Muzeum Diecezjalne

opis skrócony

Muzeum Diecezjalne w Przemyślu zostało otwarte w 1908 r. z inicjatywy bpa Józefa Pelczara, jego powstanie poprzedziły działania mające na celu zgromadzenie okazów oraz przygotowanie ekspozycji. W zbiorach muzealnych znajdowały się głównie zabytki sztuki sakralnej i przykłady rzemiosła. Działalnośc muzeum po 1918 r. znacznie osłabła.

Kalendarium:

1901-01-13: - objęcie kierownictwa nad diecezją przez bpa Józefa Pelczara; zapowiedzi utworzenia muzeum diecezjalnego

1905-02-15: - odezwa w sprawie przekazywania okazów do przyszłego muzeum diecezjalnego

1908-08-25: - 25-27 sierpnia - zwołanie XX synodu diecezjalnego; utworzenie komisji diecezjalnej konserwatorsko-artystycznej

1908-08-27: - poświęcenie Muzeum diecezjalnego

1908-09-20: - uchwalanie Statutów Synodu Diecezjalnego dotyczących polityki gromadzenia i przechowywania zbiorów

zmiany w nazwach:
1991: Muzeum Diecezjalne im. ks. Józefa Sebastiana Pelczara 2003: Muzeum Archidiecezjalne w Przemyślu im. świętego Józefa Sebastiana Pelczara Biskupa

misja:

Zachowanie zabytków sztuki kościelnej w diecezji przemyskiej przed zniszczeniem, w celu zobrazowania dziejów regionu; podniesienie wiedzy o regionie, smaku artystycznego i rozbudzenie poczucia piękna w odbiorcach muzeum, którym byli przede wszystkim duchowni, a szczególnie wychowankowie Seminarium diecezjalnego w Przemyślu. Zbiory muzealne miały być miejscem czerpania wzorów w zakresie architektury i sztuki dla duchownych zarządzających istniejącymi i nowymi kościołami na terenie diecezji.

zakres terytorialny:

opis instytucji:

Muzeum Diecezjalne w Przemyślu zostało utworzone z inicjatywy bpa Józefa Sebastiana Pelczara. Zgodnie z przemową wygłoszoną z okazji objęcia rządów nad diecezją zapowiedział on założenie w stolicy diecezji muzeum dla sztuki kościelnej (1901). Plany te zatwierdzono w czasie Synodu diecezjalnego w 1902 r. Podjęte starania o uzyskanie przez władze diecezji dawnego kościoła jezuickiego wraz z kolegium (użytkowanych jako magazyny), zakończyły się zgodą władz rządowych. Od 1904 r. rozpoczęto gromadzenie funduszy na remont zespołu pojezuickiego. Muzeum wraz z biblioteką, archiwum, drukarnia oraz mieszkaniem ks. Sufragana oraz księży profesorów i emerytów mieścić miały się w d. kolegium - “domu diecezjalnym”.

Projektowane muzeum mieścić miało się w salach dawnego oratorium uczniów kolegium jezuickiego przy d. kościele pw. św. Ignacego Loyoli, tam też gromadzono przekazywane dary. W 1905 r. kierownictwo muzeum wystosowało odezwę do duchowieństwa z terenu diecezji o przekazywanie zabytków z terenu diecezji, określając najważniejsze dziedziny, które miały być reprezentowane w zbiorach muzealnych. Były to okazy z dziedziny architektury (modele, projekty, fotografie, kosztorysy); rzeźbiarstwa i stolarstwa (pozostałości starej dekoracji: ołtarze, tryptyki, ambony, chrzcielnice, stalle, klęczniki, pomniki, rzeźby, wyroby z gipsu, fotografie, zdjęcia tablic pamiątkowych); malarstwa (obrazy, miedzioryty, staloryty, drzeworyty, zdjęcia, kopie obrazów); hafciarstwa i tkactwa (ornaty, kapy, dalmatyki, ornaty, wela, palki, opony, makaty, koronki; ich pozostałości i fotografie); brązownictwa (kielichy, monstrancje, puszki, krzyże, relikwiarze, kadzielnice, lichtarze, medale pamiątkowe, stare monety); ślusarstwa (okucia drzwi, szaf, skrzyń, oprawy ksiąg); książki i rozprawy z dziedziny architektury, plastyki, malarstwa i sztuki.

W 1908 r., w czasie synodu zdecydowano o powołaniu komisji diecezjalnej konserwatorsko-artystycznej, której zadaniem była kontrola i opieka nad “starymi dokumentami, dziełami sztuki, zabytkami przeszłości i kościołami”. W zakresie zabytków ruchomych komisja miała obowiązek czuwania nad ich “przechowywaniem w całości” lub przekazaniem do muzeum diecezjalnego. W skład powołanej komisji weszli m.in. ks. sufragan Karol Fiszer oraz ks. Stefan Momidłowski. Oficjalne poświęcenie muzeum nastąpiło ostatniego dnia XX synodu diecezjalnego. Początkowa aktywna działalność muzeum znacznie osłabła w kolejnych latach, jednak muzeum funkcjonowało gromadząc zabytki sztuki kościelnej. Muzeum kontynuowało ono swoją działalność w dwudziestoleciu międzywojennym. W tym czasie pojawiały się sporadyczne informacje w prasie na temat zakazu sprzedawania zabytkowych dzieł sztuki sakralnej, sugerując przekazywanie ich w depozyt Muzeum diecezjalnego.

typ:
Muzeum religijne - wyznaniowe diecezjalne

lokalizacja:

kraj:	region:	miejscowość:	datowanie:
Austro-Węgry		Przemyśl	od 1902 do 1904

uwagi:

1902: d. kościół pw. św. Ignacego Loyoli, ob. sobór św. Jana Chrzciciela, ul. Bł. Bpa Jozafata Kocyłowskiego 4, 2 sale nad wschodnią nawą

Pracownicy:

Karol Józef Fischer
Okres pracy pracownika od 1908
Okres pracy pracownika do 1918
daty nieprecyzyjne

Stefan Momidłowski
Okres pracy pracownika od 1905
Okres pracy pracownika do 1949

Zbiory:

zbiory muzealne

1905: zegar z krucyfiksem i narzędziami męki pańskiej, srebrny krzyżyk, obrazek Nawrócenie św. Pawła (ks. parał. Jan Jędrzejowski); szarfa Stowarzyszenia św. Józefa w Ameryce, stuy 2 szt. (ks. Leon Kwiatkowski)
1911: tkaniny (szaty liturgiczne i ich fragmenty, głównie z XVII i XVIII w., ornaty altembasowej i aksamity genueńskie; haftowane (z Biecza, Starego Żmigrodu, Jaślisk, Równego, Żołyni, Ołpin); pasy polskie, m.in. firmy Franciszka Masłowskiego, słuckie, jedwabne i złotolite);obrazy (tryptyk z Żurawy z XV w., z Osieku z 1524 r., z Gniewczyny z 1591 r.; obrazy z XVII i XVIII w.; relikwiarz tryptykowy; obrazy włoskie); rzeźby; naczynia liturgiczne i utenstylia (tabernakulum drewniane gotyckie, monstrancja i kadzielnica ze Skalnika; kandelabry)

Najcenniejsze obiekty: Piękna Madonna z Bączala Dolnego, koniec XV wieku; Piękna Madonna ze Święcan, 1375 r.; kolekcja portretów barokowych przedstawiająca szlachciców i duchownych; izba szlachecka z dworku księdza Stanisława Orzechowskiego; tapiserie z papieskiej manufaktury San Michele

Trzon zbiorów stanowiły tkaniny i hafty; w kolekcji znajdowały się również obrazy i rzeźba sakralna, przykłady rzemiosła, utensylia, dokumenty (stare pergaminy, ołtarze, rzeźby, obrazy, przybory liturgiczne, tkaniny, krucyfiksy w tym także z belek tęczowych, “zabytki jakiejkolwiek sztuki”. Zbiory pozyskiwano w czasie inwentaryzacji kościołów diecezji przemyskiej, także w ramach prac komisji diecezjalnej konserwatorsko-artystycznej. Liczne obiekty wycofane z użycia przekazywane były przez zarządców kościołów. Władze diecezjalne zwracały się także z odezwą o ofiarność do kapłanów pracujących w diecezji oraz wiernych. Wśród darczyńców byli m.in. spadkobiercy ks. Stanisława Orzechowskiego; ks. inf. Teofil Łękawski; bp Pelczar.