Muzeum Nauki i Sztuki

opis skrócony

Muzeum Nauki i Sztuki w Łodzi zostało powołane przez Towarzystwo Muzeum Nauki i Sztuki w 1911 r. Działalność muzeum miała przede wszystkim charakter popularyzatorsko-oświatowy, obejmowała pogadanki, oprowadzania, pokazy. Zbiory obejmujące zabytki z dziedziny etnografii, fizyki, nauk przyrodniczych oraz profilaktyki antyalkoholowej powiększane były poprzez zakupy, dary osób prywatnych i instytucji oraz depozyty. Muzeum działało nieprzerwanie w czasie I wojny światowej, jednak zmniejszające się wpływy z opłat członkowskich, będące podstawą funkcjonowania instytucji, doprowadziły do podjęcia rozmów na temat przekazania zbiorów miastu. Pertraktacje te trwały od 1917 r. W 1923 r. miasto przejęło zbiory Towarzystwa, powołując w miejsce Muzeum Nauki i Sztuki nową placówkę – Miejskie Muzeum m. Łodzi. W 1928 r., w związku z zapisem testamentowym Kazimierza Bartoszewicza, miasto zdecydowało o rozdzieleniu zbiorów miejskiego muzeum do trzech osobnych, wyspecjalizowanych instytucji. Były to Miejskie Muzeum Historii i Sztuki im. Juljana i Kazimierza Bartoszewiczów [ob. Muzeum Sztuki] (1929), Miejskie Muzeum Przyrodnicze [ob. Muzeum Przyrodnicze UŁ] (1930) oraz Miejskie Muzeum Etnograficzne [ob. Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi] (1931).

Kalendarium:

1910: - organizacja Wystawy antyalkoholicznej w Łodzi

1910-05-05: - zatwierdzenie ustawy Towarzystwa Muzeum Nauki i Sztuki

1911-04-02: - otwarcie Muzeum Nauki i Sztuki w Łodzi

1912: - przeniesienie muzeum do nowej siedziby przy ul. Piotrkowskiej 91

1917: - propozycja ofiarowania zbiorów Muzeum Nauki i Sztuki miastu Łodzi

1923-09-01: - przejście pod zarząd władz miejskich – powołanie Muzeum Miejskiego

1923: - likwidacja Towarzystwa Muzeum Nauki i Sztuki

zmiany w nazwach:
Muzeum Miejskie; Muzeum miasta Łodzi; Miejskie Muzeum Historii i Sztuki im. Juljana i Kazimierza Bartoszewiczów; Miejskie Muzeum Przyrodnicze; Miejskie Muzeum Etnograficzne

misja:

1910: popularyzacja wszystkich gałęzi nauki i sztuki za pomocą okazów, wzorów, dzieł sztuki, modeli, tablic itp.

1913: gromadzenie zbiorów jako materiał naukowy dla zwiedzających

zakres terytorialny:
gubernia piotrkowska, region łódzki, zbiory o charakterze ogólnym

opis instytucji:

W 1910 r. zorganizowana została w Łodzi Wystawa antylakoholiczna. Na wniosek lekarza i członka Towarzystwa Krzewienia Oświaty Ludwika Przedborskiego, dochód z ekspozycji przeznaczony został na utworzenie Muzeum Nauki i Sztuki (2 441 rb. 32 kop.) Powstanie muzeum poprzedziło założenie Towarzystwa Muzeum Nauki i Sztuki, którego zadaniem było opracowanie statutu i zakresu działalności muzeum. Równocześnie podjęto rozmowy z władzami miasta na temat lokalu dla muzeum, rozpatrując możliwość wykorzystania do tego celu murowanego budynku przy ul. Mikołajewskiej (ob. ul. Sienkiewicza) przy ogrodzie miejskim (ob. park im. H. Sienkiewicza). Pertraktacje z Zarządem Miejskim nie przyniosły spodziewanego rezultatu, ze względu na postawione warunki (możliwość natychmiastowego wypowiedzenia lokalu, przekazania zbiorów na rzecz miast w przypadku rozwiązania Towarzystwa).

Jeszcze przed otwarciem muzeum zgromadzono „pewną ilość okazów”, na potrzeby których zarząd Towarzystwa wynajął lokal przy ul. Zielonej 8. Działalność muzeum obejmować miała tworzenie własnych zbiorów prezentowanych na wystawie stałej oraz organizowanie wystaw czasowych zbiorów osób prywatnych. Podstawy finansowe zapewniały dochody osiągnięte z wystaw oraz składki członkowskie, wolne datki na muzeum, pożyczki.

Oficjalne otwarcie Muzeum w 1911 r., w czasie którego Towarzystwo deklarowało dalszy rozwój placówki, m.in., poprzez urządzenie pracowni naukowych, gabinetu fizycznego, lab. chemicznego, organizację wystaw czasowych. Podniesiono również kwestię siedziby muzeum sugerując m.in. stworzenie Domu Ludowego na wzór placówki założonej w Pabianicach. Zbiory muzeum, będące efektem zakupów, darów i depozytów, podzielone zostały na 4 działy: etnograficzny, fizyczny, biologiczny i antyalkoholiczny. Już w pierwszym miesiącu działalności muzeum cieszyło się wysoką frekwencją, do czego przyczyniły się liczne informacje prasowe na temat muzeum, oraz zorganizowana akcja edukacyjna. Już w połowie 1911 r. zarząd zaczął poszukiwać nowego lokalu dla muzeum, ze względu na szczupłość wynajmowanych pomieszczeń. Ostatecznie zdecydowano wynająć dodatkowe 2 pomieszczenia. W 1911 r. Towarzystwo Krajoznawcze wystąpiło z propozycją przekazania zbiorów w depozyt do Muzeum Nauki i Sztuki. Instytucje nie doszły do porozumienia. W 1912 r. Zarząd zdecydował o przeniesieniu muzeum do nowego lokalu przy ul. Piotrkowskiej 91, przeprowadzka trwała od lipca do początku września, przy okazji powiększono liczbę działów. Od 1913 r. stały nadzór nad zbiorami sprawował K.[Konstanty?] Wysznacki. Nowa ekspozycja, otwarcie muzeum w godzinach popołudniowych oraz wprowadzenie jednego dnia z bezpłatnym wstępem miało przełożenie na wzrost liczby zwiedzających.

W l. 1914-1916 zbiory muzealne rosły wzrastały, bazowano jednak gównie na darach, ze względu na poważne trudności finansowe Towarzystwa. W 1915 r. właściciel wynajmowanego lokalu Stanisław Kroll odstąpił od komornego za jeden kwartał, aby odciążyć budżet muzealny. Sytuacja ta doprowadziła do podjęcia ponownych pertraktacji z zarządem miejskim odnośnie do udostępnienia lokalu miejskiego lub przyznania dotacji na działalność instytucji. Dzięki temu zarząd mógł zatrudnić na etacie stałego przewodnika (kustosza) i inwentaryzatora zbiorów, prof. Ignacego Biskupskiego z Pabianic (od 1916). W związku z działaniami wojennymi część zbiorów uległa zniszczeniu lub została rozkradziona (1917). Problemy finansowe, spowodowane m.in. brakiem wpływów ze składek członkowskich, przyczyniły się do wyjścia a propozycją przekazania zbiorów na rzecz miasta (1917). Warunki zrzeczenia się zbiorów określone zostały w memorandum przesłanym do łódzkiego Magistratu w 1918 r., i obejmowały m.in. zachowanie możliwości udziału w dozorowaniu i kontroli poprawności dozorowania zbiorów. Decyzji o przekazaniu wówczas jednak nie podjęto, miasto przyznało jednak zapomogę umożliwiającą zakup zbiorów.

Rozmowy z miastem na temat przekazania zbiorów trwały do 1923 r. Formalności związane z przejęciem kolekcji przez miasto trwały do 1926 r. W l. 1929-1933 zbiory Muzeum Miejskiego zostały podzielone na trzy niezależne instytucje: Miejskie Muzeum Historii i Sztuki, Muzeum Przyrodnicze oraz Miejskie Muzeum Etnograficzne. Dla wszystkich fundamentem kolekcji stały się zbiory zgromadzone przez Muzeum Nauki i Sztuki. Obecnie informacje na temat muzeum, w tym księga inwentarzowa, przechowywane są w zbiorach Archiwum Etnograficznego Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.

powiat powiat
rodzaje pamięci:
społeczna szlachta
obszary pamięci:
obszar naturalny obiekty geologiczne (minerały, kamienie szlachetne, półszlachetne itd.)

lokalizacja:

kraj:	region:	miejscowość:	datowanie:
Królestwo Polskie		Łódź	od 1910 do 1912

uwagi:

1910: dom Pinkusa, ul. Zielona 8 (4 pom.)
1911: ul. Zielona 8 (6 pom.)

Pracownicy:

Konstanty Wysznacki
Okres pracy pracownika od 1913
Okres pracy pracownika do 1916

Ignacy Biskupski
Okres pracy pracownika od 1916
Okres pracy pracownika do 1918

Zbiory:

zbiory muzeane

1911: 600 nr inw. (w tym zbiorcze dla serii i kolekcji)
1914: 790 nr inw. (w tym zbiorcze dla serii i kolekcji)
1923: 964 nr inw. (Inwentarz w zbiorach Archiwum Etnograficznego Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi)

1910: zakupy – aparaty fizyczne wg wykazu prof. Czeraszkiewicza i Wysznackiego; okazy biologiczne wg wykazu drów Maybauma, Skalskiego, Kaufmana (zakupy zagraniczne); okazy etnograficzne – wycinanki łowickie, strój ludowy męski i kobiecy z Kurowic
1911: dary: zabytki kultury polskiej (dokumenty, księgi, mapy, miniatury, numizmaty, rzemiosło artystyczne, moździerz wiwatowy z XVII w., Tora z XVI w.); kolekcja monet polskich; okazy przyrodnicze (okazy wypchanego głuszca i cietrzewia, białego gronostaja, krokodyl znad Nilu; okazy motyli, chrząszczy, kości ludzkie, zwierzęce szczęki konia, rekina, kolekcja jaj ptasich); zielniki japońskie, okazy z dziedziny paleontologii i mineralogii (zbiory muszli i minerałów, odciski – amonity); kolekcja opakowań egzotycznych leków; obiekty z dziedziny papiernictwa (materiały surowe, modele maszyn); zbiory etnograficzne (pisanki wielkanocne, strój świąteczny włościan z Kurowic, wyroby z gliny z Topolnicy, wełniaki łowickie, zabawki z regionu Łowicza, Nałęczowa i Tuszyna); zbiory artystyczne (płaskorzeźby z kolumny Marka Aureliusza- kopie); zakupy: przekroje ptaków i zwierząt z barwionymi organami wewnętrznymi , preparaty ryb, owadów, płazów; szkielety żaby, żółwia, ptaków (z Pragi czeskiej); narzędzia i aparatura fizyczna (dynamomaszynka, dzwonki, motorki rurki Croosa, Eislera, cewki indukcyjne, telefon, mikrofon, telegraf Morse’a, Marconiego, przyrząd Tesli, wanna galwanoplastyczna); materiały dot. alkoholizmu (modele, tablice graficzne i statystyczne); depozyty [?]: zbiory archeologiczne (fragmenty naramienników z cmentarzyska przedhistorycznego z Boczek – sieradzkie); rzemiosło (chińska fajka do palenia opium, waga do listów, miecz malajski), okazy etnograficzne (kaszubskie nakrycia głowy (2 szt.), kropielnice kaszubskie (2 szt.), model chaty opoczyńskiej, kostium łowicki, czepki, kaszubek); dokumenty i księgi (Biblia Wujka XVI w., księga religijna XVIII w., uniwersały, księgi biblijne z XVI w.); okazy biologiczne (wąż żywy, ryba piła, rekin, diabeł morski, wąż żywy, gniazdo os, olbrzymia jaszczurka); tablice statystyczne antyalkoholowe;
1912: dary: zbiory przyrodnicze i naukowe (okazy spreparowane przez prof. Szepietowskiego; przetwory kostne; falsyfikaty i zafałszowania produktów pożywczych; kolekcja różnych gatunków soli wielickiej, boheńskiej), zbiory etnograficzne (wycinanki z Myszyńca pow. łomżyński, kostiumy samojedów syberyjskich, palankin japoński z jedwabiu w oprawie bambusowej, okazy etnografii chińskiej); zbiory fizyczne (model maszyny parowej z kotłem, modele maszyn parowych); archiwalia i pamiątki historyczne (autograf pisarza szwedzkiego Strindberga pisany do St. Przybyszewskiego, Geografia ks. Wyrwicza z XVIII w.,); numizmaty (okazy monet starożytnych i współczesnych; 12 monet przeważnie polskich); okazy z Maroko
1913: dary: obiekty artystyczne i rzemiosła (miedzioryt z wizerunkiem Chrystusa u kolumny, lampka z katakumb rzymskich w kształcie ryby, cymbałki z XII w.), pamiątki historyczne (listy: Marii Skłodowskiej-Curie, Wacława Nałkowskiego, Augusta Weissmana, Baudouin de Courtenay’a; pamiątki po Onufrym Rosnowskim – nominacja na porucznika piechoty przez ks. Józefa Piłsudskiego z 1810, szlify oficerskie, dyplom i medal św. Heleny), numizmaty; zbiory etnograficzne (chińska fajka do opium; strój wieśniaczki z ok. Jaworowa w Galicji); zbiory przyrodnicze (okazy fauny morskiej) zakupy: modele chat zakopiańskich aut. rzeźb. Brzegi i okazy z Podhala;
1914: dary: obiekty artystyczne (sztych, litografie -2 szt.), zbiory etnograficzne (zbiór sprzętów i strojów Sartów z obw. Fergańskiego w Azji śr., 18 szt. – przyrządy do palenia opium, mycia rąk, naczynia gliniane, kolekcja tkanin barwnych)
1916: dary: wykopaliska z okolic Łodzi i z Podola z okresu kamiennego; gniazdo sroki z Bolesławowa; pamiątki historyczne i współczesne (nominacja p. Flatta na dyr. instytutu w Marymoncie z podpisem Staszica; kolekcja bonów, kart na chleb itp. z Częstochowy, Sosnowca, Wielunia, Zagłębia Dąbrowskiego); numizmaty (polskie monety dawne); dary finansowe: 1% majątku zmarłego Natana Czamańskiego
1917: część zbiorów została zniszczona i rozkradziona w czasie oblężenia Łodzi

1910: sekcje: I – anatomia, zoologia, embriologia; II – mineralogia i paleontologia, III – botanika; IV – etnografia, archeologia, krajoznawstwo; V – fizyka (ze specjalnym uwzględnieniem najnowszych wynalazków); VI – antylakoholowa; VII – artystyczna (charakter dydaktyczny – kopie wybitnych dzieł sztuki);
1911: działy: biologiczny, geologiczno-paleontologiczny, fizyczny, etnograficzny, antyalkoholiczny
1913: działy: I – etnograficzny, II – archeologiczny, III- biologiczny, IV – paleontologiczny, V – anatomia i hygiena człowieka, VI- antyalkoholowy, VII – antygruźliczy, VIII – fizyczny, IX – technologiczny;

zakupy:
1910: wyznaczenie kwot na potrzeby rozwoju zbiorów z podziałem na sekcje: I – 650 rb.; II – 100 rb.; III – 50 rb.; IV – 200 rb.; VI – 100 rb.; przyznane kwoty uwzględniały przewidywaną hojność kolekcjonerów oraz instytucji na rzecz powstającego muzeum; odezwy
1911: listy intencyjne z prośbą o przekazanie darów – instytut oceanograficzny w Monaco, zarząd salinarny w Wieliczce, Muzeum hr. Branickich we Frascati w Warszawie, inż. Mościcki we Fryburgu, antykwarium kom. Olszkiego we Florencji; (1911: kradzież muszelki z zaplombowanej gabloty)
1915: subsydium jednorazowe od m. Łodzi – 5 000 rb.

Zbiory etnograficzne: okazy ilustrujące życie włościan z powiatu łowickiego i opoczyńskiego (zbiory modeli, chat, sprzętów, odzieży, zdobnictwa ludowego i t.d.), w konsultacji z A. Chmielińską
Zbiory artystyczne: zamówione kopie arcydzieł sztuki włoskiej, holenderskiej i niemieckiej;

dary

1910: dary finansowe: dr Kaufman 150 rb; E. Herbst 100 rb, pp. Rappaport 50 rb; deklaracje: ks. Załuska (wzory strojów kurpiowskich); Leopold Plichowski (Matejko, Szkic do kazania skargi, kopie Rembrandta Zdjęcie z krzyża, Matejki Rejtan, Siemiradzkiego frag. Kurtyny Krakowskiej); Stowarzyszenie aptekarzy łódzkich (witryna z okazami produktów spożywczych z wyodrębnieniem składowych części, surogatów i falsyfikatów, objaśnionych tablicami mikroskopowymi i opisem)
1911: dary i depozyty: B. Głuchowski (przywilej nadany przez Macieja Łubieńskiego XVII w.; żywot św. Wincentego a Paulo, XVII w.; lista posłów na sejm elekcyjny Stanisław Augusta; mapy Rizzi Zanoniego XVIII w.; plan żarnowca z podpisem Staszica; pierścień gen. Skrzyneckiego; miniatury z kości słoniowej (2 szt.), zbiór monet i medali; moździerz spiżowy z XVII w.; ryngraf rycerski); p. Kacper (okazy wypchanego głuszca i cietrzewia); dr Skalski (okaz białego gronostaja), aptekarz p. Tugendhold, zarządzający apteką szpitala Poznańskich (kolekcja opakowań egzotycznych leków, ryba piła, rekin, diabeł morski, wąż żywy, gniazdo os, olbrzymia jaszczurka); p. Frisz z Pragi (okazy z dziedziny paleontologii i mineralogii); inż. Turkułł z Łodzi (obiekty papiernictwa – materiały surowe, modele maszyn); p. Hefflich (kolekcja monet polskich); prof. Szepietowski (kolekcja jaj ptasich); dr J. Pieniążek (fragmenty naramienników z cmentarzyska przedhistorycznego z Boczek – sieradzkie), adw. Tadeusz Kamieński (chińska fajka do palenia opium, waga do listów, kaszubskie nakrycia głowy (2 szt.), kropielnice kaszubskie (2 szt.)); p. Zbijewska (miecz malajski); Maurycy Gutentag (Biblia Wujka XVI w., księga religijna XVIII w.; kostium łowicki, czepki, kaszubek, księgi biblijne z XVI w.); p. Parasicz (uniwersały na majętność hetmanów ukraińskich Mazepy, Wyhowskiego, Skorpackiego); chłopiec Otton Müller (wąż żywy); p. Poprzędzki (model chaty opoczyńskiej); Zofia Daszyńska (tablice statystyczne antyalkoholowe); dary finansowe: Akcyjne Towarzystwo M. Kon 100 rb; Max Kernbaum 50 rb; p. Walfisz 30 rb;
1912: dary: inż. Borysławski (przetwory kostne); Stowarzyszenie aptekarzy łódzkich (falsyfikaty i zafałszowania produktów pożywczych); prof. Pogorzelski (wycinanki z Myszyńca pow. łomżyński, kostiumy samojedów syberyjskich)ślusarz p. Djanowicz (model maszyny parowej z kotłem); Kopalnia soli w Wieliczce (kolekcja różnych gatunków soli wielickiej); p. Finkelhaus, p. Dyanowicz (modele maszyn parowych); p. Joskowicz (12 monet przeważnie polskich); p. Smoleńska (Geografia ks. Wyrwicza z XVIII w., palankin japoński z jedwabiu w oprawie bambusowej, okazy etnografii chińskiej) dr Kaufman (okazy z Maroko); depozyty: p. Głuchowski, p. Parasicz;
1913: dary: Jadwiga Zawadzka (miedzioryt z wizerunkiem Chrystusa u kolumny, lampka z katakumb rzymskich w kształcie ryby); dr Kaufman (cymbałki z XII w.; listy: Marii Skłodowskiej-Curie, Wacława Nałkowskiego, Augusta Weissmana, Baudouin de Courtenay’a), dr Skalski (monety), p. Bolkowska (okazy fauny morskiej), p. Głuchowski (chińska fajka do opium), p. Salwa (strój wieśniaczki z ok. Jaworowa w Galicji), p. Rosnowska (pamiątki po Onufrym Rosnowskim – nominacja na porucznika piechoty przez ks. Józefa Piłsudskiego z 1810, szlify oficerskie, dyplom i medal św. Heleny)
1914: Maurycowa Poznańska (sztych, litografie -2 szt.), inż. Cissowski (zbiór sprzętów i strojów Sartów z obw. Fergańskiego w Azji śr., 18 szt. – przyrządy do palenia opium, mysią rąk, naczynia gliniane, kolekcja tkanin barwnych)
1916: Natan Czamański (legat 1% majątku zmarłego)