Zbiory łódzkiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego

opis skrócony

Zbiory muzealne Oddziału łódzkiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego zaczęto gromadzić w 1909 r., większość eksponatów zebrano w latach 1911-1917. Zbiory obejmowały głównie dziedzinę przemysłu włókienniczego i metalurgicznego oraz okazy przyrodnicze ze szczególnym uwzględnieniem mineralogii i geologii, a także przedmioty z dziedziny etnologii, pamiątki historyczne i obiekty artystyczne. W 1911 r. podjęto rozmowy z Muzeum Nauki i Sztuki, a w 1923 r. z jego następcą, Miejskim Muzeum w Łodzi.

Kalendarium:

1908: - powstanie oddziału łódzkiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego

1909: - utworzenie sekcji muzealnej oddziału

1911: - planowane przekazanie zbiorów Muzeum Nauki i Sztuki w Łodzi

1923: - planowane przekazanie zbiorów do Muzeum Miejskiego w Łodzi

1924: - przekazanie zbiorów muzealnych Muzeum Miejskiemu w Łodzi

1926: - otwarcie Pracowni Przyrodniczej przy Sekcji przyrodniczej PTK

1927: - przekazanie zbiorów przyrodniczych Towarzystwu Przyrodniczemu w Łodzi

1928: - po 1928 rozwiązanie sekcji muzealnej

zmiany w nazwach:

misja:

Zgodnie z odezwą z 1909 r.: Celem Oddziału –a pośrednio muzeum – było zbieranie wiadomości z zakresu krajoznawstwa, gromadzenie danych naukowych (geograficznych, statystycznych, ekonomicznych) dot. ziem polskich i krajów przyległych. Zbiory muzealne obejmować miały okazy z dziedziny fizjografii, etnografii, przemysłu (w tym okazy wytwórczości ludowej) itp. Muzeum miało mieć charakter stałej wystawy przemysłu łódzkiego.

zakres terytorialny:

opis instytucji:

W 1909 r. Ignacy Hirszel, Roman Piaskowski, Jan Galikowski zainicjowali działalności oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Łodzi. Początkowo oddział mieścił się w pomieszczeniu użyczonym przez Szkołę Handlową Kupiectwa Łódzkiego. Na pierwszym spotkaniu zarządu utworzono sekcję muzealną, której kierownictwo objął Czesław Świerczewski. W celu zgromadzenia okazów do muzeum Zarząd oddziału przygotował i rozesłał odezwę do łódzkich przemysłowców o przekazywanie do muzeum okazów. Już w tym tekście podkreślono dziedzinę przemysłu jako podstawowy przedmiot zainteresowania kolekcjonerskiego. Uzasadnieniem tego był mało urozmaicony krajobraz, który utrudniał budowanie zbiorów typowo krajoznawczych („Miasto Łódź i jego okolica […] prze matkę przyrodę po macoszemu potraktowane zostały”, Rocznik PTK, 1909:138). Podobną odezwę w imieniu Towarzystwa, wystosował Roman Piaskowski także rok później, jednak oddźwięk był mniejszy od oczekiwanego. W odezwie położono nacisk na zabytki historyczne i krajoznawcze, w mniejszym stopniu na okazy z dziedziny przemysłu i sztuki.

W 1911 roku, ze względu na brak możliwości właściwego eksponowania kolekcji, zaczęto prowadzić rozmowy z Muzeum Nauki i Sztuki w Łodzi, dotyczące przekazania mu zgromadzonych okazów muzealnych. Ostatecznie do przekazania zbiorów wówczas nie doszło, a kolekcja muzealna była stopniowo rozwijana przez członków Sekcji muzealnej. Jej przewodniczącym był Czesław Świerczewski.

W latach 1912-1917 odnotowano znaczny wzrost zbiorów muzealnych, które obejmowały zarówno zabytki przemysłowe, związane głównie z włókiennictwem, jak również pamiątki historyczne (mapy, autografy, dokumenty), obiekty etnograficzne i przyrodnicze (głównie okazy mineralogiczne i geologiczne). W niewielkim stopniu reprezentowane były obiekty artystyczne (obrazy i ryciny). W 1918 roku do zbiorów zaczęły trafiać także współczesne dokumenty związane z aktualną historią miasta - druki, fotografie, odezwy. W latach 1914-1916 zbiory muzealne podzielono na 7 działów: przemysłowy, przyrodniczy, statystyczny, kartograficzny, metalurgiczny, rzemieślniczy i wojenny. Po zmianie lokalu zbiory podzielono na 3 działy: naukowy i ludoznawczy; przemysłu włóknistego, przemysłu metalurgicznego. W nowym lokalu (po 1918 r.), przygotowano nową ekspozycję.

Powiększenie zbiorów nie przyczyniło się do poprawy funkcjonowania muzeum i już w 1923 r. ponownie zaczęto rozważać przekazanie zbiorów do innej instytucji. Wybór padł na Muzeum Miejskie (1918), które utworzone zostało w oparciu o zbiory Muzeum Nauki i Sztuki. O przekazaniu zbiorów do Muzeum Miejskiego w Łodzi informuje jednozdaniowa wzmianka w kronice zamieszczonej w „Ziemi” w 1924 r.

W 1923 r. w ramach Oddziału zainicjowano działalność Sekcji przyrodniczej, której rozwojem kierował przyrodnik i nauczyciel Edward Potęga. Prawdopodobnie z jego inicjatywy powstała Pracownia Przyrodnicza (1926), w której zbiorach znalazły się m.in. okazy geologiczne, mineralogiczne, zoologiczne oraz botaniczne. W 1927 r. zostały one przekazane, na zasadzie depozytów, do powstałego rok wcześniej w oparciu o działalność sekcji Towarzystwa Przyrodniczego im. Stanisława Staszica w Łodzi. Zbiory etnograficzne zgromadzone przez Oddział łódzki zostały natomiast przekazane do Muzeum Etnograficznego (1931), które powstało w wyniku specjalizacji zbiorów Muzeum Miejskiego. Najprawdopodobniej zbiory te wcześniej znajdowały się już w zbiorach Muzeum Miejskiego.

W sprawozdaniu Oddziału łódzkiego z 1928 r. brak informacji o działalności Sekcji muzealnej. Najprawdopodobniej jej działalność została już wówczas zawieszona. Być może przyczyniło się do tego przekazanie zbiorów do Muzeum Miejskiego w 1924 r. Przypuszczalnie podana przez Szymańskiego informacja o połączeniu sekcji muzealnej i statystycznej w 1914 r. wynikała z błędnej interpretacji zapisu – chodziło raczej o wzajemne wsparcie przy opracowaniu monografii Łodzi, niż o połączenie zespołów w jedną sekcję).

typ:
zbiory muzealne przy instytucjach instytucje naukowe, kulturalne, społeczne

lokalizacja:

kraj:	region:	miejscowość:	datowanie:
Królestwo Polskie		Łódź	od 1909 do 1912

uwagi:

1909: Szkoła Handlowa Kupiectwa Łódzkiego, ul. Dzielna 41 (ob. ul. Narutowicza 68)

Pracownicy:

Czesław Świerczewski
Okres pracy pracownika od 1909
Okres pracy pracownika do 1918
członek sekcji muzealnej oddziału PTK w Łodzi

Gustaw Hirszberg
Okres pracy pracownika od 1910
Okres pracy pracownika do 1911
kustosz

Józef Radwański
Okres pracy pracownika od 1911
Okres pracy pracownika do 1912
kustosz

Stanisława Smoleńska
Okres pracy pracownika od 1913
Okres pracy pracownika do 1916
kustosz

Z. Jarzębowska
Okres pracy pracownika od 1916
Okres pracy pracownika do 1918
kustosz

Zbiory:

zbiory muzealne

1911: ok. 660 okazów
1912: ok. 1919 okazów (powiększenie o 1259 numerów inw.)
1913: ok. 2183 okazów
1914-1916: ok. 2869 (powiększenie o 676 numerów inw.)
1917: powyżej 2869 okazów
1922: ok. 1144 okazów (przybyło 20 okazów)

1909: okazy archeologiczne: łzawica, fibula, urna gładka z uszami, skorupy z deseniami, miecz, groty (2 szt.), gwoździe, elem. żelazne;
1910: dzieło X. Władysława Łubieńskiego „Świat we wszystkich swoich częściach” z dedykacją dla Augusta III; autografy, mapy (stare i nowe), medale pamiątkowe, wykopaliska, skamieniałości, kruszce, kolekcja pisanek (67 szt.), wycinanki łowickie; okazy z dziedziny przemysłu ogólnego: wyroby firmy Freed Greenwood, kolekcja przędzy bawełnianej w różnych gatunkach, kolekcja przędzy bawełnianej w różnych gatunkach w gablocie;
1911: okazy: przemysłu miejscowego (79 szt.); mineralogiczne i geologiczne (90 szt.); archeologiczne (9 szt.); z wykopalisk (40 szt. + 6 tablic z drobnymi okazami); etnograficzne (62 szt.); numizmatyczne – monety (247 szt.), medale (14 szt.), pieczęcie (2 szt.), asygnaty (4 szt.); księgi starożytne (2 szt.); rękopisy – dokumenty, patenty, akta (9 szt.); druki – pisma periodyczne, części ksiąg (10 egz.); ryciny – miedzioryty, staloryty, drzeworyty, fotografie, rysunki (69 szt.); mapy i plany (17 szt.);
1913: fotografie (63 szt.); obrazy (4 szt.); okazy: geologiczne (50 szt.), mineralogiczne (15 szt.), flora (3 szt.), fauna (1 szt.); etnograficzne (98 szt.); pamiątki historyczne (25 szt.); numizmaty (9 szt.)
1917: listy Stanisława Augusta Poniatowskiego, Tadeusza Kościuszki; krosna i kołowrotki z 1818 r.
1918: kolekcja wyrobów ślusarskich uczniów szkoły rzemiosł; druki, fotografie, odezwy

nakłady finansowe na zbiory:

1913: wydatki na zbiory muzealne: 189,44 rb
1914-1916: wydatki na Sekcję Muzealną: 160,90 rb
1918: wydatki na Sekcję Muzealną: 50 fen
1920: Ministerstwa Kultury dotacja na działalność – 5 000 zł

dary

1909: firmy: fabryka warsztatów tkackich Freed Greenwood (grupa wyrobów w kształcie gwiazd, ujęta w ramy); Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Wełnianych i Bawełnianych Markusa Silbersteina (kolekcja przędzy bawełnianej w różnych gatunkach w gablocie)
1918: inż. Brzozowski (kolekcja wyrobów ślusarskich uczniów szkoły rzemiosł)