Zbiory Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego: Gabinet Odlewów Gipsowych

opis skrócony

Gabinet Odlewów Gipsowych był kolekcją o charakterze muzealnym tworzoną w ramach Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W jego zbiorach znalazły się wzory gipsowe z kolekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego zakupione od spadkobierców ks. Józefa Poniatowskiego (1810/11), miniatury, popiersia, płaskorzeźby, studia fragmentów ciała i ozdób, kolekcja obrazów olejnych, rysunków i rycin. Gabinetem kierował Antoni Blank (1785-1844), pełniący także funkcję konserwatora zebranych dzieł. Zbiory gromadzone były poprzez zakupy oraz dary osób prywatnych. Po zamknięciu Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego Gabinet przeszedł pod zarząd Dyrekcji Gabinetów Naukowych Okręgu Naukowego Warszawskiego, a w 1862 r. został włączony do zbiorów Muzeum Sztuk Pięknych.

Kalendarium:

1810-12-31: - 1810/1811: zakup kolekcji odlewów gipsowych Stanisława Augusta Poniatowskiego od spadkobierców ks. Józefa Poniatowskiego

1817-01-01: - przeniesienie zbiorów odlewów do Pałacu Kazimierzowskiego

1831-01-01: - zamknięcie Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego

1832-01-01: - utworzenie Dyrekcji Gabinetów Naukowych Okręgu Naukowego Warszawskiego

1862-01-01: - utworzenie Muzeum Sztuk Pięknych

zmiany w nazwach:
Gabinet Wzorów Gipsowych / Muzeum gipsów

misja:

Gromadzenie wzorów i odlewów gipsowych o charakterze dydaktycznym (dla studentów malarstwa i rzeźby).

zakres terytorialny:

opis instytucji:

Kolekcja odlewów gipsowych ze zbiorów Stanisława Augusta Poniatowskiego, znajdująca się w posiadaniu jego spadkobierców (ks. Józefa Poniatowskiego) została zakupiona z inicjatywy Izby edukacyjnej (1809). Zgoda na zakup została wyrażona w 1810 r. a do 1811 r. przekazano należną kwotę (27 000 złp). Zbiory umieszczone zostały w salach malarni na Zamku Królewskim, jednak zły stan techniczny pomieszczeń groził ich uszkodzeniem. Z tego względu ówczesny opiekun zbiorów Franciszek Paderewski od 1811 r. zabiegał o przeniesienie kolekcji. W 1817 r., dwa lata po deklarowanym przeniesieniu zbiorów do Szkoły Sztuk Pięknych, kolekcja została przetransportowana do Pałacu Kazimierzowskiego i ustawiona zgodnie ze wskazówkami malarza Zygmunta Vogla i architekta Józefa Borettiego. Zbiory powiększane były głównie przez dary oraz nabytki uzgodnione z Komisją rządową. W latach 1819-1821 sprowadzono z Paryża wzory gipsowe (część uległa uszkodzeniu – 29 szt. lub całkowitemu zniszczeniu w czasie transportu – 8 szt.). W 1821 r. prof. Blank i prof. Kitajewski przeprowadzili renowację gipsów z kolekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego. Gipsy zostały pobielone przez formatora Vincentiego oraz uczniów Szkoły sztuk pięknych.

Patronem Gabinetu ze strony Komisji rządowej oraz darczyńcą był Stanisław Kostka Potocki, którego działania bez wątpienia przyczyniły się do szybkiej budowy tzw. gmachu muzealnego. Dymisja oraz nagła śmierć Potockiego (1821) spowodowała, że Gabinet stracił swego protektora, a prowadzone w kolejnych latach zakupy miały zdecydowanie mniejszą skalę. Wykorzystywanie zbiorów Gabinet do zajęć dydaktycznych studentów malarstwa i rzeźby było jednym z uzasadnień dla dokonywania zakupów nowych wzorów. Ostatni taki zakup dokonany został w 1831 r., krótko przed wybuchem powstania listopadowego. Zbiory Gabinetu podzielić można na kilkanaście grup tematycznych, stworzonych ze zbiorów królewskich, nabytków Gabinetu i darów. Były to: posągi naturalnej i nadnaturalnej wielkości, posągi w mniejszej skali niż naturalna, torsy, głowy męskie, popiersia i maski, głowy żeńskie, popiersia i maski, części anatomiczne ciała: ramiona, ręce, nogi, stopy.

Zamknięcie Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego zahamowało rozwój instytucji. Gabinet trafił pod zarząd Dyrekcji Gabinetów Naukowych Okręgu Naukowego Warszawskiego. Jednocześnie, po otwarciu Szkoły Sztuk Pięknych przechowywane w budynku muzealnym gipsy służyły do zajęć dydaktycznych dla kursantów. W 1853 r. szkoła otrzymała patronat Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, a decyzją kuratora Okręgu Naukowego Warszawskiego Pawła Muchanowa, zbiory gipsów zostały powiększone o okazy zakupione w Paryżu (ok. 1851). W 1862 r., na mocy ustawy o Wychowaniu Publicznym w królestwie Polskim z dnia 20 maja powołane zostało Muzeum Sztuk Pięknych, do którego zbiorów włączona została uniwersytecka kolekcja odlewów gipsowych.

typ:
zbiory muzealne przy instytucjach uczelnie, szkoły

lokalizacja:

kraj:	region:	miejscowość:	datowanie:
Królestwo Polskie	Mazowsze	Warszawa	od 1810 do 1817

uwagi:

1810: zamek królewski, Plac Zamkowy 1

Pracownicy:

Franciszek Paderewski
Okres pracy pracownika od 1810
Okres pracy pracownika do 1817
kustosz

Antoni Blank
Okres pracy pracownika od 1817
Okres pracy pracownika do 1833
kustosz

Zbiory:

zbiory naukowe

1811 – 542 szt.
1831 – 750 szt.

1810/11: kolekcja odlewów ze zbiorów Stanisława Augusta Poniatowskiego (spadkobiercy ks. Józefa Poniatowskiego)
1821: posągi naturalnej wielkości: Apollo Belwederski, Grupa Laokoona, Wenus medycejska, Gladiator Borgheski, Gladiator umierający, Apollo medycejski, Antonius, faun Drezdeński, Zeno, dwie Westalki z Herkulanum, dwa Centaury, Bachantka, Grupa Tezeusz i Minotaur Canovy. Posągi o mniejszych proporcjach (1/4 oryginału) 44 szt.: kopie dzieł antycznych i artystów francuskich; popiersia 208 szt.: Juno, Jowisz Olimpijski, Ajax, Niobe, matka i dzieci, Parys, Nerwa, Kaligula, Trajan, Pompejusz, Homer, Minerwa; płaskorzeźby, ramiona z antyków i natury, ręce, studia anatomiczne, torsy, ozdoby; 42 szt. obrazów olejnych; 151 szt.. rysunków ręcznych i rytowanych;
1826: Kartony Marka Benefiali 5 szt.; rysunki wzorowe z Paryża 126 szt.; rysunki i litografie wg Rafaela aut. Karola Bacha; modele gipsowe płaskorzeźb i medali aut. Malińskiego, 15 szt;
1828: marmury stypendysty Tatarkiewicza;

Zbiory z malarni (kolekcja królewska) 542 szt.:

[posągi naturalnej i nadnaturalnej wielkości] Grupa Laookona, Merkry siedzący na skale, Tezeusz siedzący na Minotaurze, Bachus przepasany skórą, Zenon z papierem w ręku, Antinous, boksiarz (Lutter), gladiator walczący, Ganimedes, Faun z Herkulanum lezący na kozie z winem, Gladiator umierający z Kapitolu, Wenus Medycejska, Wenus Belwederska, Apollo Medycejski, Apollo Watykański, książę Lubomirski młody, wsparty na łuku, centaur z e związanymi rękami z tyłu, centaur z maczugą;
[posągi w mniejszej skali niż naturalna]: Herkules Franezyjski Le Bruna, Centaur klęczoący Lazarina, płaczące dziecko z gniazdkiem, Kupidyn z łukiem, dziecko oglądające ptaszka, dziecko siedzące na postumencie, dwóch walczących zapaśników, Herkules duszący Anteusza, faun grający janczarkami (niewykończona twarz), model Mojżesza z gliny, niewolnik leżący, niewolnik stary stojący, Marsjasz przywiązany do drzewa, niewolnik młody stojący, dziecko siedzące (bez lewej ręki i stóp), dziecko (bez ramion i prawej stopy);
[torsy]: Herkules belwederski, plecy z natury, przód torsu Bachusa, tors z grupy Kastora i Polluksa, tors dziecka z głową, tors dziecka odpoczywającego z jedną noga i ręką, gladiator wg le Bruna
[męski głowy, maski, popiersia]: Juliusz Cezar w pancerzu (2 szt.), Marek Aureliusz, Wespazjan w draperii, Neron w draperii, Aleksander Serwus w pancerzu, Tyberiusz w draperii, Lucjusz Werus, Nerwa, Galba, Vitelliusz w draperii, Kaligula w pancerzu, Pompejusz, Agrypa (2 szt.), konsul rzymski, Brutus stary, Brutus młody, Karakalla, Jowisz z antyku, Apollo Watykański, Apollo Medycejski, Bachus z brodą i bluszczem na głowie, Bachus bez brody z bluszczem na głowie, Bachus bez brody z bluszczem i przepaską na głowie, Sylen, faun niosący koziołka, centaur, mały faun, Merkury (2 szt.) Milon, Herkules Farnezyjski, Eskulapiusz, syn Niobe (2 szt.), syn Niobe z wzniesionym ramieniem, dzieci Niobe, Herkules w młodym wieku, Aleksander Wielki z przepaską na głowie, Sardanapal (2 szt.), król Partów (2 szt.), konsul rzymski, rzeka Tyber przez Michała Anioła Bounarotti (2 szt.), Zenon, Arystoteles, laookon, Cerbulon, Homer, Epikur, Diogenes, Sokrates (2 szt.), Cyceron, Platon, Seneka (2 szt.), stary Katon, niewolnik z antyku, gladiator umierający, gladiator walczący, szlifierz, bokser z antyku, Antonius, ks. Lubomirski, Apollo, Muz, Katon młody, Seneka [?] z antyku, chłopczyk; maski: Karakalli, Adriana, Marek Aureliusz, Apollo Watykański, Cobulon, chłopczyk, murzyn
[żeńskie głowy, maski, popiersia]: Niobe, sprawiedliwość z Watykanu, Junona z antyku, Junona, Minerwa ze sfinksem na kasku, Minerwa bez ciemienia, Minerwa w pancerzu, Minerwa w małym kaszkiecie, Diana, Wenus Medycejska (2 szt.), Wenus z antyku, muza, popiersie z antyku, córka Niobe (3 szt.), głowa z antyku watykańskiego, Westalka z Kapitolu, Faustyna cesarzowa, Sprawiedliwość z antyku, Sprawiedliwość wg Le Bruna, córka cesarska, św. Teresa wg Le Bruna, niewiasta; maski: Wenus Medycejska, Meduza, Omphale, córka Niobe, niewiasta, niewiasta z natury;
części anatomiczne ciała (ramiona, ręce, nogi, stopy, anatomiczne przedstawienia); płaskorzeźby; zwierzęta i ich części

Gipsy z Paryża (1820-1830) 140 szt.:

[posągi naturalnej i nadnaturalnej wielkości] młodzieniec wyciągający cierń z nogi, dziewczyna bawiąca się kostkami, faun niosący koziołka, Kastor i Polluks, Adonis, Wenus klęcząca, Bachus z winogronem i laską w rękach, Jazon, Antinous, Geniusz spoczynku, Ceres, gladiator walczący, Achilles, dyskobol, germanikus, Sylen piastujący małego Bachusa;
[torsy]: mężczyzna młody, amor grecki z głową, mały mężczyzna, kobieta z szyją, kobieta bez szyi, Hermafrodyta, lewa część torsu związanego człowieka;
[męskie głowy, maski, popiersia]: Apollo Watykański, Apollo Medycejski, Bachus indyjski, Bachus, Sylen, faun, Amor grecki, Markury mały, Merkury w kapeluszu, Herkules młody, Herkules Kommodus, Kastor, Polluks, Palemon, Eskulapiusz, Adonis, Parys (2 szt.), Meleager, Achilles, Perykles, Ulissess, Rzym w postaci uzbrojonego młodzieńca, Epikur, Pitagoras, Kameades, Agrupa, Antinuous, syn Niobe, dyskobol, Ajaks; maski: Jowisz Serapis, Jowisz Olimpijski, Phocylon, Lucius Verus, niewolnik
[żeńskie głowy, maski, popiersia]:Junona (2 szt.), Diana, Leucothoea, Wenus z Arles, Ariadna, Izys grecka, Izys, Minerwa bez sfinksa na hełmie, Minerwa Pallas, Minerwa Welletryjska, Wenus Medycejska (2szt.), Wenus z kapitolu, Flora, Terpiscore, Thalia, Sapho, córka Nioby (2 szt.), Kariatyda, Westalka, Faustyna cesarzowa; maski: Omphale, Milczenie, Kleopatra, amazonka, Atalante

części anatomiczne ciała (ramiona, ręce, nogi, stopy, części twarzy, anatomiczne przedstawienia); płaskorzeźby; zwierzęta i ich części

gipsy ofiarowane: [posągi naturalnej i nadnaturalnej wielkości] bachantka, Westalka z Herkulanum, Kamillus, Danaida, faun młody stojący z winogronem w ręku, model do posągu Kopernika aut. Thorwaldsena, Kryspina cesarzowa, Augusta Regina cesarzowa;

części anatomiczne ciała (ręce); zwierzęta i ich części

zakupy

1815: 542 szt. wzorów gipsowych (spadkobiercy ks. Józefa Poniatowskiego)
1818: gipsy i manekin (spuścizna po Bacciarellim)
1819/20: wzory gipsowe (biusty i modele) z Paryża (staraniem Ministra Oświecenia Publicznego)
1821: gipsy z Paryża (m.in. Faun z Kapitolu, bareliefy z Partenonu ateńskiego od Jaqueta)
1826: wzory sprowadzone z Paryża 140 szt.; rysunki wzorcowe 126 szt. z Paryża
1830: wzory gipsowe do rysunków z Paryża (od Jaqueta)

dary

1815: Stanisław Potocki, Aleksandrowa Potocka (rożne figury zakupione w Dreźnie u Mathei, 1815)
1826: dyrektor dróg i mostów (modele gipsowe płaskorzeźb i medali aut. Malińskiego, 15 szt.)
1830: car Aleksander II (dwa odlewy gipsowe ręki olbrzyma Nikifora Łuczkina)

Radca Nadworny Króla Pruskiego i Dyrektor Szkoły kunsztów we Wrocławiu Karol Bach (rysunki i litografie Karola Bacha wg Rafaela)