Zbiory Uniwersytetu Jagiellońskiego: Gabinet Farmakognostyczny

opis skrócony

Gabinet farmakognostyczny (Farmacyjny) był zbiorem o charakterze muzealnym tworzonym z inicjatywy Floriana Sawiczewskiego w ramach działalności dydaktycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, w oparciu o zbiór leków surowych Szkoły Głównej Koronnej. W jego zbiorach znalazły się leki surowe i przetworzone pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, okazy, modele i narzędzia. Kontynuatorem tradycji kolekcjonerskich Gabinetu jest Muzeum Farmacji Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kalendarium:

1783: - gromadzenie zbiorów leków surowych

1835: - utworzenie Gabinetu farmakognostycznego

1859-04-20: - przejęcie opieki nad gabinetem przez Fryderyka Skobla

1881: - mianowanie oddzielnego profesora farmacji i wzrost dotacji na gabinet farmakologiczny

1895: - przeniesienie do nowego gmachu

zmiany w nazwach:
Gabinet Farmacyjny

misja:

Gromadzenie jak największej liczby okazów, jako pomoc dydaktyczna przy nauczaniu studentów oraz jako materiał do badań naukowych.

zakres terytorialny:

opis instytucji:

Zbiory farmakologiczne, tzw. leki surowe, gromadzone w Collegium Physicum ramach działalności Wydziału lekarskiego (Katedry Farmacji i Materii Medycznej) od 1783 r. Z inicjatywy Jana Szastera. Trudności finansowe i lokalowe ograniczały możliwości tworzenia zbiorów. W 1811 r. zbiory zostały przekazane Józefowi Sawiczewskiemu i obejmował przykłady róznych gatunków roślin. Z uwagi na brak środków finansowych, zużycie wykorzystywanych do zajęć dydaktycznych okazów oraz złe przechowywanie do 1825 r. liczba surowców uległa poważnemu zmniejszeniu. Florian Sawiczewski, po objęciu Katedry Farmacji, rozpoczął starania o uzyskanie odpowiedniego lokalu oraz gromadzenienie środków koniecznych na jego wyposażenie. W 1836 r. Podjęto prace nad wyposażeniem Gabinetu, w kolejnym roku zakupiono dodatkowe szafy. Ok. 1840 r., po zakupie szaf do przechowywania okazów, systematycznie rosła liczba okazów, modernizowano również sposób ich prezentacji. Prace nad rozwojem gabinetu kontynuował następca Sawiczewskiego, Fryderyk Skobel, nadając zbiorom poziom międzynarodowy.
Zbiór, określany także mianem Muzeum, powiększany był również w okresie międzywojennym. W czasie II wojny światowej zbiory zostały zabezpieczone przez pracowników Zakładu, kontynuatorem tradycji Gabinetu farmacyjnego jest Muzeum Farmacji Uniwersytetu Jagiellońskiego.

typ:
zbiory muzealne przy instytucjach uczelnie, szkoły

lokalizacja:

kraj:	region:	miejscowość:	datowanie:
Austro-Węgry	Galicja Zachodnia	Kraków	od 1783 do 1835

uwagi:

1783: Collegium Physicum, ul.św. Anny 6

Pracownicy:

Jan Szaster
Okres pracy pracownika od 1783
Okres pracy pracownika do 1811

Józef Sawiczewski
Okres pracy pracownika od 1811
Okres pracy pracownika do 1825

Florian Sawiczewski
Okres pracy pracownika od 1825
Okres pracy pracownika do 1857

Fryderyk Skobel
Okres pracy pracownika od 1859
Okres pracy pracownika do 1876

Edward Janczewski-Glinka
Okres pracy pracownika od 1876
Okres pracy pracownika do 1918

Zbiory:

zbiory naukowe

1791: przyrządy aptekarskie, kilkadziesiąt preparatów farmakognostycznych, m.in. „piec żelazny, drugi piec żelazny do potrójnej destylacji, dwa kociołki mosiężne, większy i mniejszy, różne wagi, alembik miedziany cum refrigeratorio, alembik cynowy sine refigeratorio, balneum Mariae, dwie beczki dębowe z żelaznemi obręczami i rurami cynowemi, retorty, tygle, donice, szkło różnego gatunku, misę mosiężną, blachy, marmurowe narzędzia, formę pro lapide infernali, szafy do chowania preparatów itd.” Archiwum UJ, syg. 719859 II, Obchód 150–lecia nauk farmaceutycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim, Warszawa, 1934, s.13, cyt. za: Samborska, 2010: 56-57
1811: egzemplarze różnych gatunków kory i korzeni roślin leczniczych
1825: 103 okazy leków surowych; leki przetworzone
1838: zbiory leków po prof. Antonim Szastrze, także okazy zapomniane i rzadkie, m.in. okazy bezoaru, wzory żywic i gum: smocza krew w 5 gatunkach, balsam peruwiański biały, styrax w ziarnach, liczne gatunki aloesu; kolekcja wszystkich gatunków kory peruwiańskiej, na tabliczkach tekturowych rozpiętych, strąki tamaryndowca indyjskiego w postaci przyrodzonej, owoc muszkatowy w całości, gałki muszkatołowe wraz z powłoczką (arillus), kawał kory dębu korkowego, 2 orzeszki limbowe (pineae), czernik lekarski, koral biały
1839: zakup naczyń
1843: naczynia ze szkła czeskiego do przechowywania leków
1844: naczynia, rośliny lekarskie krajowe; skóry zwierząt lekarskich
1845: wymiana zniszczonych roślin na nowe; skóry zwierzęce (piżmowca, zybuczka i stynka lekarskiego), 30 szt. woskowych modeli owoców, grzybów jadalnych i trujących
1840-1846: “Od r. 1840 do 1846 zakupiono dIa Gabinetu farmakognostycznego w ogólności 1035 słojów, trojakiego objątu. W szczególności: 222 słoje, obejmujące w sobie 4 funty wody. Te kosztowały 932 zlp. 12 gr. Dalej 400 słojów, obejmujących 2 fllnty wody, za które zapłacono 1308 zlp. 24 gr. Wreszcie sprawiono 404 słoje, biorące funt wody, nabyte za 1010 zlp, co czyni razem 3,251 zlp. 6 gr. Dodawszy do tego sprawione w 1852 r., 80 słoików, obejmujących łut wody, ku przechowaniu w nich alkaloidów, za 32 złp., tedy liczba wszystkich naczyń szklanych różnego objatu, znajdujących się w Gabinecie farmakologin. Wynosi 1,203 sztuk”, Skobel, 1864: 418, przyp. 1
1857: leków surowych 1626 szt., leków w naczyniach 1203 szt., 400 w pudełkach tekturowych, 45 szt. narzędzi i sprzętów, 24 zwierzęta wypchane

Zbiory nabywano w kraju i zagranicą, m.in. Zakup kolekcji F. Jobsta ze Stuttgartu (probki kory); część pochodziła z darów Antoni Szaster (kolekcja leków); p. Walter (czernik lekarski, koral biały). Wiele okazów pozyskiwano w wyniku krajowych ekspedycji naukowych prowadzonych przez wykładowców. W zbiorach znajdowały się cenne i rzadkie okazy m.in. zwierzęta lekarskie, wydzieliny, tłuszcze, kleje zwierzęce; modele woskowe krajowych grzybów; części lub wytwory roślin kwiatowych, jak: korzenie, drzewa, łodygi, kory, pąki, liście, zioła, kwiaty, owoce, nasiona, skrobia, soki zagęszczone, barwniki, żywice, oleje, olejki, kwasy organiczne, alkaloidy; zbiór kopalin; okazy przetworów które wyszły z użycia.