otworzyć w ramach jego struktury muzeum o profilu etnograficznym. Jego otwarcie dla zwiedzających nastąpiło w 1926 r., a w oficjalne otwarcie nastąpiło w 1927 r. Muzeum składało się wówczas z drewnianego budynku gdzie eksponowano zbiory, domku stróża, kapliczki przydrożnej, altan wypoczynkowych oraz bramy odtworzonej na wzór wjazdu na teren leśniczówki w Dudach Puszczańskich. Całe założenie znajdowało się na terenie ogrodu i sadu owocowego. Kustoszem muzeum była Zofia Chętnik. Pomimo konfliktu z PTK muzeum funkcjonowało do wybuchu II wojny Światowej. W 1939 roku zbiory muzealne oraz zabudowania skansenowskie zostały zbombardowane i w większości spłonęły.

typ:
zbiory muzealne przy instytucjach instytucje naukowe, kulturalne, społeczne

lokalizacja:

kraj:	region:	miejscowość:	datowanie:
Królestwo Polskie		Nowogród n. Narwią	od 1917 do 1919

uwagi:

1917: prywatne mieszkanie Adama Chętnika w Nowogrodzie

Pracownicy:

Adam Chętnik
Okres pracy pracownika od 1917
Okres pracy pracownika do 1939

Zofia Chętnik
Okres pracy pracownika od 1917
Okres pracy pracownika do 1939
kustosz

Zbiory:

zbiory muzealne

1917: 50 okazów
1937: 3000 okazów

1917: zbiory przyrodnicze i etnograficzne z terenu Kurpiów
1933: 5 sal, przyroda i etnografia Puszczy Kurpiowskiej
1936: osiedle kurpiowskie: 2 budynki muzealne do działu przyrodniczego i etnograficznego, altany dla wycieczek, zabudowania gospodarcze; kapliczki, figury przydrożne, 500-letnia barć sosnowa; dział przyrodniczy: okazy glinek miejscowych, torfy, bursztyny, szczątki zwierząt kopalnych, obiekty do działu „Bogactwa Naturalne Polski”; dział etnograficzny: dawne i nowsze wyroby kurpiowskie, żarna, stępy do mielenia zboża, instrumenty muzyczne, wycinanki, plecionki z korzeni sosnowych; dział związany z osadnictwem rybackim

Zbiory pozyskiwane były ze środków własnych Adama i Zofii Chętników. W okresie funkcjonowania Muzeum Kurpiowskiego na zakup i konserwację zbiorów wydatkowano kwoty z budżetu placówki, nie przewyższały one jednak wpływów z biletów wstępu. W latach 1921-1927 muzeum uzyskiwało subwencje od Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, MWRiOP, Funduszu Kultury Narodowej, Kasy im. Mianowskiego, władz regionalnych w Łomży i Ostrołęce, a także darowizny osób prywatnych, głównie założycieli muzeum.