02.01.2017 |
Digital Humanities Centres – Experiences and Perspectives to kolejna, niezwykle istotna dla humanistyki cyfrowej konferencja, która odbyła się w Polsce. Została zorganizowana przez Laboratorium Humanistyki Cyfrowej Uniwersytetu Warszawskiego w Bibliotece Uniwersyteckiej 8-9.12.2016 r. Wszystkim dwudziestu pięciu referatom przysłuchiwała się reprezentantka projektu Muzeum Pamięci – Ewelina Bednarz.
Każdy dzień konferencji został podzielony na dwie sesje, które otwierali badacze, prezentując myśl przewodnią sesji.
Pierwszym mówcą był Jan Christoph Meister[1] (Universität Hamburg), który swoim wystąpieniem The raison d’etre of Digital Humanities Centres: advocates, stakeholders and opponents starał się pokrótce opisać historię i etapy powstania humanistyki cyfrowej. Dla osoby, która dopiero poznaje tajniki owej dziedziny, mogło być sporym zaskoczeniem, że historia humanistyki cyfrowej rozpoczyna się już pod koniec lat 60’ XX wieku. Związana jest z dwoma nazwiskami – Arthurem C. Clarkiem[2], który przewidział skomputeryzowany rozwój humanistyki, oraz z Roberto Busą[3] – księdzem, który w międzyczasie rozmawiał ze swoim komputerem w Watykanie. Kolejnym istotnym wydarzeniem wg Jana Christopha Meistra[4] był jego własny artykuł, wydany w 1994 roku w Paryżu Consensus ex Machina? Consensus qua Machina![5], który w wielu miejscach wciąż zaskakuje aktualnością. Kolejną datą wartą uwagi jest rok 2008, kiedy to w Hamburgu zaczęto budować zaplecze, podjęto badania na większą skalę oraz po prostu – zaczęto budować naukowy świat Humanistyki Cyfrowej w Niemczech. Co ciekawe, Universität Hamburg posiada prężnie rozwijająca się Filologię Cyfrową, jako samodzielny kierunek.
Jan Christoph Meister, kończąc zarys historyczny, skupił się na tym jak zbudować centrum humanistyki cyfrowej przy własnym uniwersytecie lub instytucji. Istotna oczywiście jest strategia, określenie swoich celów oraz priorytetów, jednak na początku drogi jeszcze ważniejsze mogą okazać się wszelkie stowarzyszenia i organizacje, które pomagają w kreowaniu oraz promowaniu nowych ośrodków związanych z humanistyką cyfrową, takie jak: centerNet[6], Alliance of Digital Humanities Organisations[7], EASSH Initiative[8], EADH[9].
Wydaje się, że znakomitym podsumowaniem wystąpienia Jana Christopha Meistra była sama dyskusja. Padło na niej pytanie: Czy ludzie wiedzą, czym jest Humanistyka Cyfrowa? Jak mamy siebie nazywać? I jak tłumaczyć ludziom to, czym się zajmujemy? Badacz odpowiedział: Nie musimy dbać o to, co ludzie myślą, ale o to, czym się zajmujemy. Reszta to problemy psychologiczne.
Następnym mówcą była Smiljana Antonijević Ubois[10] (Penn State University), niezwykle aktywna podczas wszystkich dyskusji. Jej wystąpienie zatytułowane Organizational Strategies In Digital Centres dotyczyło 11 pionierskich ośrodków poświęconych humanistyce cyfrowej. Co było ich misją? Smiljana Antonijević Ubois wskazała dwa główne cele: rewolucjonizowanie myślenia humanistów na temat sposobu ich pracy oraz inspirowanie humanistów do myślenia o technologiach cyfrowych.
Eveline Wandl-Vogt (Österreichische Akademie der Wissenschaften), dobrze znana projektowi Muzeum Pamięci z poznańskiej konferencji DARIAH, swoim referatem Towards Open Innovation In the Humanities. Designing collaboration to innovate a Cultural Heritage mindset zwróciła uwagę na inny aspekt humanistyki cyfrowej – jej przydatność w ochronie dziedzictwa kulturowego. Badaczka wspomniała o Universal Declaration on Cultural Diversity[11] wydanej przez UNESCO w 2002 roku. Deklaracja już w swoich założeniach uwzględnia humanistykę cyfrową, rozumiejąc jej narzędzia i widząc szerokie perspektywy wykorzystania ich. Eveline Wandl-Vogt zachęcała również humanistów cyfrowych do otwierania się na firmy i konsorcja, w których widzi nie tylko ciekawe miejsca pracy, nowe wyzwania badawcze, ale i przydatny model-wzór w budowaniu własnego ośrodka naukowego.
Kolejny wykład, wygłoszony przez Priyankę Suresh, Collaboration workflows In Digital Archives and Collections,to referat opracowany przez wspomnianą badaczkę oraz przez Navjyoti Singha (International Institute of Information Technology). Mowa poświęcona była ich projektowi – Curarium[12], który w wersji końcowej ma stać się prawdziwą internetową galerią oraz cyfrowym archiwum. Traktowano więc o technicznych aspektach tworzenia kolekcji i archiwów w sieci, a także o problemach związanych z administrowaniem takiej strony (jak np. przejrzystość prezentowanych danych, łatwa w obsłudze internetowa skrzynka pocztowa).
Institute Catholique de Paris reprezentowali Laurent Tessier i Michaёl Bourgatte. Wystąpienie badaczy zatytułowane Disseminating research results in a DH Center: Mediasprint as „unconference proceedings” było swego rodzaju opowieścią o projektach humanistyczno-cyfrowych, które mają miejsce w ich instytucie – o konferencji poświęconej niniejszemu tematowi, o książce, która została wydana on-line i którą składał komputer, a nie człowiek, a także o wydawnictwie uniwersyteckim.
Pierwszą sesję zamykały Sandra Lehecka, Claudia Resch oraz Tanja Wissik (Österreichische Akademie der Wissenschaften) referatem Outreach strategies at the Austrian Centre for Digital Humanities: ACDH Lectures, ACDH Tool Galleries, and Social Media, który poświęcony był działalności ich centrum. Austrian Centre for Digital Humanities w swojej ofercie ma wieczorowe kursy, warsztaty podnoszące kwalifikacje humanistów. Reprezentantki owego centrum zaprezentowały również schemat, na którym opierają swoją działalność, a także na podstawie którego powinny rozwijać się powstające ośrodki.
Myśl przewodnią sesji drugiej wygłosił Frédéric Kaplan (Ėcole polytechnique fédéralle Lausanne). Digital Humanities at the European Scale, choć brzmi dość zagadkowo, odnosi się do istniejącego, bardzo nowoczesnego kompleksu położonego nad samą wodą, a także do projektów tam realizowanych, jak np. Time Machine Project[13]. Tytuł nie zwodzi słuchacza, ale znakomicie obrazuje ośrodek w Lozannie. Wspomniany Time Machine Project wywołał zachwyt i poruszenie niemal u wszystkich obecnych. Zachwyt może nie tyle wśród literaturoznawców, ale wśród archiwistów, historyków sztuki i muzealników. Twórcy przedsięwzięcia zabierają uczestników w przeszłość, przenoszą ich w czasie. Wystarczy wpisać nazwę ulicy, adres, a na monitorze pojawią się wszystkie możliwe grafiki, obrazy czy zdjęcia archiwalne danego miejsca. Mało tego, można zwiedzać całe miasto, odwiedzać sklepy, studiować archiwalia. Projekt póki co odnosi się do samej Wenecji, stanowi jej portret, nieoceniony w pracy historyka.
Frédéric Kaplan zaznaczył, że celem twórców oraz Unii Eruopejskiej jest stworzenie takiego wehikuły czasu dla całego Starego Kontynentu. Zaangażowali się to w również naukowcy z Polski – Dorota Urbanek (Laboratorium Humanistyki Cyfrowej, Uniwersytet Warszawski), Jan Rybicki (Instytut Filologii Angielskiej, Uniwersytet Jagielloński), Jakub Szprot (DARIAH-PL), Cezary Mazurek (Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe), Adam Pawłowski (Uniwersytet Wrocławski), Marcin Werla (PIONIER, Federacja Bibliotek Cyfrowych)[14]. Więcej o projekcie i jego rozszerzonych założeniach warto przeczytać na stronie Time Machine[15].
O DARIAH-BE: Towards an ekosystem of Digital Humanities Research Centres in Belgium opowiadał Tom Geldof (KU Leuven), reprezentując przy tym innych belgijskich badaczy – Sally Chambers i Katrien Deroo (Ghent University) oraz Björna-Olava Dozo (University of Liége). Tom Geldof przybliżył słuchaczom działalność belgijskiego oddziału DARIAH, który został powołany w 2015 roku. Mówił również o ośrodkach w swoim kraju, w których wdraża się humanistykę cyfrową, umożliwiając przy tym podjęcie nowej ścieżki badawczej naukowcom, LASLA – The Laboratory of Analists Statistics/ Stulistics Languages Ancients, Faculty of Arts & Philosophy na Ghent University, Virtual Researcher Enviroment Service Infrastructure (VRE-S), a także KU Leuven, gdzie współpracuje się z Artes Library of Humanities.
Ostatnie dwa referaty wygłosili mówcy z Polski. Tomasz Walkowiak reprezentował Macieja Piaseckiego i Marcina Pola (Politechnika Wrocławska), a Cezary Mazurek Macieja Stroińskiego, Marcina Werli i Jana Węglarza (Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe). Należy zaznaczyć, że wykłady wspomnianych badaczy można było wysłuchać na listopadowej konferencji DARIAH-PL w Poznaniu. Tomasz Walkowiak wystąpił z referatem zatytułowanym CLARIN-PL Language Technology Centre. Services for Humanities and Social Sciences, natomiast Cezary Mazurek z Polish Optical Internet PIONIER as a Digital infrastructure for the arts and humanities. Obie mowy dotyczyły początków powstawania ich projektów oraz instytucji, trudów, jakie napotkali na swej drodze, a także czym się zajmują na co dzień, z kim współpracują i na jaki rodzaj współpracy są otwarci.
Myśl przewodnią drugiego dnia konferencji Changing methods. Lessons learned for Digital Humanities Centres wygłosił Gerhard Lauer (Georg-August Universität Göttingen). Badacz już na samym wstępie zaprezentował wykres dotyczący humanistyki cyfrowej, który jest niezbędny do pojęcia istoty i roli tej dziedziny nauki.
Gerhard Lauer przybliżył słuchaczom działalność Göttingen Centre Digital Humanities, przy współpracy z którym powstało kilka bardzo ciekawych projektów: Blumenbach Online (istotny dla antropologów, archeologów oraz biologów), Kafka’s Diaries, Kleist, Digital Humanities Deutschspraching, HDC – Humanities Data Centres (do przechowywania danych dla humanistów). Göttingen Centre Digital Humanities oferuje również letnią szkołę oraz warsztaty, podczas których humanista może nadrobić braki w informatyce oraz poznać podstawy programowania.
Jednakże, pomimo rozwiniętej infrastruktury oraz uzupełniającego nauczania, czy można traktować Humanistykę Cyfrową jako samodzielną dyscyplinę naukową? Gergard Lauer zauważa, że choć Göttingen Centre Digital Humanities robi co może, by wyjść naukowcom naprzeciw, to rzeczywistość okazuje się dość trudna. Problemem są naukowcy, którzy nie dzielą się swoimi badaniami, ukrywają swoje projekty, nie chcą zatrudniać do nich osób spoza danego kręgu. Problemem Humanistyki Cyfrowej jest brak komunikacji między naukowcami i zamknięte środowisko. Być może zmieni się to, gdy zostanie otwarty nowy kierunek studiów kształcący następne pokolenia.
O prężnie rozwijającym się świecie humanistyki cyfrowej w Finlandii opowiadał natomiast Eero Hyvönen (University of Helsinki, Aalto University), który swoim referatem Heldig – Helsinki Centre for Digital Humanities reprezentował Mikko Tolonena, Arto Mustajoki oraz Hannę Snellman (University of Helsinki). Wystąpienie różniło się od poprzednich tym, że Eero Hyvönen to informatyk, który do tej pory brał udział w konferencjach związanych z problematyką technologiczną. Jednakże, jak podkreślił, bardzo spodobała mu się ta interdyscyplinarność. Zaprezentował nawet wykres, według którego istotą humanistyki cyfrowej jest właśnie interdyscyplinarność.
Z tych też względów powstał Heldig. Fińskie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego dotowało Uniwersytet w Helsinkach na 5 milionów euro, zachęcając, by stworzyli coś nowego, coś rozwojowego i dobrego. Naukowcy zdecydowali pójść w kierunku humanistyki cyfrowej. Jednym z pierwszych projektów, owoców dotacji, było FINTO[16] skierowane do muzeów i bibliotek. Fińscy naukowcy podjęli się również digitalizowania starych map, co cały czas wykonują.
Kolejnym mówcą był Maciej Maryl (Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk), również znany z poznańskiej konferencji DARIAH-PL, który swoim referatem Birth of a Centre. A Polish Example przybliżył słuchaczom z zagranicy, jak instytucjonalnie rozwijała się (i jak wciąż się rozwija) humanistyka cyfrowa w Polsce, a także jakie instytucje pomagają rozwijać się w tym kierunku, np. DARIAH-PL.
Zupełnie inny charakter miało kolejne wystąpienie – Dimitara Birova, Marii Baramovej oraz Dobromira Dobreva (Sofia Uniwersity), którzy swoim referatem Digital Humanities Research Group At the University of Sofia „St. Kliment Ohridski” nie poprzestali na strukturze instytucji oraz suchych faktach, ale opowiedzieli również bardzo ciekawe historię z życia bułgarskich humanistów cyfrowych. Otóż, pewnego dnia ich biuro odwiedzili mnisi, prosząc o pomoc. Nikt nie spodziewał się, że bracia przynieśli manuskrypty pochodzące z VI i VIII wieku naszej ery! Tłumaczyli, że gdy tylko usłyszeli o tym, że dzięki nowoczesnym technologiom można zachować coś dla potomności, wiedzieli, że nie ma co się wahać. Było to o tyle zaskakujące, że badacze nie musieli sami prosić o materiały, a dostali je pod swoją opiekę, do digitalizacji. Wielka była radość badaczy, że mnisi, którzy starają się żyć ascetycznie, nie boją się nowoczesnych narzędzi i ich oddziaływania na obiekt.
Kolejny referat przewodni DH and Social Engagement: Konwledge Creation Across Institutional Boundaries wygłosiła Susan Schriebman (Maynooth University), która przybliżyła słuchaczom, czym zajmują się humaniści cyfrowi na Uniwersytecie w Maynooth, a także opowiedziała o trwającym projekcie Letters 2016 związanym z digitalizacją dokumentów, archiwaliów, zdjęć i różnych pamiątek związanych z Powstaniem Wielkanocnym w Irlandii.
W nawiązaniu do Susan Schriebman z referatem Openness and Transparency In Digital Humanities Project Management and Development: A Reflection from the Digital Repository of Ireland wystąpiła Rebecca Grant (National Library of Ireland), reprezentując Paddi Leinster (Digital Repository of Ireland) oraz Sharon Webb (University of Sussex). O humanistyce cyfrowej w Irlandii opowiadał również Mike Cosgrave (University Collage Cork) – PhD to BA: developing a full DH programme.
Ostatnie trzy referaty zostały wygłoszone również w duchu poprzednich – opowiadały o bieżącej sytuacji humanistyki cyfrowej w danych jednostkach naukowych, o perspektywach rozwoju, realizowanych projektach, a także o problemach, z którymi borykają się na co dzień. Tak też Elana Gonzάlez-Blanco Garcia (Universidad Nacional de Educación a Distancia) zaprezentowała referat pt. Experiences and perspectives frm Spanish DH community: the Digital Humanities Innovation Lab AT UNED (LINHD): innovation, research, training and future challanges, Jörg Wettlaufer (Akademie der Wissenschaften zu Göttingen) mówił o Digital Humanities In an Academy. The coordination of DH activities In the Göttingen Academy of Sciences and Humanities, zaś Oriol Vicente, Alicia Fornés i Ramón Valdés (Universidad Autónoma de Barcelona) wystąpili z referatem:The Digital Humanities of the UABCie: a smart structure of research and social transference for the Digital humanities.
Konferencję należy uznać za niezwykle udaną i owocną, ponieważ pokazała, że choć sytuacja humanistów cyfrowych bardzo różni się w zależności od kraju, to problem wciąż pozostaje taki sam – jak się rozwijać? W jakim pójść kierunku? Co zrobić, by środowisko humanistów cyfrowych nie było zamknięte i nauczyło się ze sobą współpracować? Jedno jest pewne – spotkania tego typu sprawiają, że możemy wykorzystywać rozwiązania z innych ośrodków, uczyć się od osób, które już uporały się z pewnymi wyzwaniami i znalazły rozwiązania. Dla projektu Muzeum Pamięci spotkanie było o tyle ważne, że w głowach zaczęły pojawiać się pewne inspiracje, które bezwątpienia zostaną zrealizowane w kolejnych etapach projektu.
Ewelina Bednarz
PRZYPISY
[1] Podczas wystąpienia badacz żartował sobie, że w Niemczech mówi się o nim Jan Christoph Maister – ten, który digitalizuje humanistykę, ponieważ jako pierwszy otrzymał stypendium na badania nad humanistyką cyfrową.
[2] Sir Arthur C. Clarke (16.12.1917, Minehead, Wielka Brytania – 19.03.2018, Kolombo, Sri Lanka) – futurysta, pisarz fantastycznonaukowy, teoretyk kosmonautyki, wizjoner.
[3] Roberto Busa (13.11.19.13, Vicenza, Włochy – 09.08.2011, Gallarate, Włochy) – ksiądz katolicki, członek Zakonu Jezuitów, prekursor w zastosowaniu informatyki do analizy literatury, a zwłaszcza dzieł chrześcijańskich.
[4] Więcej o publikacjach badacza można przeczytać na jego własnej stronie internetowej http://jcmeister.de/en (dostęp: 2016-11-13).
[5] Artykuł Jana Christopha Meistra można przeczytać online na zasadzie wolnego dostępu pod adresem: http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.912.3787&rep=rep1&type=pdf (dostęp: 2016-12-12)
[6] centerNet – An International Network of Digital Humanities Centres – https://dhcenternet.org (dostęp: 2016-12-18).
[7] Alliance of Digital Humanities Organisations – https://adho.org (dostęp: 2016-12-21).
[8] EASSH – European Alliance for Social Sciences and Humanities – http://www.eassh.eu/ (dostęp: 2016-12-12).
[9] EADH – European Association for Digital Humanities – https://eadh.org/ (dostęp: 2016-12-10).
[10] Semiljana Antonijević Ubois jest autorką publikacji poświęconej humanistyce cyfrowej, o której mówiła podczas wystąpienia – Semiljana Antonijeić Ubois, 2016. Amongst Digital Humanists: An ethnographic study of digital knowledge production, Basingstoke: Palgrave Macmillan. O publikacji można przeczytać na stronie autorki pod adresem https://smiljana.org/ (dostęp: 2016-12-21).
[11] Universal Declaration on Cultural Diversity, A document for the World Summit on Sustainable Development, Johannesburg, 26.08.-04.10.2002 – http://unesdoc.unesco.org/images/0012/001271/127162e.pdf (dostęp: 2016-12-11).
[12] Curarium – https://curarium.com/ (dostęp: 2016-12-14).
[13] Strona projektu Time Machine – http://timemachineproject.eu/ (dostęp: 2016-12-18).
[14] Time Machine Project – http://timemachineproject.eu/index.html#supporting-institutions (dostęp: 2016-12-18).
[15] Time Machine Project – http://timemachineproject.eu/article-pl.html (dostęp: 2016-12-18).
[16] Strona projektu FINTO – http://finto.fi/en/ (dostęp: 2016-12-19).
