opis skrócony

zmiany w nazwach:
Zbiory naukowe przy I Gimnazjum w Nowym Sączu

misja:

Gabinet archeologiczny: “Dla użytku nauki historii, oraz celem pobudzenia wyobraźni młodzieńczej widokiem współczesnych świadków naszej wielkiej przeszłości dziejowej” za:  Stanisław Rzepiński, Pamiętnik pięćdziesięcioletniej polskiej pracy pedagogicznej 1885-1935, Kraków 1937, s. 45.

zakres terytorialny:

opis instytucji:

Gimnazjum w Nowym Sączu utworzono w 1818 r., od 1894 r. w związku z pożarem jednego z budynków mieścił się we wzniesionym na potrzeby szkoły budynku przy ul. J. Długosza. Trudno ustalić, czy wcześniej przy gimnazjum gromadzono zbiory naukowe. Zbiory naukowe obejmowały kilka gabinetów: archeologiczny, fizyki i chemii, geograficzny, historii naturalnej, gabinet do rysunku odręcznego oraz zbiór przyborów do nauki śpiewu. Gabinet archeologiczny został powołany 7 XI 1899 r., miesiąc po objęciu funkcji dyrektora Gimnazjum w Nowym Sączu, przez Stanisława Rzepińskiego. Decyzję tę wsparło C.K. Ministerstwo Wyznań i Oświaty kwotą 200 koron. Reszta środków pochodziła z funduszów na pomoce naukowe. Zaczątkiem zbiorów były dary Rzepińskiego a także książki i atlasy o tematyce antycznej, obrazy, rysunki i modele wykonywane przez uczniów uczniów oraz profesjonalne pomoce naukowe. W 1905 r. w czasie pobytu w Atenach na Kongresie archeologicznym, dzięki pomocy prof. Ch. Puliosa Rzepiński zakupił na potrzeby gabinetu zbiór naczyń greckich, oraz statuetki z Myken, Delf, Corneto, zabytki egipskie. W 1908 r. opublikowany został katalog monet i rękopisów stanowiących podstawę kolekcji gabinetu. W 1914 r. najcenniejsze zbiory gabinetu archeologicznego zostały wywiezione do prywatnego gimnazjum w Białej. Po ustaniu walk w roku następnym Rzepiński osobiście odwiózł je z powrotem do gimnazjum nowosądeckiego. W 1921 r. gabinet liczył 1529 pozycji inwentarza (w tym 1750 monet). W okresie międzywojennym znaczenie gabinetów malało, ich zbiory uległy rozproszeniu podczas II wojny światowej. Większość cennych eksponatów zaginęła, po wojnie część zachowanych książek została włączona do biblioteki szkolnej.

typ:
zbiory muzealne przy instytucjach uczelnie, szkoły
rodzaje pamięci:
lokalna pod względem cywilizacyjnym

lokalizacja:

Pracownicy:

Wojciech Hadała
Okres pracy pracownika od 1912
Okres pracy pracownika do 1918

Michał Pelczar
Okres pracy pracownika od 1903
Okres pracy pracownika do 1912

Aleksander Demkowicz
Okres pracy pracownika od 1899
Okres pracy pracownika do 1903

Gustaw Przychocki
Okres pracy pracownika od 1889
Okres pracy pracownika do 1900

Stanisław Rzepiński
Okres pracy pracownika od 1899
Okres pracy pracownika do 1918

Zbiory:

zbiory muzealne

Biblioteka: dla nauczycieli, polska dla uczniów, niemiecka dla uczniów;

Gabinet fizyki i chemii:

1905: 265 szt.: 68 szt. przyrządów do nauki mechaniki; 16 szt. do nauki o cieple; 11 szt. do nauk akustyki; 55 do nauki optyki; 6 szt. do nauki magnetyzmu; 59 szt. do nauki o elektryczności; 2 szt. do nauki o ruchu; 3 mapy astronomiczne; 45 szt. narzędzi i przyborów do chemii;
zakupy: 19 szt., m.in. lampa spirytusowa; termometr; aparat Kippa; przyrządy do eksperymentów; konduktory (kule, walce, lejki), rozbrajacz, woltometr, wahadło poziome, termoskop, model kondensatora;
1907: 71 szt. przyrządów do nauki mechaniki; 18 szt. do nauki o cieple, 12 szt. do nauki akustyki, 55 szt. do nauki optyki, 6 szt. do nauki magnetyzmu, 70 szt. do nauki elektryczności, 3 szt. map astronomicznych, 2 szt. do nauki o ruchu drgającym, 45 szt. narzędzi i przyborów do chemii;
(zakupy) przyrząd do interferencji głosu, ogniwo termoelektryczne, drut mierniczy, busola, ogniwa, łączniki galwaniczne, telegraf;
1914: (zakupy) zwierciadła paraboliczne 2 szt.; przyrząd do oznaczania współczynnika sztywności; bloki precyzyjne dot. mechaniki 2 szt.; naczynie do oznaczania objętości ciał stałych; rurka pokazowa do wyładowań elektrycznych; wagi sprężynowe;

Gabinet geograficzny (geograficzno-historyczny):

1905: przewodniki (Tatry, Spisz, Szczawnica, Muszyna); publikacje; przyrządy do mierzenia odległości na mapie
1907: monografie i wydawnictwa
1914: mapy Azji, Afryki, krajów alpejskich; planigloby

Gabinet archeologiczny:

1904: numizmaty ok. 600 szt.
1905: numizmaty ok. 900 szt.;
zakupy: naczynia starogreckie i przedmioty starożytne (lekythos 5 szt., flaszeczka, alabastron, aryballos, lampki oliwne 2 szt., okazy egipskie skarabeusz, mimijka; 26 szt. monet starogreckich); 293 szt. monet średniowiecznych i nowożytnych;
dary: szczątki szat Kazimierza Wielkiego (Jan Grabowski); Cosmographie Universalis 1550 r. (uczeń Rudolf Kożuchowski); 6 monet papierowych polskich (Kurnatowski); autograf A.E. Odyńca, dekret ks. J. Poniatowskiego, rycina M. Lutra (dr. J. Chodacki); Odezywa T. czackiego  (Wł. jarosz, c.k. Starosta); autografy polskich uczonych i literatów 19 szt., naczynie greckie (prof. A. Mazanowski z Krakowa); Mumia kot aegipskiego (Józef Mehoffer); kopia aktu utworzenia teatru w Krakowie (prof. H. Zioło), dyplomy cechowe i archiwalia (St. Kmietowicz); monety i medale starożytne, średniowieczne i nowożytne 654 szt.; 3 reprodukcje barwne obrazów polskich (St. Rzepliński); 20 szt. naczyń ze zbioru F. Hauptmana w Cieplicach pomalowanych przez uczniów wg wzorów F. Baumeistra;
1908: monety: 1162 poz. monet i kilkanaście banknotów (w tym zespoły monet); medale: 14 szt.; rękopisy 9 szt.

Zbiory numizmatyczne zostały utworzone w 1904 r. Zgodnie z Katalogiem monet i rękopisów gabinetu opublikowanym w 1908 r. zbiór numizmatyczny został podzielony na kilka działów i poddziałów:

Dział I, monety:  Austria i Niemcy do 1806 r. (poz. 1-54); Austria od 1806 r. (poz. 55-138); Monety austriacko-niemieckie i austriackie miedziane (poz. 139-281); Monety austriackie papierowe (poz. 282-289); Bawaria (poz. 290-304); Belgia (poz. 305-318); Brunszwik (poz. 319); Francja (poz. 320-345); Grecja: a) Monety starożytne (poz. 346-371); b) Monety nowożytne (poz. 372-390); Hannower (poz. 391); Helwecja (poz. 392-415); Hiszpania (poz. 415b); Nassau (poz. 416) Monety papieskie (poz. 417-428); Polska (poz. 429-808); Monety polskie papierowe z r. 1794; (poz. 809-812); Monety miedziane z r. 1794 (poz. 812 b-821); Monety polskie Księstwa Warszawskiego (poz. 822-835); Monety polskie po r. 1815 (poz. 836-890); Monety Wolnego Miasta Krakowa (poz. 891-894); Prusy do r. 1871 i Niemcy po r. 1871 (poz. 895-958); Rosja (poz. 959-1021); Rumunia (poz. 1022-1032); Rzym starożytny (Roma) (poz. 1033-1050); Turcja (poz. 1051-1070); Węgry (poz. 1070-1071); Włochy (poz. 1071-1088)
Dział II: Medale (14 szt.)
Dział III: Rękopisy (z r. 1634, 1656, 1680, 1720, 1755, 1765, 1774, 1789; kartka z rękopisy “król Duch”
1907: zbiór numizmatyczny 1200 szt. monet; zakupy 148 szt. monet średniowiecznych i nowożytnych; stroje greckie do przedstawień Antygony; dokumenty: z 1656, 1680, 1722, 1755, 1774, 1789 r.;
(dary): list St. Augusta Poniatowskiego z 1765 r.(prof. Zygmunt Weimer), monety (dr Antoni Zoll, uczniowie)
1914: czasopisma archeologiczne; ilustracja historii starożytnej Grecji i Rzymu; album dzieł Leonarda da Vinci; model tarczy Achillesa; tablica heliotypiczna;

Zgodnie z intencją Rzepińskiego zbiory obejmować miały pomoce dydaktyczne (rysunki, druki, fotografie, obrazy i tablice ścienne, atlasy, albumy, bibliotekę podręczną) oraz zbiory naukowe, obejmujące zabytki oryginalne (m.in. numizmaty), odlewy słynnych rzeźb antycznych lub ich pozostałości, modele i rekonstrukcje (1910). Zbiory gabinetu podzielone zostały na dział antyczny, w którym znajdowały się numizmaty: “Od malutkiego obola srebrnego greckiego z przełomu VII. i VI. wieku przed Chrystusem, aż do najnowszej srebrnej monety jubileuszowej z r. 1908”. Kolekcję uzupełniały odlewy słynnych rzeźb greckich: Hermesa dłuta Praksytelesa, Zeusa z Otricoli (oryginał przypisywany Bryaksisowi), Apolla Belwederskiego dłuta Leocharesa, Afrodyty z Melos, Niobe, a także modele porządków i elementów architektonicznych starożytnych i późniejszych. Ze zbioru wydzielono dział monet austriackich, w 1908 r. jeszcze niezbyt zasobny i sięgający tylko wieku XVI. posiada jednak wspaniałe zachowane egzemplarze osobliwie z drugiej połowy w. XVIII i XIX. Trzecią, z czasem dominującą grupę stanowiły okazy gromadzone w dziale polskim, który obejmował numizmatykę XI-XIX w.; rękopisy (dokumenty królewskie Władysława IV, Jana Kazimierza, Jana III Sobieskiego, królów saskich oraz Stanisława Augusta Poniatowskiego), listy, odezwy, autografy Słowackiego, Ujejskiego, Kraszewskiego, Wyspiańskiego i innych. W zbiorach gabinetu znalazły się szczątki szaty Kazimierza Wielkiego, pozyskane w czasie otwarcia grobu króla na Wawelu w 1869 r. oraz karta rękopisu “Króla ducha” Juliusza Słowackiego.
Znaczną część zbioru stanowiły atlasy, mapy, tablice ścienne i tym podobne pomoce dydaktyczne. Uzupełnieniem zbiorów była biblioteka archeologiczna, gromadząca najnowsze publikacje na czele dubletami z Biblioteki Krasińskich w Warszawie oraz najważniejsze czasopisma archeologiczne i historyczne.Większość z nich stanowiły dary, nieliczne okazy zostały zakupione na potrzeby kolekcji.

Gabinet historii naturalnej:

1905: (zakupy) zbiór chrząszczy; tablice do nauki stomatologii i anatomii; szkielety; lupa i narzędzia laboratoryjne;
(dary) 16 okazów siarki i minerałów, okazy soli z Truskawca i Stebnika, okazy węgla brunatnego, pocztówki (Karol Gutkowski, radca)
1907: (zakupy) zbiór gatunków minerałów w okruchach do ćwiczeń, narzędzia do ćwiczeń, orzeł i sęp wypchany;
1914: (zakupy) okazy taksydermiczne (głuszec, cietrzew, pardwa, drop, siewka, kostogryz, dzierzba, wilga, kanarek, bargiel, kowalik, sikory, muchołówka, podkamionka, kania, błotniak, poświerka, łuszczak, dydlef, zając, nornik, kret, kuna, aligator, legwan, wąż Eskulapa, żmija, żołna, pomurnik, pasterz, gajówka, pliszka, płochacz, mysikrólik, pluszcz kordusek, trznadel, pokląsawa, bekas, kulon, gęś dzika, czaple, perliczka, turkawka, rybołów, trzmielojad, krasnowronka, kos); tablice Schmeila, preparaty mikroskopowe, zbiór grzybów Arnoldiego; modele do nauki geologii; okazy gleby;
dary: okazy geologiczne (uczeń M. Dzerowicz, E. Mróz); bekas (dr Karol Brenner)

Zakupy:

zbiory monet od profesora uniwersytetu w Atenach Russopulosa
monety w antykwariacie Kurnatowskiego w Krakowie
odlewy w wiedeńskim Muzeum Sztuki i Przemysłu
odlewy kamieni nagrobnych i obozowych oraz tablic wotywnych legionu rzymskiego

Gabinet rysunku odręcznego:

1905: modele rysunkowe (wazy szklane, muszle, motyle 10 szt., ptaki 8 szt.)
1907: modele drewniane, przedmioty codzienne
1914: prenumeraty czasopism, albumy; naczynia greckie; naczynia etruskie 45 szt.; skrzypce, pióra ptasie;

dary

Józef de Lilia Nowalski, dyrektor Museum Vindobonense w Wiedniu (ob. Muzeum rzymskie, Römermuseum) odbitki napisów grobowych oraz odlew lampki oliwnej z obozu rzymskiego Vindobona
Zarządu Apteki Filipka w Nowym Sączu (popiersia Cycerona, Sokratesa, Hipokratesa, Pitagorasa)
Jan Grabowski (szczątki szat Kazimierza Wielkiego);
dr. J. Chodacki, Wł. Jarosz, c.k. Starosta, St. Kmietowicz, St. Rzepliński, H. Zioło (reprodukcje, archiwalia i dokumenty); A. Mazanowski z Krakowa (autografy polskich uczonych i literatów 19 szt., naczynie greckie) Józef Mehoffer (Mumia kota)
Władysław Jarosz Radca c. k. Namiestnictwa i starosta; ks. infułat dr. Alojzy Góralik, dr Antoni Zoll Starosta i referent Wys. Rady Szkolnej krajowej; dr. Jan Cieszyński Radca sądu obwodowego; Br. Waydowicz Starosta nowotarski; Jan Waydowicz abituryent; mecenas Dr. Juliusz Chodacki; Stanisław Kmietowicz asesor Magistratu i radny miasta, Rudolf Kożuchowski, Kurnatowski (zbiory starożytności i numizmaty); M. Dzerowicz, E. Mróz, dr Karol Brenner, Karol Gutkowski (okazy geologiczne i biologiczne); obywatele i mieszczanie, uczniowie gimnazjum