Biblioteka i zbiory muzealne Branickich w Suchej
opis skrócony
Początki Biblioteki i zbiorów muzealnych Branickich w Suchej sięgają 1843 r., kiedy Aleksander Branicki nabył renesansowy zamek w Suchej. Trzonem kolekcji stały się okazy sprowadzone z dóbr Branickich na terenie ob. Ukrainy, m.in. obrazy i rzeźby, porcelanę, tkaniny i broń. Od 1866 r. zbiory powiększano dzięki zakupom. Kolejni spadkobiercy kontynuowali działalność kolekcjonerską Aleksandra Branickiego o pamiątki historyczne, archiwalia, dzieła sztuki. W 1882 r. posadę bibliotekarza i kustosza zbiorów objął dr Michał Żmigrodzki. W 1939 r. część zbiorów została wywieziona przez Branickich do Międzyrzeca Podlaskiego, pozostałe okazy kolekcji zarekwirowali Niemcy w czasie II wojny światowej, część została celowo zniszczona. Po wojnie pozostałości ze zbiorów biblioteki Branickich trafiły do bibliotek i muzeów w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu i Gdańsku.
Kalendarium:
1843: - zakup zamku w Suchej przez Branickich
1866: - pierwsze zakupy do zbiorów w Suchej
1882-07-13: - objęcie posady bibliotekarza przez Michała Żmigrodzkiego
1939: - wywóz części zbiorów do Międzyrzeca Podlaskiego
1945: - zniszczenie części zbiorów przez Niemców
zmiany w nazwach:
misja:
zakres terytorialny:
opis instytucji:
Właściciel dóbr na Ukrainie Aleksander Branicki nabył w 1843 r. renesansowy zamek w Suchej, należący wcześniej do Jana Kantego Wielopolskiego. Dzięki sprawnemu zarządzaniu suska posiadłość stała się w 2 poł. XIX wieku jedną z nowocześniej prowadzonych na terenie Galicji. Najwięcej sławy jednak, przyniosła suskiemu zamkowi muzealno-biblioteczna kolekcja założona tu przez Branickiego, człowieka o wszechstronnych zainteresowaniach i gorącego patriotę. Branicki sprowadzał do suskiego zamku dzieła sztuki ze swych ukraińskich włości – obrazy i rzeźby, porcelanę, tkaniny i broń. Od 1866 r. głównie drogą zakupów zaczął gromadzić zbiory bibliofilskie. Za czasów Branickich zamek stał się biblioteką i muzeum, działającym zgodnie z rodową maksymą “Pro Fide et Patriae”. W 1869 r. swoje zbiory powiększył o cenną kolekcję rysunków i rycin Józefa Ignacego Kraszewskiego. W organizacji biblioteki pomagała Aleksandrowi Branickiemu żona – Anna z Hołyńskich, która wniosła do zbiorów własną dużą kolekcję muzykaliów. Kolekcją Kraszewskiego opiekował się bibliotekarz, doktor filozofii Franciszek Kandyd Nowakowski, który ułożył ją według drukowanego katalogu Kraszewskiego z 1865 r. Catalogue d’une Collection Iconographique Polonaise, composée des dessins originaux, gravures, xylographies, lithographies, illustrant l’histoire, la géographie, antiquités, costumes, moeurs, armes, meubles etc. de l’ancienne Pologne, de ses provinces et pays limitrophes.
Po śmierci założyciela zbiorów opiekę nad nimi przejął Władysław Branicki. W 1882 r. po śmierci Nowakowskiego, posadę bibliotekarza i kustosza zbiorów, 13 VII 1882 r., objął dr Michał Żmigrodzki, który funkcję tę pełnił przez niemal 37 lat, mieszkając do końca swoich dni w Suchej. Szczególną troską i opieką otaczał Żmigrodzki zbiory Kraszewskiego, która cieszyła się największą popularnością wśród odwiedzających bibliotekę naukowców. Uporządkował ją, niemal w pełni opracował i zapisał w zachowanej do dzisiaj księdze inwentarzowej. Żmigrodzki również sam poszerzał zasoby biblioteki, pozyskując nowe pozycje podczas swoich krajowych zagranicznych podróży.
Władysław Branicki wzbogacił zbiory o pamiątki historyczne i dzieła sztuki, cenne rękopisy i archiwalia, powiększył kolekcję ikonograficzną i numizmatyczną ojca. Swoje bogate zbiory udostępniali Braniccy w celach naukowych oraz chętnym do ich zwiedzania, organizowali również odczyty i wystawy. Woluminy pochodzące z biblioteki zaopatrzone były w ekslibris przedstawiający herb Branickich – Korczak oraz łacińską dewizę Pro fide et patria.
Po śmierci Władysława Branickiego w 1914 r. dziedziczką na suskim zamku została jego córka Anna z Branickich Tarnowska, a następnie w 1932 r. dobra przejął syn Anny i Juliusza hr. Tarnowskiego, Juliusz Tarnowski junior. Otoczył zamek i bibliotekę staranną opieką, organizował sale wystawiennicze, w których eksponowano wybrane fragmenty kolekcji. Powiększył znacznie kolekcję obrazów - dzieła malarstwa włoskiego, niderlandzkiego, niemieckiego i hiszpańskiego od XVI do XIX w. Do zbiorów zostały włączone m.in. obrazy z rodzinnej kolekcji żony Juliusza - Róży z Zamoyskich. W 1939 r. na polecenie Juliusza Tarnowskiego kolekcja grafiki i rysunku została wywieziona do Międzyrzeca Podlaskiego. W czasie II wojny światowej Niemcy skonfiskowali i wywieźli z zamku w Suchej dużą liczbę zabytkowych przedmiotów, rzeźb i obrazów, z biblioteki zaś utworzyli placówkę, w której dokonali selekcji literatury i część księgozbioru została celowo zniszczona. Po wojnie pozostałości ze zbiorów biblioteki Branickich trafiły do bibliotek i muzeów w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu i Gdańsku.
typ:
kolekcja prywatna
lokalizacja:
| kraj: | region: | miejscowość: | datowanie: |
| Austro-Węgry | Sucha | od 1843 do 1939 |
uwagi:
1843: zamek Branickich w Suchej
Pracownicy:
Aleksander Branicki
Okres pracy pracownika od 1843
Okres pracy pracownika do 1877
założyciel
Władysław Branicki
Okres pracy pracownika od 1877
Okres pracy pracownika do 1914
założyciel
Franciszek Kandyd Nowakowski
Okres pracy pracownika od 1869
Okres pracy pracownika do 1882
bibliotekarz
Michał Żmigrodzki
Okres pracy pracownika od 1882
Okres pracy pracownika do 1922
bibliotekarz
Zbiory:
zbiory muzealne
po 1866: archiwalia, rękopisy, starodruki, kartografia, militaria, czasopisma i kalendarze, numizmaty i sfragistyka, kolekcja grafiki, rysunków i obrazów, zbiory archeologiczne i masońskie; Kolekcja rysunków i rycin Józefa Ignacego Kraszewskiego, licząca ponad 6999 pozycji (Żmigrodzki podaje 15000 sztuk); księgi, malarstwo, grafika, litografia, głównie polskich artystów (m. in. Orłowskiego, Czechowicza, Norblina, Chodowieckiego, Smuglewicza); Kolekcja muzykaliów Anny z Hołyńskich Branickiej (żony Władysława)
zakupy
Aleksander Branicki: biblioteka o charakterze historyczno-literackim od Andrzeja Edwarda Koźmiana z Piotrowic; cenne druki i rękopisy ze zbiorów biblioteki wilanowskiej Potockich i biblioteki puławskiej; ze zbiorów J.A. Załuskiego, Dzieduszyckich, Michała Hieronima Juszyńskiego i Jana Tarnowskiego; cenne autografy od Adama Honorego Kirkora, monety i medale oraz dokumenty papierowe i pergaminowe z XIV–XVII wieku od Feliksa Wesołowskiego z Warszawy, księgozbiór o tematyce historycznej księdza Franciszka Ksawerego Ciesielskiego i jego brata Aleksandra Ciesielskiego oraz księgozbiór Karola Łaskiego. W 1869 r. Aleksander Branicki powiększył swoje zbiory o kolekcję rysunków i rycin Józefa Ignacego Kraszewskiego.
Władysław Branicki: specjalistyczny zbiór Skimborowicza dotyczący masonerii i wolnomularstwa w Polsce oraz starodruki i rękopisy z biblioteki Adama Mieleszko-Maliszkiewicza z Żytomierza. Zbiory po antykwariuszu Jakubie Kazimierzu Gieysztorze. Dzieła sztuki na aukcjach, m. in obrazy ze zbiorów Mniszchów z Wiśniowca (podarował je następnie Muzeum Narodowemu w Krakowie).
Juliusz Tarnowski junior: depozyty (m. in. biblioteka Tyszkiewiczów z Czerwonego Dworu); zakupy - dzieła malarstwa włoskiego, niderlandzkiego, niemieckiego i hiszpańskiego od XVI do XIX wieku – z Romanowa na Wołyniu, ze zbiorów Steckich, oraz z rodzinnej kolekcji żony Juliusza – Róży z Zamoyskich
