opis skrócony

---

Kalendarium:

1817-01-01: - zakup kolekcji mineralogicznej Hoffmana

1822-01-01: - przeniesienie zbiorów do sali na piętrze pawilonu

1831-01-01: - zamknięcie Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego

1832-01-01: - utworzenie Dyrekcji Gabinetów Naukowych Okręgu Naukowego Warszawskiego, przejście Gabinetu Mineralogicznego pod zarząd Dyrekcji Gabinetów

1862-01-01: - likwidacja Dyrekcji Gabinetów, przejście Gabinetu Mineralogicznego pod zarząd Szkoły Głównej

1867-01-01: - zamknięcie Szkoły Głównej, przejście Gabinetu Mineralogicznego pod zarząd Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego

---

zmiany w nazwach:

misja:

Gromadzenie jak największej liczby okazów geologicznych krajowych i zagranicznych, jako pomoc dydaktyczna przy nauczaniu studentów, uczniów i miłośników oraz materiał do badań naukowych.

zakres terytorialny:

opis instytucji:

Początkowo do zajęć dydaktycznych na Królewskim Uniwersytecie Warszawskim wykorzystywane były okazy zgromadzone w Zbiorach Mineralogicznych Liceum Warszawskiego. W 1817 r. zakupiono kolekcję mineralogiczną prof. Hoffmana. W tym czasie Komisja Rządowa zdecydowała się rozłączyć zbiory Liceum i Gabinetu, do którego włączono minerały z kolekcji ks. Lubomirskich zakupione od hr. Rzewuskiej (1817) oraz z kolekcji Münkwitza (1818). W 1820 r. kierujący Gabinetem Marek Antoni Pawłowicz zakupił z funduszu Komisji Rządowej kolekcje Beckera z Saxonii, Müllera i Breithaupta, które zostały przywiezione rok później. W 1821 r. Becker przyjechał do Warszawy w celu rozłożenia i usystematyzowania zbioru, który ze względu na trwające prace remontowe w docelowej siedzibie Gabinetu, zostały przeprowadzone tylko częściowo (zbiór geognostyczny, 1 690 szt.). Po 1821 r., ze względu na zbyt wysoką wilgotność w pomieszczeniu Gabinetu, okazy zostały przeniesione na piętro budynku. Kolekcje rozmieszczono w 36 oszklonych szafach  i na 25 stołach z szufladami. Zbiory uporządkowano wg obowiązującego wówczas systemu Haüy. W 1822 r. Pawłowicz przywiózł do gabinetu zakupione w Paryżu narzędzia  do badania minerałów. Zbiory rozwijano poprzez zakupy w kraju i zagranicą oraz liczne dary władców, naukowców, amatorów, absolwentów uniwersyteckich. W 1830 r., po śmierci Pawłowicza, gabinet został opieczętowany. W 1831 r. do kolekcji włączono zbiory minerałów polskich i w takim stanie przetrwał do chwili zamknięcia Uniwersytetu (1832). Dozór nad Gabinetem powierzono Adamowi Kitajewskiemu, następnie przeszedł pod zarząd rektora Wojciecha Szwejkowskiego, a od 1833 r. Feliksa Jarockiego, w ramach pełnionej funkcji Dyrektora Gabinetów Naukowych Okręgu Naukowego Warszawskiego. Ze względu na brak pełnego katalogu zbiorów szafy oraz paki z minerałami ponownie opieczętowano, a spisy szczegółowe dotyczące zbiorów przeniesiono do kancelarii Uniwersytetu, wraz z najcenniejszymi okazami (złoto i platyna z daru Mikołaja I).
Wg spisu z 1833 r. w Gabinecie znajdowało się: 45 szt. szaf oszklonych, 22 szt. stoły oszklone (jeden pusty), biurko mahoniowe z mozaiką, biurko duże, 2 stoliki do pracy, 8 szt. krzeseł, 2 szt. foteli, 16 szt. spluwaczek, 15 szt. rolet okiennych, 6 szt. pokrowców na stół z kitaju, barometr, termometr, schodki drewniane czerwone, 3 arkusze płótna, skóra wieprzowa przy drzwiach. Minerały umieszczone były w szafach i stołach, a także na szafach (61 szt. + pień skamieniałego drzewa). Zbiory znajdowały się ponadto w szafie i pakach (15 szt.) w laboratorium, wraz z narzędziami. Wartość gabinetu oszacowano na 142 255 zł 26 gr (1832). W 1833 roku do Gabinetu zakupiona została kolekcja niemiecko-polskiego geologa Georga Gottlieba Puscha („zbiory Pusza”), które zyskały pozytywną ocenę Komisji oświecenia oraz, nieco wcześniej, Aleksandra Humboldta. Zbiory umieszczono w jednym pomieszczeniu po lazarecie.
Zbiory Gabinetu wielokrotnie przenoszono, część kolekcji spoczywała w piwnicach Pałacu Kazimierzowskiego, co spowodowało zniszczenie wielu okazów i ich opisów. W 1850 r. rozpoczęto się okazów, nie objął on jednak całej kolekcji. W 1860 r. funkcję kustosza objął Antoni Wałecki, a rok później do Gabinetu zakupiono kolekcję okazów z Petersburga. Po likwidacji  Dyrekcji Gabinetów, zbiory mineralogiczne przeszły pod zarząd Szkoły Głównej Warszawskiej (1862). W tym czasie kolekcja została wzbogacona o kolejne okazy dzięki zaangażowaniu kierującego Katedrą mineralogii Karola Jurkiewicza. Gabinet otrzymał salę doświetloną 7 oknami, w której rozmieszczono zbiory. W 1867 r. Szkoła Główna została zamknięta, a Gabinet przeszedł pod zarząd cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego.

---

typ:
zbiory muzealne przy instytucjach uczelnie, szkoły

---

lokalizacja:

kraj:	region:	miejscowość:	datowanie:
Królestwo Polskie	Mazowsze	Warszawa	od 1817 do 1832

uwagi:

Królewski Uniwersytet Warszawski, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, Pawilon przy Pałacu Kazimierzowskim, od strony północnej:

1820: sala z gabinetem na dole w oficynie uniwersyteckiej
po 1821: sala na piętrze
1833: pomieszczenie po lazarecie (kolekcja Puscha)

---

Pracownicy:

Marek Antoni Pawłowicz
Okres pracy pracownika od 1817
Okres pracy pracownika do 1830
współtwórca Gabinetu Mineralogicznego

Adam Maksymilian Kitajewski
Okres pracy pracownika od 1830
Okres pracy pracownika do 1832
współtwórca Gabinetu Mineralogicznego

Feliks Paweł Jarocki
Okres pracy pracownika od 1832
Okres pracy pracownika do 1862
Dyrektor Gabinetów Naukowych

Antoni Wałecki
Okres pracy pracownika od 1860
Okres pracy pracownika do 1862
kustosz Gabinetu Mineralogicznego Szkoły Głównej Warszawskiej

Andrzej Radwański
Okres pracy pracownika od 1832
Okres pracy pracownika do 1832
preparator

---

Zbiory:

zbiory naukowe

1821 – 8 168 szt.
1822 – 10 612 szt.; 10 780 szt. minerałów)
1823 – 10 782 szt. minerałów
1824 – 12 000 szt.; 11 106 szt. minerałów
1825 – 11 567 szt. minerałów
1826 – 13 100 szt. minerałów
1827 – 15 500 szt.; 13 181 szt. minerałów
1828 – 13 564 szt. minerałów
1829 – 13 578 szt. minerałów
1830 – 13 677 szt. minerałów; 1 045 szt. modeli drewnianych do krystalografii
1862 – 12 159 szt.; 3 695 szt. minerałów, 2 271 szt. duplikatów; 6 193 szt. skamieniałości

 

1817: minerały z kolekcji prof. Hoffmana, zbiór agatów, kamieni i kruszców (hr. Rzewuska)
1818: minerały z kolekcji Münkwitza (przekazane z zakupu Gabinetu Zoologicznego: małe egzemplarze o różnym stanie zachowania, pospolite gatunki węglan wapnia, inkrustacje wapienne, dendryty, węgiel wapienny, grochowiec, łupki marglowe z wyciskami zwierząt i roślin, aragonit, apatyt, gipsy, siarczan, sól kuchenna, glinki, kwarce, granaty, mika, kianity, tlenki metali, muszle i skamieniałości, 390 szt. okazów dużych, 1805 szt. okazów mniejszych; kamienie szlifowane: ametysty, chryzoprazy, szmaragdy, chryzolit, opale, granaty, rubiny, agaty ze Wschodu, mondsenit, szafiry, topazy, turkusy, spinele, chryzoberyl, hiacynty, lazuryty, jaspis, karneole, kocie oko, „kamyki czeskie”, bursztyny, łącznie 98 szt.); minerały węgierskie Zipsera
1819: kryształy soli z Wieliczki (Jan Pomian Kruszyński, sekretarz generalny Komisji skarbu)
1820: zbiory mineralogiczne z kolekcji Beckera z Saxonii, Müllera i Breithaupta (33 paki)
1821: podział na działy: geognostyczny (Becker 1 698 szt.); oryktognostyczny (Becker 3 648 szt., Müller 70  szt., Münkwitz 219 szt.); charakterystyczny (440 szt.); wielkich minerałów (hr. Rzewuska 602 szt.; Becker 23 szt., Wieliczka 29 szt); z daru cesarskiego (839 szt.); z daru Zipsera (600 szt.);
kolekcja minerałów syberyjskich (zakup); zbiór minerałów syberyjskich i finlandzkich (car Aleksander I); wyciski roślin i zwierząt, skamieniałości, minerały polerowane, zbiór agatów w różnych odmianach
1822: kryształy 9 szt. (prof. Mile); amoniak z kryształami węglanu wapna z kop. w Dębniku (Adam Czapski); krzemień przechodzący w kwarc (Michał Walewski), skamieniałe drzewo, kwarc z koryta łachy p. Puławami (ks. Izabela Czartoryska)
1824: kolekcja kryształów 242 szt., 6 szt. kryształów kwarcu, 5 szt. ametystu, 3 szt. siarczanu baryty, kwarce, wapienie z Saksonii, Francji, Włoch, marmury, topaz brazylijski, piryt, beryl, lazuryt (Müller); siarka „soplasta” (Petrikowicz); 53 szt. marmurów starożytnych polerowanych (Zieliński); minerały górnicze od Komisji Rządowej (z dozorstw górniczych: olkusko-siewierskiego, pankowskiego, radoszyckiego, starachowicko-brodzkiego, suchedniowskiego)
1825: 461 okazów: węglan wapnia zaciekowy i krystaliczny, blaszkowaty, w masie z magnezją, siarczan wapnia włóknisty, turmalin, granat, ametyst, jaspis, złoto blaszkowate w kwarcu, fluoran wapnia, amfibol (kopalnie syberyjskie z okol. Ekaterynburga); turmalin, granit, chianit (Murzińsk); amiant włóknisty (orenburska), szerlan czerwony (Ekaterynburg), kokkolit, srebro (okol. Bajkału); srebro, żelazo, miedź, malachit, granat zielony (Syberia); granit, feldspat, bazalt, lawa diamenty, ruiny (Karlsbad); 20 szt. minerałów z osadów karlbadzkich (Fowitskij); węgiel (Wincenty Jarocki); gnejs z Salzburga (Grassow);
1826: 1 533 nowe okazy: pojedyncze egzemplarze okazów, kryształy meteoryt (Jarocki; Skarbek, Norbert Kozielski), pojedyncze egzemplarze minerałów unikatowych; kolekcja minerałów europejskich (Pawłowicza, 1 517 szt.; 76 szt. minerałów sycylijskich m.in. siarkan stroncyjany [?]; 161 szt. z wyspy Elby, m.in. zbiór żelaza i oligistu [hematytu], jonitu; 56 szt. z okolic Rzymu; 758 szt. z okolic Neapolu, m.in. skały z Wezuwiusza; 86 szt. minerałów węgierskich, 150 szt. minerałów czeskich z Karlsbadu; 230 szt. z okolic Paryża); meteoryty [aerolity] z okolic Smoleńska (Jarocki), gneis z Gór Olbrzymich (prof. Skarbek), geody krzemienne z Sulejowa (Norbert Kozierski)
1827: minerały europejskie (po kilka egzemplarzy z Czech, Francji, Bawarii: agaty, aragonity, szpergelsteiny, boracyty, hiacynty, chryzoberyle, wawelity, szmaragdy); gips i siarka z kopalni w krakowskim, 11 szt. (ks. Michał Radziwiłł), krzemień gąbczasty (hr. Ratyńska), skamieniałe drzewo i muszla z pieczar kijowskich (Speer), pillnit z Altenburga i lignit z góry Meisner (Ludwik Zeuschner), minerały z Wieliczki i polski 8 szt. (Jan Freyer), meteoryt z okolic Dynaburga z 1820 r. (Kazimierz Plater Zyberg)
1828: złoto i platyna z kopalni syberyjskich z piaskiem i bez piasku, dioptaz z Buchary glauberyt, spirel [spinel?] z Pirenejów, szmaragd z Bawarii (Teodor Heinrich) kolekcja przedmiotów z historii naturalnej: minerały europejskie i z Indii 300 szt. (Struve); ząb słonia z Wisły
1829: złoto i platyna z kopalni syberyjskich (car Mikołaj I), minerały krajowe 11 szt. (Józef Bełza), geod kwarcowy wprawiony w tabakierkę, minerały;
1830: minerały z Tyrolu i Bawarii, Karyntii, skały wulkaniczne z Wezuwiusza; kamień zielony rodzaju wapiennego, granat w krzemieniu z Chęcin, marmury chęcińskie (Henryk Pieniążek);
1831: 2 462 szt. minerały, fossilia [skamieniałości], osobliwości z Karpat, z obszaru królestwa Polskiego (Christiani)
1833: minerały polskie (Georg Gottlieb Pusch)
1836: minerały górnicze od Komisji Rządowej (z dozorstw górniczych: miedzianogórskiego, samsonowskiego)
1861: minerały 397 szt. (Instytut górniczy w Petersburgu)
1863: minerały z Chile (Domeyko)
do 1867: 3 642 szt. nowych okazów, w tym minerałów, skamieniałości i narzędzi

 

Zbiory Gabinetu obejmowały minerały, skały, skamieniałości i „efekta dodatkowe” w postaci rył do krystalizacji, narzędzi, naczyń, sprzętów, modeli. Do Gabinetu zakupiono narzędzia do poszukiwania minerałów w kopalniach (od p. Haüy z Paryża). Zmniejszenie okazów w kolekcji w latach 1830-1860 wynika  z przekazywania okazów do szkół wojewódzkich.

Najcenniejsze okazy: minerały o dużych rozmiarach, będące ozdobą Gabinetu; kolekcja agatów.

zakupy i przekazy

kolekcja mineralogiczna Jakuba Fryderyka Hoffmana (1817), minerały i okazy z dziedziny historii naturalnej z kolekcji książąt Lubomirskich hr. Rozalii Rzewuskiej (1817); przekazanie okazów mineralogicznych ze zbioru Münkwitza (1818); gabinet mineralogiczny P. Beckera z Saksonii (1820), zbiór kryształów 242 szt. radcy Müllera (1824) i Breithaupt (1824); kolekcja minerałów syberyjskich (200 szt.) od kupca z Marywilu za 150 dukatów (1824); drewniane modele kryształów Beloeufa wg wskazówek Haüy’a z Paryża 1 045 szt.(1824); zakup minerałów z Bergamtu we Freiburgu; egzemplarze minerałów (1826); minerały europejskie (1827), metale i minerały ze zbiorów aptekarza Teodora Heinricha (1828) przedmioty historii naturalnej od ministra Struve z Hamburga (1828); geod kwarcowy wprawiony w tabakierkę, minerały (1829); kolekcja minerałów Georga Gottlieba Puscha [Jerzy Bogumił Koreński] (1833); minerały od Instytutu górniczego w Petersburgu (1861);

przekazy: na prośbą Komisji Rządowej rozpoczęto zbieranie okazów minerałów w kopalniach (Wieliczka)