Muzeum Starożytności i Pamiątek Historycznych

opis skrócony

Muzeum Starożytności i Pamiątek Historycznych zostało utworzone w 1906 r. z inicjatywy Władysława Tarczyńskiego, w oparciu o prywatne zbiory kolekcjonera. Trzon kolekcji stanowiły zabytki historyczne, dokumenty, pamiątki po znanych osobistościach, obiekty rzemiosła, numizmaty czy skamieniałości, o charakterze regionalnym i ogólnonarodowym. Na przełomie 1914 i 1915 r. kolekcja została poważnie uszkodzona, a cenniejsze obiekty zrabowane przez wojska niemieckie. W 1918 r. zbiory zostały przekazane dla miasta Łowicza, jednak formalności trwały do 1927 r., kiedy otwarto dla zwiedzających Muzeum Miejskie im. Władysława Tarczyńskiego. W 1931 r. w siedzibie instytucji otwarto ekspozycję Muzeum Etnograficznego. Obie placówki zostały zamknięte w 1937 r. z powodu złego stanu technicznego budynku. Wybuch II wojny światowej doprowadził do częściowego zniszczenia kolekcji Tarczyńskiego. W 1948 r. Muzeum Miejskie w Łowiczu zostało włączone w struktury Muzeum Narodowego w Warszawie. W 1995 r. Muzeum w Łowiczu zostało wyłączone ze struktur Muzeum Narodowego stając się jednostką powiatową.

Kalendarium:

1905: - udostępnienie kolekcji Władysława Tarczyńskiego pod nazwą „Zbiorów Starożytności” przy Towarzystwie Straży Ogniowej Ochotniczej w Łowiczu

1906-09-20: - rejestracja muzeum Władysława Tarczyńskiego jako „Muzeum Starożytności i Pamiątek Historycznych w Łowiczu”

1907-04-21: - otwarcie muzeum przy domu Towarzystwa Straży Ogniowej Ochotniczej w Łowiczu

1907: - przeniesienie zbiorów do budynku Towarzystwa Wzajemnego Kredytu

1910-05-14: - podpisanie wstępnego porozumienia o przekazaniu zarządu nad zbiorami Polskiemu Towarzystwu Krajoznawczemu

1912: - stworzenie funduszu na budowę siedziby dla muzeum

1914: - zamknięcie zbiorów dla zwiedzających; częściowe zniszczenie kolekcji w czasie I wojny światowej w związku z przejściem frontów wojskowych pruskich i rosyjskich

1918-06-13: - ustanowienie przez Władysława Tarczyńskiego darowizny dla miasta Łowicza w postaci zbiorów muzealnych

1927-05-23: - akt darowizny zbiorów Tarczyńskiego m. Łowiczowi

1937: - zamknięcie muzeum ze względu na zły stan techniczny siedziby

zmiany w nazwach:

misja:

Zachowanie pamiątek przeszłosci, upamiętnienie osoby fundatora.

zakres terytorialny:
Księstwo łowieckie; [1912] „Gromadzenie okazów jest ogólne, nie ogranicza się tylko do łowickich” (Tarczyński, 1912, s. 2)

opis instytucji:

Początki kolekcji Władysława Tarczyńskiego sięgają przełomu XIX i XX w., a jej główny trzon poświęcony był historii Łowicza. Zrębem kolekcji, analogicznie do zbiorów ojca, stały się medale, monety, pamiątki po zesłańcach carskich, starożytności oraz archiwalia. Za datę udostępnienia prywatnej kolekcji szerszemu gronu zwiedzających przyjmuje się 1905 r., kiedy Tarczyński prowadzić zaczął „Księgę Pamiątkową”. W tym też czasie rozrastająca się kolekcja została przeniesiona do sali w siedzibie Towarzystwa Straży Ogniowej Ochotniczej w Łowiczu, którego jednym z założycieli był Władysław Tarczyński. Korzystając z przyjętej przez Komisję Gubernialną Warszawską Ustawy Towarzystwa Opieki nad Historycznymi Pamiątkami i Zabytkami Sztuki i Kultury (1906), którego Tarczyński był członkiem, kolekcjoner stworzył formalne ramy dla otwartego w tym samym roku „Muzeum Starożytności i Pamiątek Historycznych w Łowiczu”. Muzeum zostało zatwierdzone przez Gubernatora Warszawskiego we wrześniu 1906 r. pod nr 986. Od początku funkcjonowania wszystkie obiekty były wpisywane do inwentarza, a sposób zapisu konsultowany był m.in. z Erazmem Majewskim.

W 1907 r. (1908) zbiory przeniesiono do dwóch sal (z przedsionkiem) w siedzibie Towarzystwa Komitetu Wzajemnego Kredytu, gdzie pozostały do 1914 r. Pomimo wysokiej oceny działalności muzealniczej Tarczyńskiego i jej wpływu na dziedzictwo kulturalne Łowicza, placówka ta borykała się z poważnymi problemami lokalowymi i finansowymi, co było przyczyną rozgoryczenia inicjatora kolekcji. Fundusze na działalność muzeum, pozyskiwane z opłat wstępu, „z puszki”, dobrowolnych ofiar i datków członków Komitetu Opiekuńczego, a przede wszystkim ze środków prywatnych Władysława Tarczyńskiego nie były wystarczające na budowę własnej siedziby. Troska o losy kolekcji doprowadziła w 1910 r. do podpisania wstępnej umowy między Władysławem Tarczyńskim a Polskim Towarzystwem Krajoznawczym, dotyczącej przekazania nadzoru nad placówką, jednak po odbyciu konsultacji z przedstawicielami mieszkańców Łowicza rozmowy na ten temat zawieszono. W 1912 r., powołano fundusz na budowę siedziby dla Muzeum Tarczyńskiego, jednak przed wybuchem I wojny światowej nie udało się zgromadzić wystarczającej kwoty.

Prowadzone w okolicy Łowicza działania wojenne doprowadziły w listopadzie i grudniu 1914 r. do znacznych strat i zniszczeń. Zbiory, przeniesione częściowo do łowickiej kolegiaty zostały rozgrabione – do 1915 r. muzeum plądrowano siedmiokrotnie (wg wspomnień kolekcjonera). Mimo zaprzeczeń proniemieckiej prasy głównymi sprawcami kradzieży i zniszczeń były wojska niemieckie. Uratowane przed dalszym niszczeniem i grabieżą zabytki zostały zabezpieczone w 33 skrzyniach i przewiezione do składów handlowych wyrobów żelaznych i maszyn rolniczych Emila Balcera, zięcia Tarczyńskiego i późniejszego kontynuatora jego idei. W 1915 r. Władysław Tarczyński został aresztowany i przewieziony do Celle pod Hanowerem, gdzie był przetrzymywany do listopada 1916 r. Niezwłocznie po powrocie Tarczyński przystąpił do odbudowy zbiorów, gromadząc nowe nabytki w swoim domu. W 1917 r. kolekcjoner zgłosił do władz miejskich deklarację poszkodowanego z wnioskiem o przydzielenie odszkodowań wojennych, wskazując na straty poniesione przez jego muzeum w trakcie działań wojennych oraz deklarując chęć przekazania ocalałych zbiorów społeczeństwu. Potwierdzeniem tej deklaracji było ustanowienie w 1918 r. darowizny dla miasta w postaci jego kolekcji. Tego samego roku, w wieku 73 lat Tarczyński zmarł, pozostawiając jako wykonawcę swojej woli i opiekuna kolekcji Emila Balcera oraz syna Mariana Tarczyńskiego.

Jednym ze zobowiązań Rady Miejskiej było zakupienie odpowiedniej siedziby dla otrzymanych zbiorów. Wywiązując się ze swego zobowiązania w 1918 r., staraniem byłego burmistrza miasta, Leona Gołębiewskiego, i przy finansowym wsparciu ziemian z Gostyńskiego i Kutnowskiego, Rada Miejska zakupiła na potrzeby muzeum budynek przy Starym Rynku 16/17 (ob. Rynek Kościuszki 16), jednak okoliczności na kilka lat opóźniły przygotowanie ekspozycji oraz usankcjonowanie darowizny. Składały się na nie m.in. zły stan techniczny budynku, nieprzychylny względem muzeum stosunek władz miasta, wynajęcie kamienicy na potrzeby żydowskiej szkoły wyznaniowej, bursy i czytelni miejskiej oraz problemy finansowe miasta. Przerwa w działalności instytucji miała także poważny wpływ na zmniejszenie się zainteresowania i świadomości mieszkańców względem idei Tarczyńskiego. Przeniesione do wyremontowanej siedziby zbiory były dostępne dla zwiedzających od 1921 r. W 1922 r. muzeum otrzymało dotacje państwowe (MWRiOP) na poczet funkcjonowania. W 1924 r. podjęto decyzję o remoncie pomieszczeń muzealnych, a rok później przystąpiono do koniecznych prac. Dopiero jednak w maju 1927 r. podpisany został dokument przekazania kolekcji, która od tego momentu nazwa została na cześć donatora „Muzeum Miejskim im. Władysława Tarczyńskiego”. W budynku oprócz muzeum siedzibę miała Miejska Koedukacyjna Szkoła Handlowa oraz apteka F. Tylmana (wcześniej Hirszowskiego). Kuratorem muzeum został Marian Tarczyński. W 1931 r. część pomieszczeń udostępniono na potrzeby Muzeum Etnograficznego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. W l. 1938-1939, w związku z przemieszaniem zbiorów, zarządcy muzeum miejskiego weszli w konflikt z PTK, żądając rozdzielenia obu kolekcji. Wybuch II wojny światowej przyniósł kolejne straty i zniszczenia kolekcji muzealnej, a centralizująca polityka kulturalna przyjęta w 1945 r., doprowadziła do scalenia Muzeum Miejskiego i Krajoznawczego oraz przejścia obu muzeów pod zarząd Muzeum Narodowego w Warszawie, jako oddział łowicki (1948). W związku z brakiem lokalu na funkcje muzealne przeznaczono odbudowany i wyremontowany w latach 50. XX w. gmach pomisjonarski. W 1958 r. muzeum zostało otwarte dla zwiedzających. Nadana wówczas nowa nazwa – „Muzeum w Łowiczu”, została zachowana po odłączeniu placówki od warszawskiej w instytucji, co nastąpiło w 1995 r.

regencja / stolica pańsrwa regencja / stolica pańsrwa regencja / stolica pańsrwa
obszary pamięci:
obszar historyczny pamiątki/relikwie

lokalizacja:

kraj:	region:	miejscowość:	datowanie:
Królestwo Polskie		Łowicz	od 1905 do 1907

uwagi:

przed 1905: mieszkanie prywatne

1905-1907: Podrzeczna 30, siedziba Towarzystwa Straży Ogniowej Ochotniczej w Łowiczu, 1 sala

Pracownicy:

Władysław Tarczyński
Okres pracy pracownika od 1905
Okres pracy pracownika do 1918

Zbiory:

zbiory muzealne

1900-1905: ok. 200 obiektów w kolekcji
1905-1906: ok. 1000 obiektów w kolekcji, (829 dodatkowych pozycji w inwentarzu)
1909: ok. 1757 numerów inwentarzowych w 1956 przedmiotach
1912: ok. 2556 numerów inwentarzowych w 2891 przedmiotach
1913: ok. 2613 numerów inwentarzowych w ponad 3000 przedmiotach
1914: ok. 2874 numerów inwentarzowych w ponad 3265 przedmiotach; 978 pozycji w części archiwalno-bibliotecznej
1927: 3656 (3500) obiektów

1907: zegarki, wyroby złote i z kości słoniowej, dokumenty rodzinne, autografy królów, pamiątki i prace ręczne zesłańców i więźniów, pamiątki po sławnych osobach (Napoleon, ks. Józef Poniatowski, Kościuszko, Mickiewicz, Chopin)
1909/1910: klasyfikacja wg inwentarza: obiekty przedhistoryczne, wykopaliska (artefakty i skamieniałości naturalne), rzeźby (m.in. główka marmurowa z Teodozji, smok z piaskowca z Płocka), broń starożytna (uzbrojenie i zbroje europejskie i tureckie), przedmioty wojskowe polskie, wyroby więźniów politycznych z lat 1825, 1830-48, 63/5, 1905-7, sztychy, obrazy i portrety, hafty, przedmioty dawnego użytku i zabytki dawnego przemysłu i rękodzielnictwa Łowickiego (m.in. krzesiwa, lady rzemieślnicze, naczynia, porcelana i szkło, wyroby z włosów ludzkich, biżuteria, numizmaty, medale, tabakierki), dewocjonalia, książki, dokumenty i archiwalia, masonika, listy i autografy, etnografia współczesna głownie chińska i japońska;
1912: dokumenty historyczne (rozporządzenia i przywileje z podpisami 8 królów polskich od czasów Zygmunta Augusta), dokumenty wojskowe (zwłaszcza II poł. XIX w.), autografy dygnitarzy kościelnych i świeckich, poetów i pisarzy; księgi dawne, obrazy i portrety (m.in. portret ks. łowickiej Joanny Grudzińskiej), klejnoty (zegarki, tabakierki, naszyjniki, pierścienie, kamee), kolekcja broni, orderów i strojów wojskowych, porcelana, hafty, sztychy i mapy dawne, archeologia; dokumenty i zabytki dotyczące Księstwa Łowickiego;
1913: w kolekcji wyróżniały się zbiory pieczęci cechowych i kościelnych i ich odlewy; wyroby rzemiosła, kolekcja broni; także zbiór etnograficzny (m.in. detali architektonicznych tzw. pazdurów), monety, medale, masonika, archiwalia (Loviciana z XVIII-XIX w.);
1914: narzędzia rolnicze, detale architektoniczne (elementy drewniane, piec majolikowy „Królewski” z Nieborowa, archiwalia, starożytności
1927: ogólny charakter zbiorów, działy: wykopaliska, broń różnych epok, przedmioty dawniejszego użytku, ceramika, pieczęcie lakowe, pamiątki historyczne i patriotyczne, obrazy, zbiór książek, autografy, dokumenty o znaczeniu lokalnym i ogólnonarodowym
l. 30 XX w.: powiększenie dokumentacji archiwalnej o dokumentację fotograficzną Łowicza

Początkowo zbiory stanowiły efekt osobistych poszukiwaniań Władysława Tarczyńskiego, wraz z usanckcjonownaniem instytucji istotną rolę zaczęły odgrywać dary prywatne. Zgodnie ze Statystyką Muzeum: eksponaty pogrupowano w działach: archeologicznym, historycznym, pamiątek wojennych (militaria), pamiątek po działalności rzemiosła i handlu; zbiory uzupełniała biblioteka oraz archiwum (1913). W póxniejszych latach zachowano podział na dotychczasowe działy, wyodrębniając zespół ilustrujący historię i kulturę Łowicza (1927).

dary

1907: m.in. pp. Orpiszewscy, Błendowscy, Walewscy, Łączyńscy, Komorowscy („relikwie” i dokumenty rodzinne)
1911: Jan hr. Moszyński (Sójki), korespondencje 425 szt. (legaty papieski, prymasowskie, biskupie, pisma kanclerzy, podstolich, kasztelanów, wojewodów z lat 1710-1759)
1912: Stanisław Wilkoszewski (Łowicz), 227 obiektów: przedmioty i sprzęty domowego użytku (fajczarnia, fajki do tytoniu, kapciuchy, pulpit do czytania, praska do kart); naczynia szklane, kryształowe, porcelanowe, cynowe; zabytki po Archikonfraterni Kupieckiej w Łowiczu (m.in. „Bratina” puchar cynowy z nakrywą, pieczęć srebrna z 1607 r., znak „Cecha” cynowy, grawerowany z 1702 r., emblematy kupieckie), portret abp. gnieźnieńskiego Krzysztofa Szembeka, wagi, skrzynia (skarbiec), medale pozłacane koronacyjne, napoleońskie; tekstylia (kołnierze haftowane złotem, mundurowe), portfele, masonika; księgozbiór, czasopisma i archiwalia (konstytucje z lat 1788-1790, akta miejskie);
1914: Antoni Pasik (narzędzia rolnicze), Piotr Rusek, Ludwik Klimkiewicz, Zygmunt Grójecki (starożytności), Józef Bieńkowski, P. K. Policzkiewicz z Karolewa (druki), Tytus Wegner (detal architektoniczny) Franciszek Tarczyński (piec majolikowy z Nieborowa, masonika), Maria Rodziewiczówna (archiwalia), Tadeusz Rószkiewicz (formy gliniane cukrownicze), książę P. Wroniecki (wsparcie finansowe)
do 1914: 505 ofiarodawców;
1922: dotacje MWRiOP

lokalizacja:

kraj:	region:	miejscowość:	datowanie:
Królestwo Polskie		Łowicz	od 1908 do 1915

uwagi:

1908-1915: róg Stary Rynek 18/ Zduńska 2, siedziba Towarzystwa Komitetu Wzajemnego Kredytu, 2 sal

1914: zabezpieczenie części zbiorów w przedsiębiorstwie Emila Balcera (skład żelaza, wyrobów żelaznych, materiałów budowlanych i urządzeń rolniczych)
1921: Rynek Kościuszki 16 (Stary Rynek 16/17), Muzeum Miejskie im. Tarczyńskiego
1939: sprzedaż budynku muzeum, przeniesienie zbiorów do budynku przy ul. Marszałka Piłsudskiego 12