Zbiory muzealne Wielkiej Synagogi | Dar Lessera Giełdzińskiego

opis skrócony

Dar Giełdzińskiego w Wielkiej Synagodze w Gdańsku stanowił część tworzonej po 1866 r. kolekcji judaików, gedaników Lessera Giełdzińskiego. W 1904 r. kolekcjoner przekazał na rzecz gminy żydowskiej zbiór, będący trzonem kolekcji muzealnej istniejącej do końca lat 30. XX w. W styczniu 1939 r. eksponaty zostały wywiezione do Stanów zjednoczonych, obecnie stanowią trzon Muzeum Żydowskiego w Nowym Jorku.

Kalendarium:

1866: - Giełdziński osiadł na stałe w Gdańsku; gromadzenie kolekcji rzemiosła gdańskiego i sztuki żydowskiej

1904-01-10: - utworzenie zbiorów żydowskich przy Wielkiej Synagodze - Dar Giełdzińskiego

1912: - aukcja zbiorów z kolekcji Giełdzińskiego w Berlinie

1939-01-21: - pozwolenie na wywóz zbiorów muzealnych w tym Daru Giełdzińskiego z Gdańska do Stanów Zjednoczonych

zmiany w nazwach:
Muzeum Żydowskie Lessera Giełdzińskiego

misja:

Gromadzenie, zabezpieczenie przykładów kultury materialnej i popularyzacja wiedzy o kulturze żydowskiej.

zakres terytorialny:

opis instytucji:

Lesser Giełdziński mieszkał w Gdańsku od 1866 r., zgromadził pokaźną kolekcję okazów rzemiosła artystycznego gdańskich mistrzów oraz zabytki kultury żydowskiej. Zbiory były udostępniane szerszej publiczności: “Giełdziński prowadził dom otwarty, sam oprowadzał gości po swoich zbiorach; do dobrego tonu należało w czasie pobytu w Gdańsku zwiedzić jego kolekcję, “podziwiać jego gust, znawstwo”. Czuł się gdańszczaninem, bardzo kochał swoje miasto” (Rejduch-Samkowa, 1984: 170).
W 1904 r. Giełdziński wydzielił z kolekcji zbiór zabytków żydowskich i przekazał je gminie gdańskiej w Wielkiej Synagodze: “Ja, Lesser Giełdziński, zapisuję w testamencie moją kolekcję dawnych ceremonialnych obiektów synagodze i gminie żydowskiej w Gdańsku na zawsze. Kolekcja powinna być znana jako dar Giełdzińskiego, zawsze ma być pokazywana w oddzielnym pokoju, starannie strzeżona i z wolnym wstępem dla wszystkich. Ten dokument winien pozostać na zawsze w tym pokoju razem z kolekcją jako wieczna pamiątka” (zapis Giełdzińskiego, cyt. za Rejduch-Samkowa, 1984: 171). Pomieszczenie, w którym prezentowano zbiory zgodnie z wolą testatora nazywane było Salą Giełdzińskiego (Gieldzinski Zimmer). W 1933 r. wykonano katalog zbiorów muzealnych Wielkiej Synagogi. Duża część zbiorów Giełdzińskiego została wystawiona na sprzedaż przez synów kolekcjonera: Waltera i Eduarda w Domu Aukcyjnym Rudolpha Lepkego w Berlinie w 1912 r.
W 1939 roku kolekcję Giełdzińskiego znajdującą się w Wielkiej Synagodze wywieziono statkiem do Stanów Zjednoczonych, gdzie stała się trzonem kolekcji Muzeum Żydowskiego w Nowym Jorku.

typ:
zbiory muzealne przy instytucjach

lokalizacja:

kraj:	region:	miejscowość:	datowanie:
Niemcy \| Prusy		Gdańsk	od 1866 do 1904

uwagi:

po 1866: ul. Langgesse 18 (Długa 18)
ok. 1900: ul. Langgesse 29 (Długa 29)

Zbiory:

zbiory muzealne

ok. 1900: 2381 obiektów: synagogalia jak kandelabry, modlitewniki, bogato zdobione oprawy, szofar, parochety, naczynia na etrog, XVIII i XIX-wieczne jady wykonane przez niemieckich i polskich złotników, wyroby z Gdańska, Elbląga, Warszawy, Wrocławia, Szczecina, Królewca, Berlina, Moskwy, Pragi i Erfurtu; 27 rzadkich i bogatych Tor, 6 balsaminek, kolekcję mis sederowych; szafy gdańskie, tapiserie, zbiór rycin i grafik (w tym przedstawiających świętych katolickich), kryształowe żyrandole z XVIII wieku, zegary, rzeźby, obrazy, modele statków, majolikę, szkło, fajanse, brązy, kadzielnice;
1904: 127 obiektów przekazanych z kolekcji Lessera Giełdzińskiego Wielkiej Synagodze

Lesser Giełdziński kupował według niego wartościowe i wyjątkowe judaika, gedanika oraz obiekty związane z pamięcią o Żydach z terenów dawnej Rzeczypospolitej.