opis skrócony

---

Kalendarium:

1816-01-01: - próby zakupu kolekcji przyrodniczej do zbiorów Królewskiego Uniwersytetu w Warszawie

1818-01-01: - zakup zbiorów barona Sylwiusza Münkwitza z Grunwitz (Gronowic) na Śląsku, utworzenie Gabinetu Zoologicznego przy Królewskim Uniwersytecie w Warszawie

1819-01-01: - sprowadzenie kolekcji Münkwitza do Warszawy

1822-01-01: - mianowanie Feliksa Pawła Jarockiego profesorem stałym na uniwersytecie

1824-01-01: - otwarcie Gabinetu Zoologicznego dla zwiedzających

1831-01-01: - zamknięcie Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego

1832-01-01: - utworzenie Dyrekcji Gabinetów Naukowych Okręgu Naukowego Warszawskiego i nominacja Jarockiego na stanowisko ich dyrektora

1862-01-01: - likwidacja Dyrekcji Gabinetów, przejście Gabinetu Zoologicznego pod zarząd Szkoły Głównej

1862-01-01: - mianowanie kustoszem Gabinetu Zoologicznego Władysława Taczanowskiego

1867-01-01: - zamknięcie Szkoły Głównej, przejście Gabinetu Zoologicznego pod zarząd Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego

---

zmiany w nazwach:
Gabinet Historii Naturalnej / Muzeum Zoologiczne / Gabinet Zoologiczny w ramach Gabinetów Naukowych

misja:

Gromadzenie jak największej liczby gatunków zwierząt krajowych i zagranicznych, jako pomoc dydaktyczna przy nauczaniu studentów, uczniów i miłośników oraz materiał do badań naukowych.

zakres terytorialny:

opis instytucji:

Gabinet Zoologiczny został zorganizowany jeszcze przed powstaniem Katedry Zoologii na Uniwersytecie. W 1816 r. podjęto pierwsze starania pozyskania kolekcji do zbiorów uniwersyteckich, jednak do jej zakupu doszło dopiero dwa lata później. W 1818 r. Uniwersytet zakupił kolekcję Sylwiusza Münkwitza z Grunwitz. Nad transportem oraz rozpakowaniem i zarządzaniem zbiorem czuwał Feliks Jarocki, zatrudniony w 1819 r. na stanowisku profesora Uniwersytetu Królewskiego. Od 1819 r. do zbioru zakupywano kolekcje przyrodnicze od osób prywatnych i na aukcjach zagranicznych. Kolekcja została uporządkowana wg najnowszego wówczas systemu Georga Cuviera. Do pracy w Gabinecie zatrudniono preparatora okazów, Fideliusza Brunnera, a następnie pomocnika preparatora Pawła Wierzejskiego (1826).

Początkowo kolekcja przechowywana była w sieni Pałacu Kazimierzowskiego, następnie przeniesiono ją do pomieszczeń na I piętrze budynku, od strony ul. Dynasy. Niewielkie pomieszczenia utrudniały inwentaryzację zbiorów i ich powiększanie, zdecydowano się zatem na przeniesienie ich do pomieszczeń na I piętrze gmachu Szkoły Sztuk Pięknych (o pow. 1 394 m2), które zostało dobudowane na potrzeby Gabinetu Zoologicznego.

W zbiorach znajdowały się okazy ssaków, ptaków, gadów i płazów, ryb, skorupiaków i mięczaków, muszli i skamieniałości, które pozyskiwano na drodze zakupów zbiorów od kolekcjonerów, od podróżników na aukcjach, przekazów, darów, w czasie ekspedycji krajowych i zagranicznych. Znaczną część zbiorów pozyskiwał dla Gabinetu Zoologicznego Paweł Jarocki. Zbiory w Gabinecie były skatalogowane – osobne katalogi posiadały zbiory Münkwitza, Rzewuskiej, Kugelana, Hoffmanna, prowadzona była również księga późniejszych nabytków do zbiorów. Równolegle przy Gabinecie gromadzona był podręczna Biblioteka Zoologiczna. W 1825 r. Gabinet Zoologiczny otwarto dla zwiedzających.

W 1831 r. Królewski Uniwersytet w Warszawie, w wyniku represji po powstaniu listopadowym, został zamknięty na mocy dekretu Mikołaja I. Część zbiorów uniwersyteckich zostało wywiezionych do Rosji, jednak Gabinet Zoologiczny pozostawiono w Warszawie. W 1832 roku utworzono Dyrekcję Gabinetów Naukowych pozostających pod nadzorem Kuratora Okręgu Naukowego Warszawskiego, którego dyrektorem został Jarocki, a adiunktem Wierzejski. Konsekwencją zmian było ograniczenie budżetu, z tego względu prace w Gabinecie Zoologicznym polegały głównie na konserwacji istniejącej kolekcji. Od 1842 r. Gabinetowi Zoologicznemu gen. Mikołaj Okuniew, kurator Okręgu Naukowego Warszawskiego przydzielił roczny fundusz na zakup zbiorów.

Gabinet Zoologiczny w chwili swego założenia miał przede wszystkim charakter dydaktyczny, wykorzystywany był jako pomoc przy nauczaniu studentów Uniwersytetu, szkół średnich, zainteresowanej publiczności. Na podstawie zgromadzonych zbiorów powstały jednak trzy teksty Jarockiego z dziedziny zoologii (dwa poświęcone zbiorom gabinetu). W 1855 r. na stanowisku adiunkta został zatrudniony Władysław Taczanowski, a po odejściu Jarockiego na emeryturę (1862) pełnił on funkcję kustosza zbiorów. W 1862 r. Gabinety Naukowe Okręgu Warszawskiego zostały rozwiązane, a Gabinet Zoologiczny został włączony do Szkoły Głównej Warszawskiej, powołanej przez Komisję Rządową Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z Aleksandrem Wielkopolskim na czele. Szkoła ta powstała w oparciu o rozwiązaną w tym samym roku Akademię Medyko-Chirurgiczną i zajmowała budynki dawnego Królewskiego Uniwersytetu. Gabinet zoologiczny połączony został wówczas ze zbiorami anatomicznymi.

Władysław Taczanowski podjął się uporządkowania i usystematyzowania zbiorów, uzupełnienia ich o okazy krajowe i zagraniczne, pozyskiwane na drodze zakupów, a częściej darów od braci Aleksandra i Konstantego Branickich z ich ekspedycji zagranicznych. Taczanowski prowadził ożywioną działalność naukową i popularyzacyjną, co umożliwiło rozbudowywanie kolekcji w oparci o jego kontakty naukowe i towarzyskie. Rozwój kolekcji Gabinetu zahamowany został przez rozwiązanie Szkoły Głównej i przekształcenie jej na Cesarski Uniwersytet Warszawski (Императорский Варшавский Университет). Za namową Taczanowskiego Braniccy ograniczali dary dla Gabinetu na rzecz prywatnej kolekcji gromadzonej we Francji oraz w Warszawie.

---

typ:
zbiory muzealne przy instytucjach uczelnie, szkoły

---

lokalizacja:

kraj:	region:	miejscowość:	datowanie:
Królestwo Polskie	Mazowsze	Warszawa	od 1819 do 1832

uwagi:

Królewski Uniwersytet Warszawski, Pałac Kazimierzowski, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28

1819: Pałac Kazimierzowski, sień

1819: Pałac Kazimierzowski, sala na I piętrze od strony ul. Dynasy

1823: pomieszczenia na I piętrze w gmachu Oddziału Sztuk Pięknych )ob. Wydział Historyczny UW)

---

Pracownicy:

Feliks Paweł Jarocki
Okres pracy pracownika od 1818
Okres pracy pracownika do 1831

Fideliusz Brunner
Okres pracy pracownika od 1821
Okres pracy pracownika do 1830

Adam Podymowicz
Okres pracy pracownika od 1830
Okres pracy pracownika do 1830

Paweł Wierzejski
Okres pracy pracownika od 1826
Okres pracy pracownika do 1831

---

Zbiory:

zbiory naukowe

1818: ok. 20 000 szt.
1819: ok. 29 000 szt.
1821: ok. 21 500 szt. (owady liczone na pudełka, nie sztuki)
1825: ok. 25 000  szt., w tym zbiór ptaków 1 415 gat., owadów 11 000, muszli 12 000;
1826/27: ok. 50 000 szt.
1830: ok. 31 121 szt.

 

1818: kolekcja przyrodnicza ok. 20 000 okazów (Sylwiusza Münkwitza);
1819: kolekcja muszli ok. 9 000 okazów (Rozalii hr. Rzewuskiej); kolekcja owadów dwuskrzydłych 3 833 okazów (Georga Dahla z Wiednia); okazy owadów brazylijskich 240 szt. i pancernik (licytacja zbiorów z ekspedycji Wilhelma Christiana Gotthelfa von Feldnera w Berlinie)
1819 i później: muszle i owady (zbiory Liceum Warszawskiego); zbiory przyrodnicze, głównie owady (Jakuba Fryderyka Hoffmanna); zbiór owadów polskich i praskich [czeskich] (Johanna Gottlieba Kugelana);
1820: grzbietoród (płaz z Ameryki Południowej) i żmija okularnik (od Guéego)
1821: zwierzęta ssące  119 szt. (ze zbiorów Münkwitza 82, zakupione 22, pozyskane przez Jarockiego 15); ptaki 1344 szt. (ze zbiorów Münkwitza 1131, zakupione 88, pozyskane przez Jarockiego 125); gady 25 szt. (ze zbiorów Münkwitza 17, zakupione 5, pozyskane przez Jarockiego 30; gady w spirytusie 137 szt. (ze zbiorów Münkwitza 60, zakupione 48, pozyskane przez Jarockiego 29); ryby wypchane 74 sz. (ze zbiorów Münkwitza); owady 7 050 pudełek (ze zbiorów Münkwitza i z Wiednia 7 000 pudełek, pozyskane przez Jarockiego 50 pudełek); mięczaki i skorupiaki 12 713 szt. (ze zbiorów Münkwitza, Rzewuskiej, Hoffmanna);
1823: ptaki egzotyczne 96 szt. (Martin Lichtenstein)
1825: 41 okazów padłych zwierząt, m.in. ssaki i papugi (menażeria von Akena)
1827: 2 krokodyle (menażeria von Dintena); słoń (car Mikołaj I); muszle (Miquier); lampart, aguti, pawian (menażeria)
1828: okazy z podróży naukowej po kraju 886 szt. (Wojciechowski, Wierzejski)
1829: muszle kopalne, okazy różnych zwierząt znad Morza Czarnego 46 szt. (Jarocki); skamieliny z Wołynia i Podola 300 szt. (Jarocki)
1830: żubry z Białowieży 2 szt.; okazy fauny morskiej 148 szt. (Hamburg)
1842: kolibry i ptaki rajskie (Karl Schulz)
1851-52: ptaki i ssaki, m.in. lew i antylopa gnu (menażeria Preuscherowej); kolekcja entomologiczna 8 588 gat. w 27 546 okazach (Alojzy Estreicher)
1855: ptaki i ssaki krajowe (Władysław Taczanowski)
po 1855: głównie ptaki i ssaki zagraniczne (przedsiębiorstwo Edwarda Varreaux z Paryża)
1857: różne gatunki, m.in. żyrafy 2 szt. (menażeria Kreutzberga i Barnabo)
po 1861: okazy fauny syberyjskiej (Muzeum Zoologiczne Akademii Nauk w Petersburgu, za pośr. Oktawiusza Radoszkowskiego)
1862: ssaki 269 gat., 584 szt.; ptaki 1 612 gat., 3 744 szt.; gady i płazy 142 gat., 310 szt.; ryby 150 gat., 344 szt.; jaja ptasie 281 gat., 2 269 szt.; 3 kolekcje entomologiczne, pajęczaki, kolekcja muszli, głowonogi, polipy;
1863-64: ptaki, ssaki, gady, ryby, muszle i owady z Egiptu Górnego i Nubii (Aleksander i Konstanty Braniccy, Antoni Waga)

 

Osobliwości: (kurczę o 4 nogach, 30 rybek spadłych z deszczem w Warszawie, jaja kurze w kształcie kiszki przypominającej ucho ludzkie, żywa pchła przykuta na łańcuszku z włosów) (Mycielski 2016: 124)

 

zakupy

1818: kolekcja Münkwitza przez Ministerstwo Oświecenia Królestwa Polskiego, za 11 000 talarów;
1819: kolekcja muszli Rozalii hr. Rzewuskiej z Opola Lubelskiego przez Komisję Rządową za „niską sumę”;  zakupy na licytacji w Berlinie; zbiory prof. historii naturalnej Jakuba Fryderyka Hoffmanna; Georga Dahla z Wiednia; Johanna Gottlieba Kugelana;
1823: kolekcja prof. Martina Lichtensteina z Berlina;
1825: menażeria von Akena
1827: menażeria von Dintena, Miquier; menażeria [?]; fauna morska z Hamburga (zakup Jarockiego);
1842: ptaki od Karl Schulz z Drezna;
1850-1851: menażeria Preuscherowej
1851: kolekcja entomologiczna prof. Alojzego Estreichera z Krakowa;
po 1855: okazy z przedsiębiorstwa Edwarda Varreaux z Paryża;
1857: menażeria Kreutzberga i Barnabo

dary

1827: car Mikołaj I (skóra i kości słonia, przesłane z Petersburga)
1855: Władysław Taczanowski (kolekcja krajowych okazów ssaków, ptaków i jaj ptasich)
1863-64: Aleksander i Konstanty Braniccy (ptaki, ssaki, gady, ryby, muszle i owady z Egiptu Górnego i Nubii)
1866-67: Aleksander i Konstanty Braniccy (różne gat. zwierząt, głównie ptaki z Algierii)

 

1827: pozwolenie na polowania na zwierzęta w lasach rządowych na potrzeby Gabinetu Zoologicznego (Wojciech Jastrzębowski, preparator Paweł Wierzejski)
1830: pozwolenie na zabicie dwóch żubrów z Puszczy Białowieskiej  i przekazanie ich do zbiorów Gabinetu Zoologicznego

przekazy: zbiory Liceum Warszawskiego, fauna syberyjska z Muzeum Zoologiczne Akademii Nauk w Petersburgu (po 1861)

dary; wymiana dubletów