Muzeum Puszczy Kurpiowskiej

opis skrócony

Muzeum Puszczy Kurpiowskiej zostało założone w 1912 r., w ramach działającego od tego samego roku Oddziału Ostrołęckiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Zbiory zostały podzielone tematycznie na: etnograficzne, przedhistoryczne, przyrodnicze, historyczne (m.in. bitwy pod Ostrołęką 1831) i numizmatyczne. Na temat działalności muzeum zachowało się niewiele informacji. Najprawdopodobniej zbiory z muzeum zostały zniszczone w czasie I wojny światowej.


Kalendarium:

1912: - powstanie oddziału Ostrołęckiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i zbiorów muzealnych

1913: - powołanie komisji muzealnej Oddziału PTK

1913: - przekazanie części kolekcji etnograficznej Adama Chętnika do zbiorów Muzeum

1914-01-18: - utworzenie Sekcji Muzealnej oddziału Ostrołęckiego PTK

1915: - zniszczenie Ostrołęki w czasie działań wojennych przez wojsko rosyjskie

1915: - zniszczenie zbiorów muzeum zabezpieczonych w majątku Susk


zmiany w nazwach:
Muzeum Puszczy Kurpiowskiej PTK; Muzeum Puszczańskie; Muzeum Kurpiów

misja:

Zebrać wszelkie okazy i unikaty dotyczące głównie życia Kurpiów, zwanych inaczej Kurpiakami.

zakres terytorialny:

opis instytucji:

Muzeum Puszczańskie, zwane także Muzeum Kurpiowskim zostało założone w 1912 r., w ramach działalności założonego w tym samym roku Oddziału Ostrołęckiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Siedzibą muzeum stało się pomieszczenie [?] w mieszkaniu prywatnym, użyczonym przez jednego z założycieli Oddziału i darczyńcy muzeum W. [Franciszka?] Malinowskiego w Ostrołęce. W 1913 r. w ramach Oddziału utworzona została Komisja Muzealna, w której skład weszli członkowie towarzystwa: powołany w 1912 r. na stanowisko kustosza zbiorów Piotr Szymański, urzędnik skarbowy, a także Maryla Święcińska, Dionizy Majewski i Radosław Krajewski, którzy pełnili funkcję opiekunów poszczególnych działów w muzeum. Były to zbiory etnograficzne, przedhistoryczne, przyrodnicze, historyczne i numizmatyczne. Przy muzeum działa także biblioteka. Jednym z najważniejszych przekazów do muzeum stał się dar Adama Chętnika, który w 1913 r. przywiózł do muzeum część zgromadzonej przez siebie kolekcji, obejmującej okazy archeologiczne, etnograficzne i numizmaty (330 okazów).

Na temat działalności muzeum zachowało się niewiele informacji. Na podstawie sprawozdań i relacji można stwierdzić, że nie miało ono narzuconej specjalizacji, jednak w zbiorach dominowały okazy etnograficzne, związane z kulturą materialną Kurpiów, co było inspiracją dla nazwy instytucji. Zbiory podzielone zostały na kilka działów – etnograficzny, przedhistoryczny, przyrodniczy, historyczny i numizmatyczny. Najwięcej okazów znajdowało się w pierwszym z działów. Wybuch wojny zahamował rozwój placówki. W latach 1912-1913 była ona udostępniona dla zwiedzających (przypuszczalnie). Najprawdopodobniej wszystkie okazy muzealne trafiły do zbiorów jako dary. Głównymi ofiarodawcami byli członkowie Oddziału Ostrołęckiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, ale także mieszkańcy Ostrołęki i okolicznych miejscowości.

Wg Adama Chętnika w 1915 r. zbiory z muzeum w Ostrołęce zostały wywiezione do majątku Susk, gdzie spłonęły, prawdopodobnie w tym samym roku, w wyniku działań wojennych (zniszczeń dokonanych przez wycofujące się wojsko rosyjskie). O ewakuacji zbiorów nie poinformowano wszystkich członków towarzystwa, o czym świadczy sprawozdanie Oddziału Ostrołęckiego z 1917 r., gdzie odnotowano jedynie domniemaną informację o zniszczeniu zbiorów. Najprawdopodobniej działalność oddziału została zakończona ok. 1917-1918 r. Nie powrócono także do inicjatywy założenia muzeum w mieście.



typ:
zbiory muzealne przy instytucjach instytucje naukowe, kulturalne, społeczne


lokalizacja:

kraj: region: miejscowość: datowanie:
Królestwo Polskie Ostrołęka od 1912 do 1915

uwagi:

1912: dom W. Malinowskiego, Ostrołęka

1915: majątek Susk p. Ostrołęką


Pracownicy:

Piotr Szymański
Okres pracy pracownika od 1912
Okres pracy pracownika do 1913

Dionizy Majewski
Okres pracy pracownika od 1912
Okres pracy pracownika do 1913

Radosław Krajewski
Okres pracy pracownika od 1913
Okres pracy pracownika do 1913

Maryla Święcińska
Okres pracy pracownika od 1913
Okres pracy pracownika do 1913


Zbiory:

zbiory muzealne

1912: początki zbiorów - 579 okazów
1913: przybyło 255 fotografii, 2 obrazy, 40 okazów geologicznych, 63 mineralogicznych, 3 florystycznych, 8 faunistycznych, 4 archeologicznych, 211 etnograficznych, 45 pamiątek historycznych, 36 zabytków sztuki, 617 numizmatów. Ogółem 1054.

Biblioteka: przybyło 50 dzieł, 8 czasopism, 7 map,
1914: 211 z dziedziny etnografii; 27 fotografii i szkiców; 81 pamiątek historycznych i zabytków sztuki; 617 numizmatów ; 63 z dziedziny geologii i mineralogii ; 11 florystyki i faunistyki; 4 archeologii. Najbardziej interesujący dział stanowiła wówczas etnografia miejscowego ludu.


Muzeum dość wcześnie zdołało zgromadzić okazy dawnych ubiorów kurpiowskich, sprzętów i wyrobów sztuki ludowej. W zbiorach znajdowały się: „czółko” , to znaczy strój na głowę dziewczyny, używany w chwilach bardziej uroczystych, „kurpie” - obuwie z łyka lipowego, chodaki drewniane, gorsety, spodnie i koszule samodziałowe, fartuchy, dawny kapelusz męski; papierośnice, fajki, wielkie paciorki z bursztynu nanizane na sznury, służące do stroju kobiecego; dawne kurpiowskie torby myśliwskie, trąby pasterskie, tzw. „ligawki”, posochy rżnięte w przeróżne ornamenty, używane do podpierania się przy chodzeniu. Ze sprzętów domowych znalazły się w zbiorach: sawne widły, kijanki, solnice, żarna, tłuczki do soli, misy z drewna lipowego i dzbany plecione tak gęsto  i szczelnie z korzeni, że piwo w nich podawano. Ponadto zgromadzono liczne pisanki wielkanocne, tabakierki z narośli brzozowych, przeróżne wyroby z drewna, świątki a zwłaszcza zasługujące na uwagę najróżniejsze wycinanki z papieru, ilustrujące sceny z życia Kurpiów. Z biegiem czasu zbiory wzbogaciły się o starodawną sochę kurpiowską, barć, zimowy strój kobiecy (w owym czasie już nie noszony), przyrząd do dekatyzacji samodziałów, „tok” do przechowywania zboża.

Pamiątki bitwy pod Ostrołęką w 1831 r. (bagnety, szable, pałasze, kule armatnie, kartacze, dokumenty wojskowe i portrety wodzów oraz obrazy i inne realia). Nagromadzono też sporo dokumentów, miedziorytów i rozmaitych akt ze świadectwami szkolnymi z pocz. XIX włącznie. Muzeum posiadało też ryngrafy, monety i bilety skarbowe, czasopisma krajowe i emigracyjne, eksponaty archeologiczne i geologiczne (urny, łyżki z brązu, groty, noże, skrobaczki, krzemienie). Wszystko to uzupełniane było okazami przyrody żywej i martwej, a więc minerałami, skamielinami, , bursztynem, preparatami: zakonserwowane w spirytusie węże, rogi jelenie i łosie, itp. W zbiorach znajdowały się również: monety chińskie, perskie, tureckie, pelerynę japońską, znak członka akademii umiejętności w Paryżu z czasów Ludwika XV i in.


Zbiory etnograficzne: okazy dawnych strojów kurpiowskich, zanikające na skutek importu materiałów z Austrii i Prus (m.in. „czółko”, „kurpie, chodaki drewniane, gorsety, spodnie samodziałowe, koszule, fartuchy, dawny kapelusz męski, papierośnice, fajki, paciorki z bursztynu, torby myśliwskie, trąby pastusze tzw. „ligawki”, posochy, fotografie dawnych strojów; sprzęty domowe: widły, krajanki, stolnice, żarna tłuczki do soli, misy i dzbany z drzewa lipowego i korzeni, pisanki wielkanocne, tabakiery, wyroby drewniane (figurki świętych), wycinanki papierowe, barć, model chaty kurpiowskiej,  tok do przechowywania zboża;

Zabytki historyczne związane z bitwą od Ostrołęką w 1831: bagnety, szable, pałasze, kule armatnie, kartacze, dokumenty wojskowe, portrety wodzów, obrazy i pamiątki ilustrujące bitwę;

Zbiory historyczne i artystyczne: dokumenty z podpisem ks. Józefa Poniatowskiego, miedzioryty z czasów napoleońskich, świadectwa szkolne z XIX w., szkaplerz średniowieczny, materiały tkane srebrem; monety srebrne i złote od XV w., bilety skarbowe, roczniki gazet z pocz. XIX w., portrety hetmanów, „typy warszawskie” Piwarskiego, widoki Krakowa (Kossaka i Tondosa z 1886);

Okazy archeologiczne: toporki rogowe, skorupy naczyń glinianych i urn z miejscowości Czeczotki p. Ostrołęką, łyżki z brązu, groty, noże, skrobaczki z krzemienia;

Okazy przyrodnicze: minerały, skamieniałe drzewo, kawały bursztynu, zakonserwowane w spirytusie węże, rogi jelenie i łosie;

Zabytki spoza kraju: monety chińskie, perskie, tureckie, peleryna japońska, oznakowanie członka akademii umiejętności z czasów Ludwika XV (jeton de présence)

dary

1913: Adam Chętnik (330 szt., wg J. Bujaka 350 okazów): rogi i szczątki kopalne zwierząt, rzeźby ludowe, tabakierki, rogi do prochu, dawne monety, przedmioty archeologii przedhistorycznej, zabawki, itp.; “cały szereg okazów” z kolekcji Aleksego Zaporina (“Ziemia” 1913, nr 40, s. 659)

Piotr Szymański, Franciszek Malinowski (zdjęcia puszczy, gabloty, użyczenie lokalu), z Ostrołęki: Maria Scheur, Marian Przecławski z żoną, inż. A. Zaporyn, Waleria Dowmuntowa, Władysław Chynowski, Maryla Święcińska, Feliksa Łaszczyńska, Irena Mączewska; z Myszyńca: Władysław Teplicki, Piotr Załęski, ks. Szczepkowski; Władysław Glinka z Suska, Antoni Glinka ze Szczawina, dr Józef Psarski z Kaczyn, ks. Michał Turowski z Kadzidła, Stanisław Zieleński z Dylewa, Bolesław Barczewski z Olkusza, inż. Stanisław Strzeszewski z Dąbrowy, Marian Kłyczyński z Białobrzega, Władysław Szwarc z Wąsewa, Michał Brokenhagen z Gucina, Antoni Zwierzyński z Warszawy;

lokalizacja:

kraj: region: miejscowość: datowanie:
Królestwo Polskie Susk od 1915 do 1915

uwagi:

1915: przewiezienie zbiorów do majątku Susk w celu zabezpieczenia przed zniszczeniem


Pracownicy:

Piotr Szymański
Okres pracy pracownika od 1912
Okres pracy pracownika do 1913

Dionizy Majewski
Okres pracy pracownika od 1912
Okres pracy pracownika do 1913

Radosław Krajewski
Okres pracy pracownika od 1913
Okres pracy pracownika do 1913

Maryla Święcińska
Okres pracy pracownika od 1913
Okres pracy pracownika do 1913


Zbiory:

zbiory muzealne

1912: początki zbiorów - 579 okazów
1913: przybyło 255 fotografii, 2 obrazy, 40 okazów geologicznych, 63 mineralogicznych, 3 florystycznych, 8 faunistycznych, 4 archeologicznych, 211 etnograficznych, 45 pamiątek historycznych, 36 zabytków sztuki, 617 numizmatów. Ogółem 1054.

Biblioteka: przybyło 50 dzieł, 8 czasopism, 7 map,
1914: 211 z dziedziny etnografii; 27 fotografii i szkiców; 81 pamiątek historycznych i zabytków sztuki; 617 numizmatów ; 63 z dziedziny geologii i mineralogii ; 11 florystyki i faunistyki; 4 archeologii. Najbardziej interesujący dział stanowiła wówczas etnografia miejscowego ludu.


Muzeum dość wcześnie zdołało zgromadzić okazy dawnych ubiorów kurpiowskich, sprzętów i wyrobów sztuki ludowej. W zbiorach znajdowały się: „czółko” , to znaczy strój na głowę dziewczyny, używany w chwilach bardziej uroczystych, „kurpie” - obuwie z łyka lipowego, chodaki drewniane, gorsety, spodnie i koszule samodziałowe, fartuchy, dawny kapelusz męski; papierośnice, fajki, wielkie paciorki z bursztynu nanizane na sznury, służące do stroju kobiecego; dawne kurpiowskie torby myśliwskie, trąby pasterskie, tzw. „ligawki”, posochy rżnięte w przeróżne ornamenty, używane do podpierania się przy chodzeniu. Ze sprzętów domowych znalazły się w zbiorach: sawne widły, kijanki, solnice, żarna, tłuczki do soli, misy z drewna lipowego i dzbany plecione tak gęsto  i szczelnie z korzeni, że piwo w nich podawano. Ponadto zgromadzono liczne pisanki wielkanocne, tabakierki z narośli brzozowych, przeróżne wyroby z drewna, świątki a zwłaszcza zasługujące na uwagę najróżniejsze wycinanki z papieru, ilustrujące sceny z życia Kurpiów. Z biegiem czasu zbiory wzbogaciły się o starodawną sochę kurpiowską, barć, zimowy strój kobiecy (w owym czasie już nie noszony), przyrząd do dekatyzacji samodziałów, „tok” do przechowywania zboża.

Pamiątki bitwy pod Ostrołęką w 1831 r. (bagnety, szable, pałasze, kule armatnie, kartacze, dokumenty wojskowe i portrety wodzów oraz obrazy i inne realia). Nagromadzono też sporo dokumentów, miedziorytów i rozmaitych akt ze świadectwami szkolnymi z pocz. XIX włącznie. Muzeum posiadało też ryngrafy, monety i bilety skarbowe, czasopisma krajowe i emigracyjne, eksponaty archeologiczne i geologiczne (urny, łyżki z brązu, groty, noże, skrobaczki, krzemienie). Wszystko to uzupełniane było okazami przyrody żywej i martwej, a więc minerałami, skamielinami, , bursztynem, preparatami: zakonserwowane w spirytusie węże, rogi jelenie i łosie, itp. W zbiorach znajdowały się również: monety chińskie, perskie, tureckie, pelerynę japońską, znak członka akademii umiejętności w Paryżu z czasów Ludwika XV i in.


Zbiory etnograficzne: okazy dawnych strojów kurpiowskich, zanikające na skutek importu materiałów z Austrii i Prus (m.in. „czółko”, „kurpie, chodaki drewniane, gorsety, spodnie samodziałowe, koszule, fartuchy, dawny kapelusz męski, papierośnice, fajki, paciorki z bursztynu, torby myśliwskie, trąby pastusze tzw. „ligawki”, posochy, fotografie dawnych strojów; sprzęty domowe: widły, krajanki, stolnice, żarna tłuczki do soli, misy i dzbany z drzewa lipowego i korzeni, pisanki wielkanocne, tabakiery, wyroby drewniane (figurki świętych), wycinanki papierowe, barć, model chaty kurpiowskiej,  tok do przechowywania zboża;

Zabytki historyczne związane z bitwą od Ostrołęką w 1831: bagnety, szable, pałasze, kule armatnie, kartacze, dokumenty wojskowe, portrety wodzów, obrazy i pamiątki ilustrujące bitwę;

Zbiory historyczne i artystyczne: dokumenty z podpisem ks. Józefa Poniatowskiego, miedzioryty z czasów napoleońskich, świadectwa szkolne z XIX w., szkaplerz średniowieczny, materiały tkane srebrem; monety srebrne i złote od XV w., bilety skarbowe, roczniki gazet z pocz. XIX w., portrety hetmanów, „typy warszawskie” Piwarskiego, widoki Krakowa (Kossaka i Tondosa z 1886);

Okazy archeologiczne: toporki rogowe, skorupy naczyń glinianych i urn z miejscowości Czeczotki p. Ostrołęką, łyżki z brązu, groty, noże, skrobaczki z krzemienia;

Okazy przyrodnicze: minerały, skamieniałe drzewo, kawały bursztynu, zakonserwowane w spirytusie węże, rogi jelenie i łosie;

Zabytki spoza kraju: monety chińskie, perskie, tureckie, peleryna japońska, oznakowanie członka akademii umiejętności z czasów Ludwika XV (jeton de présence)

dary

1913: Adam Chętnik (330 szt., wg J. Bujaka 350 okazów): rogi i szczątki kopalne zwierząt, rzeźby ludowe, tabakierki, rogi do prochu, dawne monety, przedmioty archeologii przedhistorycznej, zabawki, itp.; “cały szereg okazów” z kolekcji Aleksego Zaporina (“Ziemia” 1913, nr 40, s. 659)

Piotr Szymański, Franciszek Malinowski (zdjęcia puszczy, gabloty, użyczenie lokalu), z Ostrołęki: Maria Scheur, Marian Przecławski z żoną, inż. A. Zaporyn, Waleria Dowmuntowa, Władysław Chynowski, Maryla Święcińska, Feliksa Łaszczyńska, Irena Mączewska; z Myszyńca: Władysław Teplicki, Piotr Załęski, ks. Szczepkowski; Władysław Glinka z Suska, Antoni Glinka ze Szczawina, dr Józef Psarski z Kaczyn, ks. Michał Turowski z Kadzidła, Stanisław Zieleński z Dylewa, Bolesław Barczewski z Olkusza, inż. Stanisław Strzeszewski z Dąbrowy, Marian Kłyczyński z Białobrzega, Władysław Szwarc z Wąsewa, Michał Brokenhagen z Gucina, Antoni Zwierzyński z Warszawy;

Print Friendly, PDF & Email